1889

**1889. po kalendarima**
Gregorijanski	1889. (MDCCCLXXXIX)
Ab urbe condita	2642.
Islamski	1306–1307.
Iranski	1267–1268.
Hebrejski	5649–5650.
Bizantski	7397–7398.
Koptski	1605–1606.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1944–1945.
• Shaka Samvat	1811–1812.
• Kali Yuga	4990–4991.
	Kineski
• Kontinualno	4525–4526.
• 60 godina	Yin Zemlja Vo(l); (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11889.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1850-e 1860-e 1870-e – 1880-e – 1890-e 1900-e 1910-e
Godine:	1886 1887 1888 – 1889 – 1890 1891 1892

Godina 1889 (MDCCCLXXXIX) bila je redovna godina koja počinje u utorak po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u nedjelju po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).

DogađajiUredi

Januar/SiječanjUredi

1. 1. - Prvi broj Glasnika Zemaljskog muzeja BiH.
1. 1 - Osnovana Socijaldemokratska partija Austrije, prvi lider je Victor Adler.
1. 1. Indijanac Wovoka iz Nevade imao religioznu viziju tokom pomračenja Sunca, iz čega će nastati Ples duhova.
3. 1. (22. 12. 1888. po julijanskom kalendaru) - U Srbiji usvojen novi Ustav (poznat kao Ustav iz 1888., po starom kalendaru), kojim je u Srbiji uveden parlamentarizam.

† Rudolf

3. 1. - Niče doživeo mentalni kolaps u Torinu. Ove godine je objavljena njegova knjiga "Sumrak idola".
8. 1. - Herman Hollerith dobio patent za mašinu za obradu podataka sa bušenim karticama.
15. 1. - Osnovana The Coca-Cola Company, manje od tri godine nakon pronalaska pića.
30. 1. - Nadvojvoda Rudolf, nasljednik Austro-Ugarskog prijestolja, pronađen mrtav u dvorcu Mayerling zajedno s ljubavnicom Marijom Vetsera; novi prestolonaslednik postaje njegov stric Karl Ludwig (do 1896).

Februar/VeljačaUredi

4. 2. - Bankrotstvo francuske Kompanije Panamskog kanala (afera Panamskih skandala izbija 1892).
9. 2. - Potpisan protokol o Tajnoj konvenciji između Srbije i Austrougarske (produženo važenje i pojašnjena neka pitanja).
11. 2. - Donet Meiji Ustav Japana (na snazi 1890 - 1947).
22. 2. - Predsednik SAD Grover Cleveland potpisuje zakon kojim se omogućuje prijem teritorija Severna Dakota, Južna Dakota, Montana i Washington u uniju (u novembru).

Mart/OžujakUredi

Aleksandar Obrenović (kralj 1889-1903)

3. 3. - Kralj Milan saopštava ministrima nameru abdikacije, predsednik vlade Nikola Hristić odstupa.
4. 3. - Republikanac Benjamin Harrison je novi predsednik SAD (do 1893).
5. 3. - General Kosta S. Protić predsednik vlade Srbije.
6. 3. (22. 2. po j.k.) - Kralj Milan Obrenović objavio silazak sa prestola, novi kralj je njegov maloletni sin Aleksandar Obrenović. Kraljevski namesnici su Jovan Ristić, gen. Kosta S. Protić i gen. Jovan Beli-Marković.
7. 3. (23. 2. po j.k.) - Predsednik srpske vlade je opet gen. Sava Grujić (radikalska vlada).
10. 3. - Car Johanes IV Etiopski poginuo u Bitci kod Gallabata sa sudanskim mahdistima - nasleđuje ga Menelik II (do 1913).
14. 3. - Praizvedba Strindbergove "Gospođice Julije".
15. 3. - Samoanska kriza: nemački brodovi granatirali selo na Samoi i uništili američku imovinu - taman što su u luku uplovili američki brodovi kako bi ih napali, Apijski ciklon 1889. potopio i nemačke i američke brodove.
23. 3. - Mirza Ghulam Ahmad osnovao versku zajednicu Ahmadiyya u provinciji Punjab, Britanske Indije.
31. 3. - Predstavljen Ajfelov toranj, sa 324m najviša građevina na svijetu do 1930 (za javnost otvoren 6. 5.). Prvobitno je bilo predviđeno da toranj bude demontiran 1909.

April/TravanjUredi

1. 4. - General Georges Boulanger pobegao iz Pariza, suočen s nalogom za hapšenje zbog zavere.
1. 4. - U prodaji se pojavila prva mašina za pranje suđa.
22. 4. - Oklahoma Land Run: oko 50.000 ljudi juriša na 8.000 km² Nedodeljenih zemalja u Oklahomi; osnovani gradovi Oklahoma City i Guthrie.
proleće - Nikola Pašić se vratio u Srbiju (u izgnanstvu od 1883).

Maj/SvibanjUredi

Ajfelova kula i Svetska izložba

2. 5. - Ugovor iz Wuchalea: etiopski car Menelik II potpisao sporazum sa Italijom, kojom joj predaje zemlje ih kojih će nastati Italijanska Eritreja.
3. 5. - 6. 6. - Generalni štrajk rudara u Nemačkoj - spor između kancelara Bizmarka, koji je za oštre mere, i cara Wilhelma koji je pomirljiv.
6. 5. - 31. 10. - Exposition Universelle u Parizu. Ajfelova kula je ulazni luk, Galerie des machines ima najveći unutrašnji prostor na svetu,
7. 5. - Kod Grejačke železničke stanice iskliznuo voz zbog loše noćne službe - povod da Srbija preuzme železnice od francuske firme.
8. 5. - Vincent van Gogh stigao u azil u Saint-Rémy-de-Provence (do sledećeg maja).
maj - Draga Ljočić, prva žena lekar u Srbiji, obraća se ministru i traži ravnopravnost u službi, ali će biti otpuštena.
26 - 27. 5. (14 - 15. 5. po j.k.) - Majski neredi u Beogradu - kamenovan zbor naprednjaka u Velikoj pivari, neredi u gradu, napadi na naprednjake, vandalizovana "Kasina", jedan mladi napadač ubijen, policija neodlučna.
28. 5. - Braća André i Édouard Michelin osnovali firmu Michelin.
30. 5. (18. 5. po j.k.) - Ukaz o povratku Mitropolita Mihaila u Srbiju i na položaj.
31. 5. - Havarija brane izaziva poplavu u gradu Johnstown, Pennsylvania koja odnosi preko 2.200 života.
31. 5. - Naval Defence Act 1889: britanski Parlament određuje da Royal Navy ima bar toliko bojnih brodova koliko i sledeće dve najjače mornarice zajedno (tada francuska i ruska).

Jun/Juni/LipanjUredi

Van Gogova "Zvjezdana noć"

jun, početkom? - Ekspedicija H. M. Stanleyja videla planine Rwenzori na istoku Afrike.
1. 6. (20. 5. po j.k.) - Srpska država ukazom preuzela železnice od stranog društva (negativne reakcije na strani).
6. 6. - Veliki požar u Seattlu uništio centar grada, niko nije poginuo.
9. 6. - U Rimu otkriven spomenik Đordanu Brunu.
12. 6. - Železnička nesreća kod Armagh na severu Irske, 80 mrtvih, od čega dosta dece.
14. 6. - Nemačka, Velika Britanija i SAD dogovorile da Samoa bude neutralno područje pod zaštitom sila.
jun - Vincent van Gogh naslikao Zvjezdanu noć.
jun - Napuljski pekar Raffaele Esposito navodno izmislio Pizzu Margherita, nazvanu po kraljici Margheriti Savojskoj.
jun - Mihajlo Pupin doktorirao u Berlinu nakon čega se vraća u New York i postaje predavač na Columbia University.
22. 6. - Zakon o starosnom i invalidskom osiguranju u Nemačkoj.
26. 6. - Osnovan grad Bangui, početak francuske penetracije na prostor današnje Centralnoafričke republike (Ubangi-Šari).
27. 6. (15. 6. po j.k., Vidovdan) - Proslava 500. godišnjice Kosovske bitke, glavne priredbe u Kruševcu.
29. 6. (17. 6. po j.k.) - Za punoletnog proglašen Danilo, nasljednik crnogorskog prijestola.

Jul/Juli/SrpanjUredi

2. 7. (20. 6. po j.k., Dan nezavisnosti Srbije) - Miropomazanje kralja Aleksandra Obrenovića u manastiru Žiča.
jun po j.k. - Odeljenje za crkve i škole van Srbije (tzv. "PP" tj. "ПП" odeljenje) prebačeno iz ministarstva prosvete u ministarstvo inostranih dela.
6. 7. - Skandal u ulici Cleveland: londonska policija otkrila homoseksualni bordel, u slučaj su umešani neki visoki plemići (homoseksualnost je ilegalna).
8. 7. - Prvi broj The Wall Street Journal-a.
8. 7. - John L. Sullivan postaje poslednji bokserski šampion u borbi bez rukavica, u Misissipiju je pobedio Jakea Kilraina u 75. rundi.
13. 7. - Dekret odobrava slobodno naseljevanje ruskih seljaka na severu Kazahstanaa.
14. 7. - U Parizu osnovana Druga Internacionala, traje do 1916.
20. 7. - Ubistvo i samoubistvo Elvire Madigan i grofa Sparrea u Danskoj.

Avgust/August/KolovozUredi

1. 8. - Umro Ivan Kukuljević Sakcinski, predsjednik Matice hrvatske, slijedi mu Tadija Smičiklas (do 1901).
3. 8. - Mahdistički rat: Bitka kod Toskija je ubedljiva anglo-egipatska pobeda na jugu Egipta.
3. 8. - Italijani zauzeli Asmaru, biće glavni grad njihove Eritreje.
3. 8. - Osnovan grad Novo-Mariinsk, kasnije Anadir, najistočniji grad Rusije.
6. 8. - U Londonu otvoren luksuzni Hotel Savoy, prvi sa električnim svetlima i liftovima, kupatilima u većini soba i stalnom hladnom i toplom vodom.
7. 8. (26. 7. po j.k.) - Crnogorska kneginjica Milica Petrović se udala za velikog kneza Petra Nikolajeviča Romanova, brata od strica cara Aleksandra III.
10. 8. - Počela gradnja Svetosavskog doma u Beogradu (Dušanova 13, na mestu bivše "Pirinčane").
10. 8. - Otvoren Dvorski muzej prirodne istorije u Beču.
14. 8. - Londonski dokeri započinju 32-dnevni štrajk za minimalnu satnicu od šest penija - uspeh označava početak Novog sindikalizma u Britaniji.
avgust - Nikola Pašić u polutajnoj misiji u Sofiji, razgovara sa Stambolovim o Makedoniji i knezu Ferdinandu, kome se Rusija protivi^[1].
26. 8. - Zakon o zaštiti dece prvi put uvodi krivičnu odgovornost za zlostavljanje dece u Britaniji.

Septembar/RujanUredi

1. 9. - U Nišu osnovano Udruženje pravoslavnih sveštenika, iz svih krajeva u kojima žive Srbi.
10. 9. - Albert I novi knez Monaka (do 1922).
septembar - Objavljeno drugo izdanje Bellamyjevog utopijskog SF romana Looking Backward: 2000–1887 - izuzetno popularan, inspiriše masovni politički pokret "Nacionalističkih klubova" (za nacionalizaciju industrije).
17. 9. - Povodom 500-godišnjice Kosovske bitke ustanovljen Orden Svetog kneza Lazara (nacrt Mihajlo Valtrović), kojeg su mogli da nose samo vladar i punoletni prestolonaslednik.
23. 9. - Osnovan Nintendo, proizvodi hanafuda karte za igranje.
26. 9. (14. 9. po j.k.) - Vanredni izbori u Srbiji, radikali dobili preko 80% glasova.
29. 9. (17. 9. po j.k.) - Kraljica Natalija se vratila u Beograd, protivno željama namesništva i vlade.

Oktobar/ListopadUredi

2. 10. - Ministar vanjskih poslova SAD James G. Blaine otvorio je u Washingtonu prvu panameričku konferenciju na kojoj je donesena odluka o osnivanju Ureda međunarodne unije američkih republika sa sjedištem u tom gradu. SAD su tako postigle svoj cilj - šifrenje političkog i privrednog utjecaja u Latinskoj Americi.
6. 10. - Osnovan kabare Moulin Rouge.
6. 10. - Hans Meyer i Ludwig Purtscheller su prvi Evropljani na Kilimanjaru.
11. 10. - Mwanga II se vratio na presto Bugande, raniji vladar Kalema i muslimanska stranka su pobegli u Bunyoro, da bi sledećeg meseca povratili glavni grad Bugande.
oktobar 1889 - februar 1890 - Knez Petar Karađorđević živeo u Dubrovniku^[2].
19. 10. - Carlos I je novi kralj Portugala (do ubistva 1908).
23. 10. - U Argentini osnovano jevrejsko naselje Moisés Ville.
24. 10. - Tenterfieldska oracija: premijer Novog Južnog Velsa Henry Parkes predložio stvaranje Australijske federacije (ostvareno 1901).
29. 10. - Britanska južnoafrička kompanija dobila kraljevsku povelju, jedan od direktora je Cecil Rhodes.

Novembar/StudeniUredi

2. 11. - Severna Dakota i Južna Dakota postaju 39. i 40. država SAD.
7. 11. - U Nemačku se vratila Planktonska ekspedicija, prva posvećena ovim bićima.
8. 11. - Montana postala 41. država SAD.
11. 11. - Washington postao 42. država SAD (zakon o prijemu ove i prethodne tri države potpisan 22. 2.).
14. 11. - Novinarka Nellie Bly (Elizabeth Cochrane) započela uspješan pokušaj putovanja oko svijeta u manje od 80 dana (72 dana, 6 sati, 11 minuta).
15. 11. - Maršal Deodoro da Fonseca izveo vojni udar kojim je zbačen car Pedro II i okončana monarhija u Brazilu; Fonseca je prvi predsednik (do 1891), car i porodica su 17. 11. napustili zemlju. "Stara republika" traje do 1930, nominalno je demokratska i oligarhijska (→ koronelizam).
oktobar, zadnja dekada - Ruski grip: epidemija se javlja u evropskom delu Rusije, naročito Sankt Petersburgu, narednih meseci se širi severnom hemisferom, do kraja decembra zahvaćena skoro cela Evropa^[3]^[4].
23. 11. - Louis Glass, direktor Pacific Phonograph Co. predstavio u palači Royal Saloon u San Franciscu prvi musicbox. Sastojao se od aparata za snimanje te aparata za reprodukciju muzike s 4 slušalice. Aparat se aktivirao ubacivanjem kovanica. Svaku slušalicu koristila bi jedna osoba.
27. 11. - Osnovana Duvanska industrija Niš.

Decembar/ProsinacUredi

7. 12. (25. 11. po j.k.) - Novi Zakon o opštinama u Srbiji - dozvoljene manje opštine.
15. 12. - Okončan Abuširijev ustanak protiv Nemaca u Istočnoj Africi, nakon što je vođa uhvaćen i pogubljen.

Kroz godinuUredi

Izbori za Dalmatinski sabor: Narodna stranka 26, Srpska stranka 9, Autonomaška 6 mandata.
Otvoreni srpski konzulati u Bitolju i Prištini. Pisar u Bitolju je Branislav Nušić (ove godine mu je postavljen komad "Protekcija").
1888-89 - "Narodne pjesme Muhamedovaca u Bosni i Hercegovini", objavio Kosta Hörmann.
"Posle milijon godina" Dragutina Ilića.
Gracija Kotorski proglašen blaženim.
Opatija (Abbazia) proglašena prvim morskim klimatskim lječilištem na Jadranu.
Osnovan Botanički vrt Prirodoslovno-matematičkog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu.
Osnovan Komitet osmanskog jedinstva, kasnije Komitet jedinstva i progresa, čiji su deo Mladoturci.
Britanci priznali Francuzima suverenitet u području Obali Slonovače, za titularnog guvernera postavljen Marcel Treich-Laplène.
U Torinu završena zgrada Mole Antonelliana visine 167,5 metara, najviša na svetu od nearmirane cigle.
Najezda skakavaca prešla preko Crvenog mora i uništila useve u dolini Nila.
Nauka i tehnika
- Prvi put opisani dinosauri triceratopsi (Othniel Charles Marsh).
- Englez Frederick Abel izmislio propelant kordit (zamena za barut).
- Jedna italijanska kompanija primenila sistem visokonaponske istosmjerne struje švicarskog inženjera Renéa Thuryja.
- Kilogram i metar definisani u odnosu na međunarodni prototipski kilogram odn. metar, objekte napravljene od iridijuma i platine.

KnjiževnostUredi

Die Waffen nieder!, Berthe von Suttner.
Objavljen Ničeov Sumrak idola.
"Mrtvi kapitali" Josipa Kozarca.

RođenjaUredi

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1889.

Januar/Siječanj – Mart/OžujakUredi

12. 1. - Mirza Basheer-ud-Din Mahmood Ahmad, kalif ahmadija († 1965)
14. 1. - Marko Vujačić, književnik, političar († 1974)

2. 2. - Jean de Lattre de Tassigny, francuski posmrtni maršal († 1952)
3. 2. - Carl Theodor Dreyer, filmski režiser († 1968)
4. 2. - Viktor Novak, istoričar, publicista, akademik († 1977)
19. 2. - Ernest Marsden, fizičar († 1970)
23. 2. - Victor Fleming, filmski režiser († 1949)

10. 3. - Jozo Kljaković, hrvatski slikar († 1969.)

April/Travanj – Jun/LipanjUredi

Čarli Čaplin

Adolf Hitler

14. 4. - Augustin Čičić, hrvatski pjesnik i književni kritičar († 1955.)
14. 4. - Arnold J. Toynbee, istoričar († 1975)
16. 4. - Charlie Chaplin, američki glumac britanskog porijekla († 1977)
20. 4. - Adolf Hitler, nemački i austrijski političar, vođa Trećeg Reicha. († 1945.)
24. 4. - Ljubov Popova, slikarka († 1924)
26. 4. - Ludwig Wittgenstein, filozof († 1951.)
28. 4. - António de Oliveira Salazar, portugalski diktator († 1970)

11. 5. - Maksimilijan Vanka, hrvatski slikar i kipar († 1963.)
18. 5. - Thomas Midgley Jr., supronalazač tetraetilolova i freona († 1944)
25. 5. - Igor Sikorski, ruski konstruktor helikoptera. († 1972.)
25. 5. - Günther Lütjens, nemački admiral († 1941)

23. 6. - Ana Ahmatova, pesnikinja († 1966)

Jul/Srpanj – Septembar/RujanUredi

5. 7. - Jean Cocteau, umetnik († 1963)
14. 7. - Ante Pavelić, poglavnik NDH († 1959)
22. 7. - James Whale, engleski reditelj († 1957)
30. 7. - Juan Bielovucic Cavalie, zrakoplovac († 1949)

30. 8. - Mile Budak, pisac, odvjetnik, ustaški ideolog († 1945)

3. 9. - Isak Samokovlija, bosanski književnik († 1955)
8. 9. - Robert A. Taft, američki političar († 1953)
26. 9. - Martin Heidegger, njemački filozof († 1976)

Oktobar/Listopad – Decembar/ProsinacUredi

25. 10. - Abel Gance, filmski režiser († 1981)
31. 10. - Carl von Ossietzky, nemački pacifista, nobelovac († 1938)

1. 11. - Philip Noel-Baker, britanski političar, diplomat, humanista i sportaš († 1982.)
3. 11. - Ivan Pernar, hrvatski političar († 1967)
14. 11. - Jawaharlal Nehru, premijer Indije († 1964)
14. 11. - Fehim Bajraktarević, filolog, orijentalist († 1970)
15. 11. - Manuel II, poslednji kralj Portugala († 1932)
20. 11. - Edwin Hubble, astronom. († 1953.)

2. 12. - Dominik Mandić, franjevac, povjesničar († 1973)
4. 12. - Juraj Šutej, hrvatski političar († 1976)
15. 12. - Osman Kulenović, političar u NDH († 1947)
20. 12. - Božidar Širola, skladatelj († 1956)

Kroz godinuUredi

Danilo Ilić, član Mlade Bosne († 1915)
Azem Galica, kačak († 1924)
Heinrich Dankelmann, nemački general († 1947)
Aleksandar Cincar-Marković, političar († 1952)
Đuro Salaj, društveno-politički radnik († 1958)
Miladin Zarić, spasilac Starog savskog mosta u Beogradu († 1976)

SmrtiUredi

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1889.

Januar/Siječanj – Jun/LipanjUredi

14. 1. - Ema Pukšec, sopranistica (* 1834)
30. 1. - Rudolf, krunski princ Austrougarske (* 1858)
30. 1. - Marija Vetsera, Rudolfova ljubavnica (* 1871)
3. 2. - Belle Starr, odmetnica sa Divljeg zapada (* 1848)
4. 2. - Carl Leverkus, nemački preduzetnik (* 1804)
26. 2. - Mićo Ljubibratić, hercegovački vojvoda (* 1839)
9. 3. - Johanes IV, car Etiopije (* 1837)
16. 3. - Wilhelm Tempel, astronom (* 1821)
20. 3. - Janko Jurković, književnik, novinar (* 1827)
9. 4. - Michel Eugène Chevreul, hemičar, teoretičar boje (* 1786)
15. 4. - Otac Damien, svećenik leproznima, svetac (* 1840)
10. 5. - Mihail Saltikov-Ščedrin, književnik (* 1826)
15. 6. - Mihai Eminescu, pesnik (* 1850)

Jul/Srpanj – Decembar/ProsinacUredi

5. 7. - Jakov Ignjatović, srpski pisac (* 1822)
26. 7. - Franjo Klein, arhitekt (* 1828)
1. 8. - Ivan Kukuljević Sakcinski, hrvatski političar, književnik i povjesničar (* 1816.)
6. 8. - Adolf Veber Tkalčević, hrvatski filolog, književnik, književni kritičar i estetičar (* 1825.)
6. 8. - Josip Filipović, austrijski general (* 1818)
8. 8. - Benedetto Cairoli, bivši premijer Italije (* 1825)
24. 8. - Kornilije Stanković, bivši episkop žički (* 1820)
22. 9. - Antun Knežević, bosanski fratar (* 1834)
11. 10. - James Prescott Joule, engleski fizičar (* 1818.)
17. 10. - Nikolaj Černiševski, filozof, aktivista (* 1828)
19. 10. - Luis I, kralj Portugala (* 1838)
nov. - Abdallah III. ibn Faisal, saudijski emir, vahabitski imam
6. 12. - Jefferson Davis, jedini predsednik KAD (* 1808)
10. 12. - Ante Kovačić, hrvatski književnik (* 1854.)
28. 12. - Teresa Cristina, bivša carica-supružnica Brazila (* 1822)
31. 12. - Ion Creangă, književnik (* 1837-39)

ReferenceUredi

↑ Jovanović, Vladimir. Мисија Николе Пашића у Софији 1889. године. rastko.rs
↑ Nedeljković, Saša. Дубровачка Српска зора. rastko.rs
↑ The influenza epidemic of 1889–90 in selected European cities – a picture based on the reports of two Poznań daily newspapers from the second half of the nineteenth century. ncbi.nlm.nih.gov
↑ J. N. Hays (2005). Epidemics and Pandemics: Their Impacts on Human History. ABC-CLIO. str. 315–. ISBN 978-1-85109-658-9.

Spoljne vezeUredi

[1] Jovanović, Vladimir. Мисија Николе Пашића у Софији 1889. године. rastko.rs

[2] Nedeljković, Saša. Дубровачка Српска зора. rastko.rs

[3] The influenza epidemic of 1889–90 in selected European cities – a picture based on the reports of two Poznań daily newspapers from the second half of the nineteenth century. ncbi.nlm.nih.gov

[Hays2005-4] J. N. Hays (2005). Epidemics and Pandemics: Their Impacts on Human History. ABC-CLIO. str. 315–. ISBN 978-1-85109-658-9.

[1]

[2]

[3]

[4]