1889
godina
Godina 1889 (MDCCCLXXXIX) bila je redovna godina koja počinje u utorak po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u nedjelju po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 18. vijek – 19. vijek – 20. vijek |
| Decenija: | 1850-e 1860-e 1870-e – 1880-e – 1890-e 1900-e 1910-e |
| Godine: | 1886 1887 1888 – 1889 – 1890 1891 1892 |
| Gregorijanski | 1889. (MDCCCLXXXIX) |
| Ab urbe condita | 2642. |
| Islamski | 1306–1307. |
| Iranski | 1267–1268. |
| Hebrejski | 5649–5650. |
| Bizantski | 7397–7398. |
| Koptski | 1605–1606. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1944–1945. |
| • Shaka Samvat | 1811–1812. |
| • Kali Yuga | 4990–4991. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4525–4526. |
| • 60 godina | Yin Zemlja Vo(l) (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11889. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Događaji uredi
Januar/Siječanj uredi
- 1. 1. - Prvi broj Glasnika Zemaljskog muzeja BiH.
- 1. 1 - Osnovana Socijaldemokratska partija Austrije, prvi lider je Victor Adler.
- 1. 1. Indijanac Wovoka iz Nevade imao religioznu viziju tokom pomračenja Sunca, iz čega će nastati Ples duhova.
- 3. 1. (22. 12. 1888. po julijanskom kalendaru) -
U Srbiji usvojen novi Ustav (poznat kao Ustav iz 1888., po starom kalendaru), kojim je u Srbiji uveden parlamentarizam.
- 3. 1. - Niče doživeo mentalni kolaps u Torinu. Ove godine je objavljena njegova knjiga "Sumrak idola".
- 8. 1. - Herman Hollerith dobio patent za mašinu za obradu podataka sa bušenim karticama.
- 15. 1. - Osnovana The Coca-Cola Company, manje od tri godine nakon pronalaska pića.
- 30. 1. - Nadvojvoda Rudolf, nasljednik Austro-Ugarskog prijestolja, pronađen mrtav u dvorcu Mayerling zajedno s ljubavnicom Marijom Vetsera; novi prestolonaslednik postaje njegov stric Karl Ludwig (do 1896).
Februar/Veljača uredi
- 4. 2. - Bankrotstvo francuske Kompanije Panamskog kanala (afera Panamskih skandala izbija 1892).
- 9. 2. - Potpisan protokol o Tajnoj konvenciji između Srbije i Austrougarske (produženo važenje i pojašnjena neka pitanja).
- 11. 2. - Donet Meiji Ustav Japana (na snazi 1890 - 1947).
- 22. 2. - Predsednik SAD Grover Cleveland potpisuje zakon kojim se omogućuje prijem teritorija Severna Dakota, Južna Dakota, Montana i Washington u uniju (u novembru).
Mart/Ožujak uredi
- 3. 3. - Kralj Milan saopštava ministrima nameru abdikacije, predsednik vlade Nikola Hristić odstupa.
- 4. 3. - Republikanac Benjamin Harrison je novi predsednik SAD (do 1893).
- 5. 3. - General Kosta S. Protić predsednik vlade Srbije.
- 6. 3. (22. 2. po j.k.) - Kralj Milan Obrenović objavio silazak sa prestola, novi kralj je njegov maloletni sin Aleksandar Obrenović. Kraljevski namesnici su Jovan Ristić, gen. Kosta S. Protić i gen. Jovan Beli-Marković.
- 7. 3. (23. 2. po j.k.) - Predsednik srpske vlade je opet gen. Sava Grujić (radikalska vlada).
- 10. 3. - Car Johanes IV Etiopski poginuo u Bitci kod Gallabata sa sudanskim mahdistima - nasleđuje ga Menelik II (do 1913).
- 14. 3. - Praizvedba Strindbergove "Gospođice Julije".
- 15. 3. - Samoanska kriza: nemački brodovi granatirali selo na Samoi i uništili američku imovinu - taman što su u luku uplovili američki brodovi kako bi ih napali, Apijski ciklon 1889. potopio i nemačke i američke brodove.
- 23. 3. - Mirza Ghulam Ahmad osnovao versku zajednicu Ahmadiyya u provinciji Punjab, Britanske Indije.
- 31. 3. - Predstavljen Ajfelov toranj, sa 324m najviša građevina na svijetu do 1930 (za javnost otvoren 6. 5.). Prvobitno je bilo predviđeno da toranj bude demontiran 1909.
April/Travanj uredi
- 1. 4. - General Georges Boulanger pobegao iz Pariza, suočen s nalogom za hapšenje zbog zavere.
- 1. 4. - U prodaji se pojavila prva mašina za pranje suđa.
- 22. 4. - Oklahoma Land Run: oko 50.000 ljudi juriša na 8.000 km2 Nedodeljenih zemalja u Oklahomi; osnovani gradovi Oklahoma City i Guthrie.
- proleće - Nikola Pašić se vratio u Srbiju (u izgnanstvu od 1883).
Maj/Svibanj uredi
- 2. 5. - Ugovor iz Wuchalea: etiopski car Menelik II potpisao sporazum sa Italijom, kojom joj predaje zemlje ih kojih će nastati Italijanska Eritreja.
- 3. 5. - 6. 6. - Generalni štrajk rudara u Nemačkoj - spor između kancelara Bizmarka, koji je za oštre mere, i cara Wilhelma koji je pomirljiv.
- 6. 5. - 31. 10. - Exposition Universelle u Parizu. Ajfelova kula je ulazni luk, Galerie des machines ima najveći unutrašnji prostor na svetu,
- 7. 5. - Kod Grejačke železničke stanice iskliznuo voz zbog loše noćne službe - povod da Srbija preuzme železnice od francuske firme.
- 8. 5. - Vincent van Gogh stigao u azil u Saint-Rémy-de-Provence (do sledećeg maja).
- maj - Draga Ljočić, prva žena lekar u Srbiji, obraća se ministru i traži ravnopravnost u službi, ali će biti otpuštena.
- 26 - 27. 5. (14 - 15. 5. po j.k.) - Majski neredi u Beogradu - kamenovan zbor naprednjaka u Velikoj pivari, neredi u gradu, napadi na naprednjake, vandalizovana "Kasina", jedan mladi napadač ubijen, policija neodlučna.
- 28. 5. - Braća André i Édouard Michelin osnovali firmu Michelin.
- 30. 5. (18. 5. po j.k.) - Ukaz o povratku Mitropolita Mihaila u Srbiju i na položaj.
- 31. 5. - Havarija brane izaziva poplavu u gradu Johnstown, Pennsylvania koja odnosi preko 2.200 života.
- 31. 5. - Naval Defence Act 1889: britanski Parlament određuje da Royal Navy ima bar toliko bojnih brodova koliko i sledeće dve najjače mornarice zajedno (tada francuska i ruska).
Jun/Juni/Lipanj uredi
- jun, početkom? - Ekspedicija H. M. Stanleyja videla planine Rwenzori na istoku Afrike.
- 1. 6. (20. 5. po j.k.) - Srpska država ukazom preuzela železnice od stranog društva (negativne reakcije na strani).
- 6. 6. - Veliki požar u Seattlu uništio centar grada, niko nije poginuo.
- 9. 6. - U Rimu otkriven spomenik Đordanu Brunu.
- 12. 6. - Železnička nesreća kod Armagh na severu Irske, 80 mrtvih, od čega dosta dece.
- 14. 6. - Nemačka, Velika Britanija i SAD dogovorile da Samoa bude neutralno područje pod zaštitom sila.
- jun - Vincent van Gogh naslikao Zvjezdanu noć.
- jun - Napuljski pekar Raffaele Esposito navodno izmislio Pizzu Margherita, nazvanu po kraljici Margheriti Savojskoj.
- jun - Mihajlo Pupin doktorirao u Berlinu nakon čega se vraća u New York i postaje predavač na Columbia University.
- 22. 6. - Zakon o starosnom i invalidskom osiguranju u Nemačkoj.
- 26. 6. - Osnovan grad Bangui, početak francuske penetracije na prostor današnje Centralnoafričke republike (Ubangi-Šari).
- 27. 6. (15. 6. po j.k., Vidovdan) - Proslava 500. godišnjice Kosovske bitke, glavne priredbe u Kruševcu.
- 29. 6. (17. 6. po j.k.) - Za punoletnog proglašen Danilo, nasljednik crnogorskog prijestola.
Jul/Juli/Srpanj uredi
- 2. 7. (20. 6. po j.k., Dan nezavisnosti Srbije) - Miropomazanje kralja Aleksandra Obrenovića u manastiru Žiča.
- jun po j.k. - Odeljenje za crkve i škole van Srbije (tzv. "PP" tj. "ПП" odeljenje) prebačeno iz ministarstva prosvete u ministarstvo inostranih dela.
- 6. 7. - Skandal u ulici Cleveland: londonska policija otkrila homoseksualni bordel, u slučaj su umešani neki visoki plemići (homoseksualnost je ilegalna).
- 8. 7. - Prvi broj The Wall Street Journal-a.
- 8. 7. - John L. Sullivan postaje poslednji bokserski šampion u borbi bez rukavica, u Misissipiju je pobedio Jakea Kilraina u 75. rundi.
- 13. 7. - Dekret odobrava slobodno naseljevanje ruskih seljaka na severu Kazahstanaa.
- 14. 7. - U Parizu osnovana Druga Internacionala, traje do 1916.
- 20. 7. - Ubistvo i samoubistvo Elvire Madigan i grofa Sparrea u Danskoj.
Avgust/August/Kolovoz uredi
- 1. 8. - Umro Ivan Kukuljević Sakcinski, predsjednik Matice hrvatske, slijedi mu Tadija Smičiklas (do 1901).
- 3. 8. - Mahdistički rat: Bitka kod Toskija je ubedljiva anglo-egipatska pobeda na jugu Egipta.
- 3. 8. - Italijani zauzeli Asmaru, biće glavni grad njihove Eritreje.
- 3. 8. - Osnovan grad Novo-Mariinsk, kasnije Anadir, najistočniji grad Rusije.
- 6. 8. - U Londonu otvoren luksuzni Hotel Savoy, prvi sa električnim svetlima i liftovima, kupatilima u većini soba i stalnom hladnom i toplom vodom.
- 7. 8. (26. 7. po j.k.) - Crnogorska kneginjica Milica Petrović se udala za velikog kneza Petra Nikolajeviča Romanova, brata od strica cara Aleksandra III.
- 10. 8. - Počela gradnja Svetosavskog doma u Beogradu (Dušanova 13, na mestu bivše "Pirinčane").
- 10. 8. - Otvoren Dvorski muzej prirodne istorije u Beču.
- 14. 8. - Londonski dokeri započinju 32-dnevni štrajk za minimalnu satnicu od šest penija - uspeh označava početak Novog sindikalizma u Britaniji.
- avgust - Nikola Pašić u polutajnoj misiji u Sofiji, razgovara sa Stambolovim o Makedoniji i knezu Ferdinandu, kome se Rusija protivi[1].
- 26. 8. - Zakon o zaštiti dece prvi put uvodi krivičnu odgovornost za zlostavljanje dece u Britaniji.
Septembar/Rujan uredi
- 1. 9. - U Nišu osnovano Udruženje pravoslavnih sveštenika, iz svih krajeva u kojima žive Srbi.
- 10. 9. - Albert I novi knez Monaka (do 1922).
- septembar - Objavljeno drugo izdanje Bellamyjevog utopijskog SF romana Looking Backward: 2000–1887 - izuzetno popularan, inspiriše masovni politički pokret "Nacionalističkih klubova" (za nacionalizaciju industrije).
- 17. 9. - Povodom 500-godišnjice Kosovske bitke ustanovljen Orden Svetog kneza Lazara (nacrt Mihajlo Valtrović), kojeg su mogli da nose samo vladar i punoletni prestolonaslednik.
- 23. 9. - Osnovan Nintendo, proizvodi hanafuda karte za igranje.
- 26. 9. (14. 9. po j.k.) - Vanredni izbori u Srbiji, radikali dobili preko 80% glasova.
- 29. 9. (17. 9. po j.k.) - Kraljica Natalija se vratila u Beograd, protivno željama namesništva i vlade.
Oktobar/Listopad uredi
- 2. 10. - Ministar vanjskih poslova SAD James G. Blaine otvorio je u Washingtonu prvu panameričku konferenciju na kojoj je donesena odluka o osnivanju Ureda međunarodne unije američkih republika sa sjedištem u tom gradu. SAD su tako postigle svoj cilj - šifrenje političkog i privrednog utjecaja u Latinskoj Americi.
- 6. 10. - Osnovan kabare Moulin Rouge.
- 6. 10. - Hans Meyer i Ludwig Purtscheller su prvi Evropljani na Kilimanjaru.
- 11. 10. - Mwanga II se vratio na presto Bugande, raniji vladar Kalema i muslimanska stranka su pobegli u Bunyoro, da bi sledećeg meseca povratili glavni grad Bugande.
- oktobar 1889 - februar 1890 - Knez Petar Karađorđević živeo u Dubrovniku[2].
- 19. 10. - Carlos I je novi kralj Portugala (do ubistva 1908).
- 23. 10. - U Argentini osnovano jevrejsko naselje Moisés Ville.
- 24. 10. - Tenterfieldska oracija: premijer Novog Južnog Velsa Henry Parkes predložio stvaranje Australijske federacije (ostvareno 1901).
- 29. 10. - Britanska južnoafrička kompanija dobila kraljevsku povelju, jedan od direktora je Cecil Rhodes.
Novembar/Studeni uredi
- 2. 11. - Severna Dakota i Južna Dakota postaju 39. i 40. država SAD.
- 7. 11. - U Nemačku se vratila Planktonska ekspedicija, prva posvećena ovim bićima.
- 8. 11. - Montana postala 41. država SAD.
- 11. 11. - Washington postao 42. država SAD (zakon o prijemu ove i prethodne tri države potpisan 22. 2.).
- 14. 11. - Novinarka Nellie Bly (Elizabeth Cochrane) započela uspješan pokušaj putovanja oko svijeta u manje od 80 dana (72 dana, 6 sati, 11 minuta).
- 15. 11. -
Maršal Deodoro da Fonseca izveo vojni udar kojim je zbačen car Pedro II i okončana monarhija u Brazilu; Fonseca je prvi predsednik (do 1891), car i porodica su 17. 11. napustili zemlju. "Stara republika" traje do 1930, nominalno je demokratska i oligarhijska (→ koronelizam). - oktobar, zadnja dekada - Ruski grip: epidemija se javlja u evropskom delu Rusije, naročito Sankt Petersburgu, narednih meseci se širi severnom hemisferom, do kraja decembra zahvaćena skoro cela Evropa[3][4].
- 23. 11. - Louis Glass, direktor Pacific Phonograph Co. predstavio u palači Royal Saloon u San Franciscu prvi musicbox. Sastojao se od aparata za snimanje te aparata za reprodukciju muzike s 4 slušalice. Aparat se aktivirao ubacivanjem kovanica. Svaku slušalicu koristila bi jedna osoba.
- 27. 11. - Osnovana Duvanska industrija Niš.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Decembar/Prosinac uredi
- 7. 12. (25. 11. po j.k.) - Novi Zakon o opštinama u Srbiji - dozvoljene manje opštine.
- 15. 12. - Okončan Abuširijev ustanak protiv Nemaca u Istočnoj Africi, nakon što je vođa uhvaćen i pogubljen.
Kroz godinu uredi
- Izbori za Dalmatinski sabor: Narodna stranka 26, Srpska stranka 9, Autonomaška 6 mandata.
- Otvoreni srpski konzulati u Bitolju i Prištini. Pisar u Bitolju je Branislav Nušić (ove godine mu je postavljen komad "Protekcija").
- 1888-89 - "Narodne pjesme Muhamedovaca u Bosni i Hercegovini", objavio Kosta Hörmann.
- "Posle milijon godina" Dragutina Ilića.
- Gracija Kotorski proglašen blaženim.
- Opatija (Abbazia) proglašena prvim morskim klimatskim lječilištem na Jadranu.
- Osnovan Botanički vrt Prirodoslovno-matematičkog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu.
- Osnovan Komitet osmanskog jedinstva, kasnije Komitet jedinstva i progresa, čiji su deo Mladoturci.
- Britanci priznali Francuzima suverenitet u području Obali Slonovače, za titularnog guvernera postavljen Marcel Treich-Laplène.
- U Torinu završena zgrada Mole Antonelliana visine 167,5 metara, najviša na svetu od nearmirane cigle.
- Najezda skakavaca prešla preko Crvenog mora i uništila useve u dolini Nila.
- Nauka i tehnika
- Prvi put opisani dinosauri triceratopsi (Othniel Charles Marsh).
- Englez Frederick Abel izmislio propelant kordit (zamena za barut).
- Jedna italijanska kompanija primenila sistem visokonaponske istosmjerne struje švicarskog inženjera Renéa Thuryja.
- Kilogram i metar definisani u odnosu na međunarodni prototipski kilogram odn. metar, objekte napravljene od iridijuma i platine.
Književnost uredi
- Die Waffen nieder!, Berthe von Suttner.
- Objavljen Ničeov Sumrak idola.
- "Mrtvi kapitali" Josipa Kozarca.
Rođenja uredi
Januar/Siječanj – Mart/Ožujak uredi
- 12. 1. - Mirza Basheer-ud-Din Mahmood Ahmad, kalif ahmadija († 1965)
- 14. 1. - Marko Vujačić, književnik, političar († 1974)
- 2. 2. - Jean de Lattre de Tassigny, francuski posmrtni maršal († 1952)
- 3. 2. - Carl Theodor Dreyer, filmski režiser († 1968)
- 4. 2. - Viktor Novak, istoričar, publicista, akademik († 1977)
- 19. 2. - Ernest Marsden, fizičar († 1970)
- 23. 2. - Victor Fleming, filmski režiser († 1949)
- 10. 3. - Jozo Kljaković, hrvatski slikar († 1969.)
April/Travanj – Jun/Lipanj uredi
- 14. 4. - Augustin Čičić, hrvatski pjesnik i književni kritičar († 1955.)
- 14. 4. - Arnold J. Toynbee, istoričar († 1975)
- 16. 4. - Charlie Chaplin, američki glumac britanskog porijekla († 1977)
- 20. 4. - Adolf Hitler, nemački i austrijski političar, vođa Trećeg Reicha. († 1945.)
- 24. 4. - Ljubov Popova, slikarka († 1924)
- 26. 4. - Ludwig Wittgenstein, filozof († 1951.)
- 28. 4. - António de Oliveira Salazar, portugalski diktator († 1970)
- 11. 5. - Maksimilijan Vanka, hrvatski slikar i kipar († 1963.)
- 18. 5. - Thomas Midgley Jr., supronalazač tetraetilolova i freona († 1944)
- 25. 5. - Igor Sikorski, ruski konstruktor helikoptera. († 1972.)
- 25. 5. - Günther Lütjens, nemački admiral († 1941)
- 23. 6. - Ana Ahmatova, pesnikinja († 1966)
Jul/Srpanj – Septembar/Rujan uredi
- 5. 7. - Jean Cocteau, umetnik († 1963)
- 14. 7. - Ante Pavelić, poglavnik NDH († 1959)
- 22. 7. - James Whale, engleski reditelj († 1957)
- 30. 7. - Juan Bielovucic Cavalie, zrakoplovac († 1949)
- 30. 8. - Mile Budak, pisac, odvjetnik, ustaški ideolog († 1945)
- 3. 9. - Isak Samokovlija, bosanski književnik († 1955)
- 8. 9. - Robert A. Taft, američki političar († 1953)
- 26. 9. - Martin Heidegger, njemački filozof († 1976)
Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac uredi
- 25. 10. - Abel Gance, filmski režiser († 1981)
- 31. 10. - Carl von Ossietzky, nemački pacifista, nobelovac († 1938)
- 1. 11. - Philip Noel-Baker, britanski političar, diplomat, humanista i sportaš († 1982.)
- 3. 11. - Ivan Pernar, hrvatski političar († 1967)
- 14. 11. - Jawaharlal Nehru, premijer Indije († 1964)
- 14. 11. - Fehim Bajraktarević, filolog, orijentalist († 1970)
- 15. 11. - Manuel II, poslednji kralj Portugala († 1932)
- 20. 11. - Edwin Hubble, astronom. († 1953.)
- 2. 12. - Dominik Mandić, franjevac, povjesničar († 1973)
- 4. 12. - Juraj Šutej, hrvatski političar († 1976)
- 15. 12. - Osman Kulenović, političar u NDH († 1947)
- 20. 12. - Božidar Širola, skladatelj († 1956)
Kroz godinu uredi
- Danilo Ilić, član Mlade Bosne († 1915)
- Azem Galica, kačak († 1924)
- Heinrich Dankelmann, nemački general († 1947)
- Aleksandar Cincar-Marković, političar († 1952)
- Đuro Salaj, društveno-politički radnik († 1958)
- Miladin Zarić, spasilac Starog savskog mosta u Beogradu († 1976)
Smrti uredi
Januar/Siječanj – Jun/Lipanj uredi
- 14. 1. - Ema Pukšec, sopranistica (* 1834)
- 30. 1. - Rudolf, krunski princ Austrougarske (* 1858)
- 30. 1. - Marija Vetsera, Rudolfova ljubavnica (* 1871)
- 3. 2. - Belle Starr, odmetnica sa Divljeg zapada (* 1848)
- 4. 2. - Carl Leverkus, nemački preduzetnik (* 1804)
- 26. 2. - Mićo Ljubibratić, hercegovački vojvoda (* 1839)
- 9. 3. - Johanes IV, car Etiopije (* 1837)
- 16. 3. - Wilhelm Tempel, astronom (* 1821)
- 20. 3. - Janko Jurković, književnik, novinar (* 1827)
- 9. 4. - Michel Eugène Chevreul, hemičar, teoretičar boje (* 1786)
- 15. 4. - Otac Damien, svećenik leproznima, svetac (* 1840)
- 10. 5. - Mihail Saltikov-Ščedrin, književnik (* 1826)
- 15. 6. - Mihai Eminescu, pesnik (* 1850)
Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac uredi
- 5. 7. - Jakov Ignjatović, srpski pisac (* 1822)
- 26. 7. - Franjo Klein, arhitekt (* 1828)
- 1. 8. - Ivan Kukuljević Sakcinski, hrvatski političar, književnik i povjesničar (* 1816.)
- 6. 8. - Adolf Veber Tkalčević, hrvatski filolog, književnik, književni kritičar i estetičar (* 1825.)
- 6. 8. - Josip Filipović, austrijski general (* 1818)
- 8. 8. - Benedetto Cairoli, bivši premijer Italije (* 1825)
- 24. 8. - Kornilije Stanković, bivši episkop žički (* 1820)
- 22. 9. - Antun Knežević, bosanski fratar (* 1834)
- 11. 10. - James Prescott Joule, engleski fizičar (* 1818.)
- 17. 10. - Nikolaj Černiševski, filozof, aktivista (* 1828)
- 19. 10. - Luis I, kralj Portugala (* 1838)
- nov. - Abdallah III. ibn Faisal, saudijski emir, vahabitski imam
- 6. 12. - Jefferson Davis, jedini predsednik KAD (* 1808)
- 10. 12. - Ante Kovačić, hrvatski književnik (* 1854.)
- 28. 12. - Teresa Cristina, bivša carica-supružnica Brazila (* 1822)
- 31. 12. - Ion Creangă, književnik (* 1837-39)
Reference uredi
- ↑ Jovanović, Vladimir. Мисија Николе Пашића у Софији 1889. године. rastko.rs
- ↑ Nedeljković, Saša. Дубровачка Српска зора. rastko.rs
- ↑ The influenza epidemic of 1889–90 in selected European cities – a picture based on the reports of two Poznań daily newspapers from the second half of the nineteenth century. ncbi.nlm.nih.gov
- ↑ J. N. Hays (2005). Epidemics and Pandemics: Their Impacts on Human History. ABC-CLIO. str. 315–. ISBN 978-1-85109-658-9.
