Wikipedija

Sjedinjene Američke Države


Sjedinjene Američke Države (skrać. SAD; engl. United States of America [juːˈnaɪtɪd steɪts ʌv əˈmɛɹɪkə], skrać. USA), država u Sjevernoj Americi, između Atlantika na istoku i Pacifičkog oceana na zapadu. Graniči na kopnu s Kanadom na sjeveru i Meksikom na jugu, dijeli morsku granicu s Rusijom na zapadu, i posjeduje skup teritorija širom svijeta. Država se sastoji od 50 saveznih država (States), koje imaju lokalnu autonomiju u skladu s federalnim sustavom. Državljani Sjedinjenih Američkih Država obično se nazivaju Amerikanci.

United States of America
Sjedinjene Američke Države
Geslo: (1776 - ): E Pluribus Unum
(Latinski: "Iz mnogih, jedno")
(1956 - ): In God We Trust
(Engleski: "U Boga se uzdamo")
Himna: "The Star-Spangled Banner"
Lokacija Sjedinjenih Američkih Država
Glavni gradWashington
Službeni jezicinema (de facto engleski)
Leaders
UtemeljenjeOd Ujedinjenog Kraljevstva
4. srpnja 1776.
Površina
• Vode (%)
4.87
Stanovništvo
• Popis iz 2006
300.112.631 (3.)
• Gustoća
31.16 /km2
Valutaamerički dolar ($)
Vremenska zonaod UTC -5 do UTC -11
Pozivni broj1
ISO 3166 kod[[ISO 3166-2:Šablon:ISO 3166 kod|Šablon:ISO 3166 kod]]
Veb-domena.gov .edu .mil .us .um

Sjedinjene Američke Države nastale su deklaracijom trinaest britanskih kolonija 1776. godine kojom one utvrđuju svoju slobodu i nezavisnost Ameriku.

Povijest

Glavni članak: Povijest Sjedinjenih Američkih Država

Američki starosedeoci i doseljavanje Evropljana

 
Mejflauerski dogovor koji su načinili puritanski doseljenici je doneo demokratske oblike upravljanja u novi svet

Teritorija današnjih SAD je hiljadama godina bila naseljena brojnim starosedelačkim narodima, koji su doselili iz Azije pre između 40.000 i 12.000 godina.[1] Neke kulture, kao što je pretkolumbovska Misisipi kultura, su razvile naprednu poljoprivredu, građevinarstvo i društva na nivou države. Nakon što su evropski istraživači i trgovci napravili prve kontakte sa američkim starosedeocima, više miliona starosedelaca je umrlo od epidemije uvoznih bolesti, kao što su male boginje. [2] Dolaskom i naseljavanjem Evropljana od 16. veka započelo se raseljavanje Indijanaca. Prvi španski istraživači iskrcali su se na Floridu 1513. godine. Prvo stalno naselja Evropljana podigli su Španci u Sent Ogastinu na Floridi 1565. godine. Španija je osnivala naseobine i u Kaliforniji i Novom Meksiku, dok su francuske naseobine nastale duž reke Misisipi.

Engleske naseobine duž atlantske obale su daleko najvažnija u oblikovanju istorije Sjedinjenih Država. Kolonija Virdžinija je nastala 1607. osnivanjem naseobina Popam i Džejmstaun i puritanske kolonije Plimut 1620. Oko 100.000 puritanaca je došlo u Novu Englesku, posebno u Koloniju Masačusetskog zaliva. Britanci su nastanili Merilend 1634. i Pensilvaniju 1681. godine. Teritorija obe Karoline je bila prepuštena britanskom plemstvu. Holandski kolonisti su se naseljavali na teritoriji moderne države Njujork počevši od 1614. Njihovu koloniju Novu Holandiju (Njujork, Nju Džerzi i Delaver) je preotela Engleska 1664, ali je jak holandski uticaj opstao generacijama severno od Njujorka duž reke Hadson. Mnogi novi doseljenici, posebno na Jugu, su bili dužničke sluge - oko dve trećine svih doseljenika u Virdžiniju između 1630. i 1680.[3] Na prelazu u 18. vek, afrički robovi su postali primarni izvor radne snage u mnogim oblastima.[4]

 
Kolumbija je dugo bila simbol Amerike.

Podelom Karoline 1729. i i kolonizacijom Džordžije 1732. osnovano je trinaest britanskih kolonija koje će kasnije postati Sjedinjene Američke Države.[5] Sve kolonije su imale lokalne samouprave sa izborima otvorenim za većinu slobodnih ljudi, dok su rastuća privrženost starinskim pravima Engleza i osećaj samouprave stimulisali podršku republikanizmu. Sve kolonije su legalizovale trgovinu afričkim robljem.[6] Zbog visokog nataliteta, niske stope smrtnosti i stabilnog doseljavanja, populacija kolonija je brzo rasla. Pokret hrišćanske obnove tokom 1730ih i 1740ih, poznat pod nazivom Veliko buđenje podstaklo je interesovanje za religiju i verske slobode.

Sukobljavanje francuskih i britanskih interesa dovelo je do niza ratova koji su vrhunac imali u Francuskom i indijskom ratu (1756-1763) koji je okončan pobedom Velike Britanije. Britanske snage su preotele Novu Francusku od Francuske, ali frankofono stanovništvo Nove Francuske je ostalo politički izolovano od južnih kolonija. Britanska pobeda nad Francuzima 1763. osigurala je Britaniji političku upravu nad 13 kolonija. Neugrožene od Francuza i Indijanaca, kolonije su postajale sve manje zavisne od matične zemlje. Ne računajući američke starosedeoce, koji su bili raseljeni, tih trinaest kolonija imalo populaciju od 2,6 miliona stanovnika 1770, što je oko jedna trećina stanovništva Velike Britanije. Skoro jedna petina onih koji su živeli u onome što će postati Sjedinjene Države su bili crni robovi.[7]

Englesko širenje na zapad je podrazumevalo prisajedinjavanje teritorija indijanskih plemena na koje su nailazili, kao i indijanski otpor. Indijanski otpor je imao je različite vidove širom kontinenta: savezništva sa Evropljanima, savezi više plemena ili pojedinačno: vođenjem rata, iseljavanjem, sklapanjem ugovora ili vođenjem sporova pred sudom. S druge strane, engleski severnoamerički kolonisti su bili subjekt oporezivanja, ali nisu imali svoje predstavnike u Parlamentu Velike Britanije.

Nezavisnost i širenje

 
Potpisivanje Deklaracije nezavisnosti SAD

Politički nemiri izazvani britanskom kolonijalnom politikom dostigli su svoj vrhunac u Američkoj revoluciji u periodu od 1775. do 1783. godine kada se 13 kolonija izborilo za svoju nezavisnost. Američka revolucija je bila prvi uspešni rat za nezavisnost protiv jedne evropske sile. Amerikanci su razvili demokratski sistem lokalne samouprave i ideologiju republikanizma koje smatrau vladu odgovornoj volji naroda (a ne kralja), koja se snažno protivila korupcije i zahtevala građansku vrrednosti. Oni su tražili svoja prava kao Englezi i odbili su britanske napori da se nametnu porezi bez odobrenja kolonijalnih zakonodavstava. Britanci su ostali na svom stavu i sukob je buknuo u pravi rat 1775. Kontinentalni kongres, sazvan u Filadelfiji, je 14. juna 1775. osnovao Kontinentalnu armiju pod komandom Džordža Vašingtona.[8] Proglasivši da su „svi ljudi stvoreni jednaki“ i obdareni „određenim neotuđivim pravima“, Kongres je 4. jula 1776. usvojio Deklaraciju o nezavisnosti, koju je uglavnom napisao Tomas Džeferson. Taj datum se danas slavi kao Dan nezavisnosti SAD. Članovi o konfederaciji su 1777. uspostavili slabu vladu koja je upravljala Severnoameričkim savezom do 1789.[9]

Posle britanskog poraza kod Jorktauna od američkih snaga kojima je pomagala Francuska, Sjedinjene Države su bile nezavisne. Po Pariskom miru 1783. Velika Britanija je priznala američki suverenitet nad najvećim delom teritorije istočno od reke Misisipi. SAD u sadašnjem obliku nastale su 1787. Zahtevi za mnogo jačom saveznom vladom sa pravom da oporezuje je dovelo do ustavne konvencije. Nakon intenzivne debate Ustav SAD je do 1788. usvojilo svih 13 država. Prvi saziv Senata, prvi saziv Predstavničkog doma i prvi predsednik Džordž Vašington su stupili na dužnost 1789. Povelja o pravima, koja zabranjuje ograničenje ličnih sloboda od strane savezne vlade i jemči niz pravnih zaštita, usvojena je 1791.[10]

Stavovi prema ropstvu su menjali, a sve države su zabranile međunarodnu trgovinu robljem (mada je Severna Karolina ponovo dozvolila), a savezna vlada je 1807. zabranila uvoz ili izvoz robova.[11] Sve države Severna ukinule su ropstvo između 1780. i 1804, čime su robovlasničke države na Jugu ostali branioci "čudne institucije". Zbog pamuka koji je posle 1820. vlasnicima plantaža donosio velike profite, južnjački belci su bili sve odlučniji da je ropstvo pozitivno za sve, pa čak i za robove.[12] Drugo veliki buđenje, koje je počelo oko 1800, preobratilo je milione građana SAD na evangelistički protestantizam. Na severu je ovo dovelo do više društvenih reformatorskih pokreta, uključujući i abolicionizam.[13]

 
Širenje SAD

Tokom prve polovine XIX veka, ekspanzija ka Zapadu se nastavlja i mnoge države će se osnivati u skladu sa rastom stanovništva. Američka težnja da se prošire na zapad je dovela do Indijskih ratova.[14]</ref> Kupovina Luizijane od Francuske 1803. za vreme predsednika Tomasa Džefersona je gotovo udvostručila veličinu države.[15] Rat iz 1812. je objavljen Ujedinjenom Kraljevstvu zbog raznih nerešenih pitanja i pomorskog suparništva i završen bez pobednika, je ojačao svest o pripadanju američkoj naciji.[16] Niz američkih vojnih upada na Floridu je primorao Španiju da 1819. ustupi SAD Floridu i druge teritorije oko Meksičkog zaliva.[17] Predsednik Džejms Monro reafirmisao je volju za neutralnošću Sjedinjenih Država kao i njihovo protivljenje svakom evropskom uplitanju na američkom kontinentu (Monroova doktrina).

Predsednik Endru Džekson je preuzeo dužnost 1829. i započeo skup reformi koje su dovele do ere džeksonovske demokratije, za koju se smatra da je trajala od 1830. do 1850. To uključuje mnoge reforme, kao što su pravo glasa za sve bele muškarce, i razne korekcije nadležnosti savezne vlade. To je takođe dovelo do pojave drugog stranačkog sistema, skupa dominantnih partija koje su postojale od 1828. do 1854.

Staza suza iz 1830ih predstavlja primer politike uklanjanja Indijanaca kojim su Indijanci preseljeni u svoje rezervate uz godišnje državne subvencije. Sjedinjene Države su anektirale Republika Teksas 1845, usred perioda kada je koncept Manifesta sudbine stekao popularnost.[18] Sporazum o Oregonu iz 1846. sa Ujedinjenim Kraljevstvom doneo je sadašnji Američki Severozapad pod kontrolu SAD.[19] Američka pobeda u meksičko-američkom ratu 1848. dovelo je do ustupanja Americi Kalifornije i velikog dela današnjeg Američkog Jugozapada.[20]

Kalifornijska zlatna groznica 1848-49 je dodatno podstakla iseljavanje na zapad.[21] Nove pruge su olakšale doseljavanje naseljenika i ojačale su sukobe sa Indijancima.[22] Za pola veka, oko 40 miliona američkih bizona je bilo ubijeno zbog kože i mesa, kao i da se olakša širenje železnice.[23] Nestanak bizona, glavnog izvora hrane prerijskim Indijancima je bio udarac po opstanak mnogih domorodačkih kultura.[23]

Ropstvo, građanski rat i industrijalizacija

 
Bitka kod Getisburga. Građanski rat je učvrstio Uniju, podstakao industriju čelika i izgradnju transkontinentalne železnice.

Razlike između industrijskog Severa i poljoprivrednog Juga su sve više jačale. Tenzije između robovlasničkih i slobodnih država su se pojačale sa raspravama o odnosima između državnih i saveznih vlasti, kao i nasilnim sukobima zbog širenja ropstva u nove savezne države.[24] Abraham Linkoln, kandidat uveliko anti-robovlasničke Republikanske stranke je izabran za predsednika 1860.[25] Pre nego što je preuzeo dužnost, sedam robovlasničkih država je proglasililo secesiju, koju je savezna vlada smatrala nelegalnom, i osnovalo Konfederativne Američke Države.[26]

Napadom Konfederacije na Fort Samter, počeo je građanski rat i još četiri robovlasničke države su se pridružile Konfederaciji.[26] Linkolnovim Proglasom o emapcipaciji proglašeno je sloboda robova u Konfederaciji. Posle pobede Unije 1865, tri amandmana na Ustav SAD su obezbedila slobodu za skoro četiri miliona crnaca koji su bili robovi[27], dato pravo građanstva i pravo glasa.[28] Rat i njegova odlučnost su doveli do značajnog povećanja moći savezne vlade. Ovaj rat je i dalje najsmrtonosniji sukob u američkoj istoriji, pošto je doveo do smrti 620.000 vojnika.[29] Posle rata, ubistvo Abrahama Linkolna je radikalizovalo republikansku politiku Rekonstrukcije u cilju reintegracije i obnove južnih država, dok se istovremeno obezbeđuje prava tek oslobođenim robovima.[30] Tako su 1871. godine sve južne države ponovo bile integrisane u Uniju posle ratifikacije ovih amandmana. Rešavanjem spornih predsedničkih izbora Nagodbom iz 1877 okončana je Rekonstrukcija; zakoni Džima Kroua su obespravili mnoge Afroamerikance i legalizovali rasnu segregaciju.[30]

 
Emigranti ulaze u SAD na ostrvu Elis. Doseljenici su radili u fabrikama, rudnicima i železnici i izazvali potražnju za industrijalizovanom poljoprivredom.

Na severu, urbanizacija i priliv imigranata bez presedana iz Južne i istočne Evrope ubrzalo je industrijalizaciju zemlje. Talas imigracije, koji je trajao do 1924, je obezbedio radnu snagu i preobrazio američku kulturu.[31] Razvoj infrastrukture u celoj zemlji podstakao je privredni rast. Kraj građanskog rata je podstakao veće naseljavanje i razvoj američkog Starog Zapada. Ovo je bilo moguće zbog različitih društvenih i tehnoloških dostignuća, uključujući i završetak Prvog transkonentalniog telegrafa 1861. i Prve transkontinentalne železnice 1869.

Kupovinom Aljaske 1867. od Rusije za 7,2 miliona dolara okončano je širenje SAD po kontinentalnom delu Severne Amerike. Masakr u Vounded Niju 1890. je bio poslednji veliki oružani sukob u Indijskim ratovima. Monarhija u Kraljevstvu Havaji je zbačena 1893. u puču koji su predvodili američki državljani. SAD su anektirale Havajski arhipelag 1898. Predsjednik Teodor Ruzvelt intervenisao u celom nizu država Latinske Amerike. Pobeda u špansko-američkom ratu iste godine je pokazala da su Sjedinjene Države svetska sila i dovela je do aneksije Portorika, Gvama i Filipina i jačanja američkog uticaja na Kubi.[32] Filipini su dobili nezavisnost posle pola veka, dok su Portoriko i Gvam ostali teritorija SAD. Godine 1903. SAD su stekle zonu Panamskog kanala. Otvaranjem Panamskog kanala 1914. SAD su postale svetska ekonomdks sila sa stanovništvom koje je, velikim useljavanjem, naraslo na 92 miliona.

Pojava brojnih uglednih industrijalaca krajem 19. veka je doveo do Zlatnog doba, perioda rasta bogatstva i moći poslovnih ljudi. To je pomoglo početak Progresivne ere, perioda velikih reformi u mnogim društvenim oblastima, uključujući regulatornu zaštitu za javnost, velike mere protiv trustova i pažnje na uslove života radničke klase. Predsednik Teodor Ruzvelt je bio jedan od vodećih zagovornika progresivnih reformi.

Prvi svetski rat, Velika depresija i Drugi svetski rat

Na početku Prvog svetskog rata 1914, Sjedinjene Države su i dalje bile neutralne. Većina Amerikanaca se saosećala sa Britancima i Francuzima, mada su se mnogi protivili intervenciji.[33] SAD su se 1917. pridružili saveznicima, a američke ekspedicione snage pomogle su da se stanje preokrene protiv Centralnih sila. SAD iz rata izlaze kao najmoćnija zemlja sveta. Predsednik Vudro Vilson je imao vodeću diplomatsku ulogu na Pariskoj mirovnoj konferenciji 1919. kojom je oblikovan posleratni svet. Vilson se čvrsto zalagao da se SAD pridruže Društvu naroda. Međutim, Senat je odbio da odobri ovaj potez, a nije usvojio ni Versajski mir, kojim je upostavljeno Društvo naroda.[34]

 
Prljave tridesete su izazvale poljoprivrednu depresiju, uticale na industrijska tržišta i dovela do velikih seoba iz Velike ravnice.

Država je vodila politiku unilateralizma, na ivici izolacionizma.[34] Pokret za žensko pravo glasa je 1920. izdejstvovao usvajanje ustavnog amandmana o davanju ženama pravo glasa. Prosperitet Burnih dvadesetih završio se Krahom Volstrita 1929. godine koji je izazvao Veliku depresiju.

Nakon svog izbora za predsednika 1932. Frenklin D. Ruzvelt je na Veliku depresiju odgovorio Nju dilom, nizom politika povećanja državne intervencije u privredu, uključujući i uspostavljanje sistema socijalne zaštite.[35] Prljave tridesete sredinom 1930-ih osiromašile su mnoge poljoprivredne zajednice i izazvale novi talas migracije na zapad.

 
Invazija na Evropu u Drugom svetskom ratu je zahtevala ratnu industriju, ubrzala migracije u velike gradove i proizvodnju velikih razmera.

SAD, iako zvanično neutralne tokom rane faze Drugog svetskog rata nakon invazije nacističke Nemačke na Poljsku u septembru 1939, su počele da snabdevaju saveznike ratnim materijalom u martu 1941. kroz Program o zajmu i najmu. Japansko carstvo je 7. decembra 1941. pokrenulo iznenadni napad na Perl Harbor, što je doprinelo da se SAD pridruže saveznicima u borbi protiv sila Osovine, kao i interniranje hiljade Amerikanaca japanskog porekla.[36] Učešće u ratu je podstaklo kapitalne investicije i rast industrijskih kapaciteta. Od glavnih zaraćenih strana, Sjedinjene Države su jedina država koja je iz rata izašla bogatija — zapravo, daleko bogatija — umesto siromašnija.[37]

Savezničke konferencije u Breton Vudsu i u Jalti su skicirale novi sistem međunarodnih organizacija koji je postavio SAD i Sovjetski Savez u centar svetskih pitanja. Pošto je rat u Evropi završen, u San Francisku je 1945, održana međunarodna konferencija na kojoj je doneta Povelja Ujedinjenih nacija, koje su postale aktivne nakon završetka rata.[38] Pošto su SAD razvile prve atomske bombe, predsednik Hari Truman je odlučio da ih iskoristi u avgustu 1945. na japanskim gradovima Hirošimi i Nagasakiju u avgustu. Japan se predao 2. septembra 1945. čime je okončan rat.[39]

Hladni rat

Posle Drugog svetskog rata, Sjedinjene Države i Sovjetski Savez su tokom Hladnog rata borili za prevlast u svetu i dominirali vojnim pitanjima u Evropi kroz NATO i Varšavskog pakta. Iako su bile angažovane u posredničkim ratovima, i razvile moćne nuklearne arsenale, dve zemlje su izbegavale direktni vojni sukob. SAD su se često protivile levičarskim pokretima u Trećem svetu koji se smatrali finasiranim od Sovjetskog Saveza. Američki vojnici su se borili protiv komunističkih kineskih i severnokorejskih snaga u Korejskom ratu 1950-53. Dom Komiteta za neameričke aktivnosti sprovodio je niz istraga navodnih levičarskih subverzija, dok je senator Džozef Makarti postao predvodnik antikomunističkih osećanja.

 
Martin Luter King drži svoj govor „Imam san“ tokom marša na Vašington 1963.

Sovjetsko lansiranje prve svemirske letelice sa ljudskom posadom 1961. podstaklo je predsednika Džona F. Kenedija da pozove SAD da one budu te koje će poslati prvog čovega na Mesec, što je i ostvareno 1969. Kenedi se takođe suočio sa napetom nuklearnom krizom sa sovjetskim snagama na Kubi. U međuvremenu, Sjedinjene Države su doživljvale održivi ekonomski rast. Usred prisustva različitih belih nacionalističkih grupa, posebno Kju kluks klana, pojavio se pokret za građanska prava koi je koristi nenasilje da se suoči sa segregacijom i diskriminacijom. Pokret su simbolisali i vodili crnim Amerikanci, kao što su Roza Parks i Martin Luter King. Sa druge strane, neki crne nacionalističke grupe poput Crnih pantera su imali militantniji pristup.

Posle ubistva Kenedija 1963. za vreme predsednika Lindona Džonsona doneti su Zakon o građanskim pravima 1964. i Zakon o pravu glasa 1965.[40][41] On je takođe potpisao programe o zdravstvenoj zaštiti i zdravstvenoj pomoći.[42] Džonson i njegov naslednik Ričard Nikson proširili su posrednički rat u Jugoistočnoj Aziji u neuspešni Vijetnamski rat. Pojavio se rašireni kontrakulturnog pokret, podstaknut protivljenjem rata, crnim nacionalizmom, kao i seksualnom revolucijom. Beti Fridan i Glorija Stejnem su predvodile novi talas feminizma koji je tražio političku, drupšvenu i ekonomsku jednakost za žene.

Kao posledica skandala Votergejt iz 1974, Nikson je postao prvi američki predsednik koji je podneo ostavku, kako bi izbegao da budu smenjen pod optužbom koje su uključivale ometanje pravde i zloupotrebu položaja. Administracija Džimija Kartera sa kraja 1970-ih je bila u znaku stagflacije i iranske krize sa taocima. Izbor Ronalda Regana za predsednika 1980. najavio je zaokret udesno u američkoj politici, koja se ogledala u velikim promenama u poreskim i potrošačkim prioritetima. Povećani su izdaci za odbranu, a projekti poput Strateške odbrambene inicijative su za cilj imali ponovno pokrenuti trku u naoružanju i ekonomski iscrpiti Sovjetski Savez. Pored toga su se podržavali avganistanski mudžahedini u ratu protiv Sovjeta, antikomunistički nastrojeni nikaragvanski kontraši kao i antikomunistički nastrojeni pokreti u Istočnoj Evropi poput poljske Solidarnosti. SAD su tokom ovog perioda tajno podržavale Irak Sadama Huseina u Iračko-iranskom ratu da bi zaustavili islamistički Iran, ali su takođe sarađivale i sa samim Iranom kome su prodavale oružje, a novac od prodaje oružja prebacivali nikaragvanskoj desničarskoj Kontri. Poboljšanje ekonomske situacije, ali i ponovni uspon nacionalnog ponosa nakon uspešne invazije Grenade 1983. godine omogućila je Reganu da pobedi na predsedničkim izborima 1984. Njegov drugi mandat obeležio je skandal Iran-Kontra i značajan diplomatski napredak u odnosima sa Sovjetskim Savezom. Nakon raspada Sovjetskog Saveza završen je Hladni rat.

Sadašnjost

 
Napad na Svetski trgovinski centar 11. septembra 2001.

Nakon raspada SSSR-a, SAD postaje jedina svetska velesila.[43] Za vreme predsednika Džordža Buša starijeg, Sjedinjene Države su imale vodeću ulogu u Zalivskom ratu, odobrenom od Ujedinjenih nacija, sa ciljem da se proteraju iračke snage koje su okupirale Kuvajt. Najduži ekonomski rast u modernoj istoriji SAD — od marta 1991. do marta 2001. — obuhvatio je period administracije Bila Klintona i dot-kom balon.[44] Građanske parnice i seks-skandal su doveli do glasanja o poverenju Klintonu 1998, ali je on ostao predsednik. Na spoljnom planu Klintonov mandat je obeležilo zaoštravanje sukoba sa Al Kaidom Osame bin Ladena i angažovanje u rešavanju sukoba na prostoru bivše Jugoslavije; predkraj 1995. SAD su posredovale u zaključenju Dejtonskog mira. SAD su 1999. predvodile NATO napade na SR Jugoslaviju, zbog optužbi o kršenju ljudskih prava i teškog položaja Albanaca na Kosovu. Predsednički izbori u SAD 2000., jedni od najtesnijih u američkoj istoriji, rešeni su odlukom Vrhovnog suda SAD u korist Džordža Buša mlađeg, koji je postao 43. američki predsednik.

Pripadnici Al Kaide su 11. septembra 2001. napali Svetski trgovinski centar u Njujorku i Pentagon u blizini Vašingtona, usmrtivši gotovo tri hiljade ljudi. Kao odgovor na to, Bušova administracija je pokrenula globalni rat protiv terora, invazije Avganistana i uklanjanje talibanske vladu i kampova za obuku Al Kaide. Talibanski pobunjenici nastavili su da se bore u gerilskom ratu koji još uvek traje. Bušova administracija je 2002. počela da vrši pritisak za promenu režima u Iraku na osnovu nedokazanih tvrdnji da Irak poseduje oružje za masovno uništenje. Snage predvođene SAD su izvršile invaziju na Irak 2003. i oborili sa vlasti Sadama Huseina.[45]

U 2008, u jeku globalne ekonomske recesije, Barak Obama je kao prvi Afroamerikanac izabran za predsednika. Velike reforme zdravstvene zaštite i finansijskog sistema su usvojene dve godine kasnije. U napadu američkih specijalaca u Pakistanu ubijen je Osama bin Laden. Rat u Iraku je zvanično okončan povlačenjem preostalih američkih trupa iz zemlje u decembru 2011.

Državno uređenje i politika

 
United States Capitol.

Vlada i politika Sjedinjenih Država je zasnovana na Ustavu Sjedinjenih Američkih Država, napisanom 1787. godine. Ustav iz 1787 je do danas dopunjen sa 27 amandmana. Prvih 10 su prihvaćeni nedugo poslije nastanka samog ustava. Grupno se nazivaju "Deklaracija prava" (Bill of Rights), a odnose se na osnovna prava državljana Sjedinjenih Američkih Država, kao što su pravo na slobodu govora i vjeroispovjesti.

Vlada Sjedinjenih Američkih Država je jedna od najstarijih na svijetu. Kao federalna demokracija, sastoji se od izvršne, zakonodavne, i sudske vlasti. Izvršna vlast se sastoji od predsjednika i njegovog kabineta, uz dodatak raznih državnih službi.

Zakonodavna vlast je Kongres Sjedinjenih Američkih Država, koji se sastoji od Doma zastupnika (House of Representatives) i Senata (Senate). Zastupnici i Senatori su podijeljeni po saveznim državama. U Domu Zastupnika svaka savezna država ima broj predstavnika razmjeran njenom broju stanovnika, dok u Senatu svaku državu zastupaju dva senatora. Broj zastupnika u Domu Zastupnika je 435. Senat trenutno broji 100 senatora.

Sudska vlast se sastoji od svih sudova u Sjedinjenim Državama. Vrhovni sud Sjedinjenih Američkih Država broji devet sudaca, koji imaju doživotni mandat. Nakon smrti ili povlačenja suca, predsjednik SAD-a nominira novog suca, kojega se šalje Senatu koji bi ga trebao potvrditi.

Svaka savezna država u Sjedinjenim Državama ima svoju vladu, čije su granice moći ispod razine moći federalne vlade. Koje točno ovlasti svaka država može imati je tema mnogih rasprava u američkoj politici. Glavne političke stranke Sjedinjenih Država su Republikanska Stranka (SAD) i Demokratska Stranka SAD.

Sjedinjene Američke Države se ponose s najstarijim pisanim Ustavom na svijetu, i po danas važećem Ustavu one se sastoje od 50 država s ograničenom autonomijom u kojima savezni zakoni imaju veću težinu od zakona pojedinih država, te jednog saveznog područja. U nadležnost federacije spadaju slijedeća područja (spomenuta su najvažnija):

  • obrana federacije (vojska)
  • vanjski poslovi
  • porezi (na saveznom nivou)
  • monetarni sustav
  • poštanska služba

Najviši organi vlasti su Predsednik, Kongres, te Vrhovni savezni sud.

Zemljopis

Glavni članak: Zemljopis SAD-a
 
Mount Hood, neaktivan vulkan na sjeverozapadu Pacifika

Reljefne različitosti

Reljef SAD-a brlo je raznolik pa se izdvajaju 4 velike reljefne cijeline: Apalači, obalne ravnice, središnje nizine i Kordiljeri. Aljaska i Havaji izdvojeni su iz te podijele i obuhvačaju se posebnim regionalnim pregledom.

  1. Paraleno s istočnom obalom Atlantskog oceana pruža se paleozojski planinski lanac Apalača (Appalachians) koji je bogat rudama, a posebice ugljenom. Tijekom duge geološke prošlosti Apalači su prilično zaravnjeni pa im najviši vrh dopire do samo 2045 metara.
 
Bjeloglavi orao je prikazan na grbu SAD-a. Zaštita ove ugrožene vrste pomoći će joj od istrebljenja
  1. Uz obale Atlantskog oceana prostiru se obalne ravnice. Obalna ravnica uz Meksički zaljev kao klin se zabija 900 km uz Mississippi do ušća rijeke Ohio. Obalna ravnica uz Atlantski ocean blago se spušta od obronaka Apalača prema Atlantskom oceanu. Između tih dviju obalnih ravnica nalazi se reljefna posebnost, 640 km dug vapnenački poluotok nastao u tercijaru Florida (poluotok). Na niskom poluotoku prostrane su močvare.
  2. Na cijelom prostoru između Apalača i Stjenjaka rasprostire se širok prostor središnjih ravnica oko porječja Mississippija koji je u južnom dijelu širok oko 2000 km, a na sjevernom 3000 km. Cijeli taj prostor nije homogen pa se izdvaja:
    • istočni prijelazni pojas nalazi se neposredno uz Apalače i uz blagi pad prema zapadu prostire se do rijeke Mississippi;
    • ravničarski prostor uz Velika jezera ima oblik trokuta čije su stranice rijeke Ohio i Missouri te Velika jezera;
    • relativno nizak ravnjak Ozark- Ouachita umetak je prekambrijskih i paleozojskih stijena koji strši iz mlađim sedimentima zatrpanih ravnica, a geološki to je nastavak Apalača. Bogat je rudama ali nema ugljena;
    • Visoki ravnjaci obuhvačaju golem prostor od Meksika do Aljaske i vrlo se lagano uzdižu od od istoka do Stjenjaka, većim dijelom se nalaze zapadno od izohijete od 500 mm koja je u doba osvajanja američkog zapada nazvana i "death line" (crta smrti), Naime zapadnije od te crte koja se poklapa s približno 100° zapadne geografske duljine ima sve manje padalina pa stoga prirodno uspijeva samo trava. Ravnjaci su vrlo plodni ali samo ako im se dovede voda.
  3. Vrlo širok i geološki mlad planinski lanac Kordiljera dijeli se na Stjenjak, ravnjake i zavale i pacifički priobalni prostor Kordiljera.

Na formiranje današnjeg reljefa SAD-a i Kanade utjecala je pleistocenska glacijacija. Tijekom dva milijuna godina ledeni pokrov je pokrivao kanadski štit i višestruko se spuštao prema jugu, pri čemu je trošio stijensku podlogu (egzarazija). Na planinama na zapadu bili su brojni ledenjaci. Naglašeno trošenje bilo je na dodiru starijih stijena kanadskog štita i mekših mlađih stijena južnije od njega, pri čemu je led jače izdubio mekšu podlogu. Nakon završetka ledenog doba udubine u podlozi napunile su se vodom te je nastao širok pojas jezera (Velika jezera, Winnipeg, Manitoba, Reindeer, Athabasca, Great Slave- Veliko ropsko jezero, Great Bear- Veliko medvjeđe jezero). Ledenjaci su odredili i tokove rijeka Ohio o Missouri koje nam dokazuju dokle je na jug dopirao ledeni pokrov.

Vojna moć

 
Predsjednik Sjedinjenih Američkih država, George W. Bush (desno) u Camp Davidu u ožujku 2003., kao domaćin Tony Blairu.
 
Američka vojska mnogo investira u visoku tehnologiju npr. bombarderaB-2 Spirita

SAD koji na vojsku troši koliko i sve ostale svetske države zajedno [46] ima pet rodova oružanih snaga koji su po rečima vojnog glasogovornika aktivni u 120 država sveta [47]. Ti vojni rodovi su:

  • Kopnena vojska
  • Ratna mornarica
  • Ratno zrakoplovstvo
  • Marinski Korpus
  • Obalna straža

Poredani su po veličini. Obalna straža jedina smije štititi zakon SAD-a. Marinci su ti koji prvi rade desante na neprijateljske obale i, za razliku od ostalih rodova, ne trebaju dopuštenje Kongresa za napad. To znači da su pod potpunom vlasti Predsjednika.

U sljedećoj tablici se nalaze podaci o američkoj vojnoj moći usporedivi s onima od druge najveće vojne sile to jest Kine [48]:

Vrsta oružja Kina SAD
vojni budžet 78 ili 109[49] milijardi 729 milijardi
postotak BDPa 2 posto 4.3 posto
broj vojnika 2.26 miliona 1.58 miliona
vojni avioni 1,320 2,379
nevidljivi avioni 0 139
nosači aviona 0 11
podmornice 65 71
razarači 27 57
Nuklearni projektili 240 9,400

Po završetku hladnog rata, a pogotovo nakon napada u New Yorku 2001. godine vojni, paravojni policijski represivni državni aparat se počeo okretati protiv takozvanog unutrašnjeg neprijatelja koji je definiran kao osoba koja pomaže teroriste dok je sama definicija rječi pomaže prilično neodređena pošto ona 2011. godine može označavati da osoba koja se samo slaže s političkim ciljevima na primer Talibana bude uhapšen i osuđena po protuterorističkim zakonima. Rezultat takve represivne politike postaje postojanje 1,271 državne i 1,931 privatnih sigurnosni organizacija financiranih od SAD na njegovom teritoriju. Samo tokom septembra 2011. u glavnom gradu su bile u izgradnji 33 nove zgrade za tamošnje represivne organizacije.[50]

U odnosu prema ostalim glavnim vojnim velesilama to jest Kini i Rusiji SAD je preuzeo politiku gradnje raketnih štitova čija gradnja se u slučaju Rusije službeno objašnjava da nije uperena protiv nje nego protiv teoretskog nuklearnog napada Irana koji nema nuklearnog oružja. Po pitanju Kine gradnju raketnog štita kojim se eliminira iz politike kinesko nuklearno oružje Pentagon nije uopće pokušao objasniti.[49]

Regionalizacija

SAD su izuzetno prostrane, reljefno i klimatski raznolike, što uzrokuje velike regionalne posebnosti i brojne regionalizacije prema raznim kriterijima.

  • Sjeveroistok

Države Connecticut, Maine, Massachusetts, New Hampshire, New Jersey, New York, Rhode Island, Vermont.

Ova regija obuhvaća samo 1.8% površine SAD-a, ali 5.2% stanovništva. Prvi doseljenici bili su engleski puritanci već 1620. godine. Nizak, brdovit i šumovit kraj sa starim stijenama podsjeća na Englesku pa je stoga regija nazvana Nova Engleska. U ovom prostoru bogatom ugljenom započela je industrijalizacija i urbanizacija SAD-a. Boston je najstariji, a New York najveći grad u SAD-u. New York je osnovan kao New Amsterdam, a 1664. godine kupuju ga Englezi i mijenjaju mu ime. Zbog najpovoljnijeg prometnog položaja bio je najvažnija imigracijska luka kroz koju je u SAD uselilo više od 60 milijuna ljudi i danas je važna američka luka s više od 100 km operativne obale. U gradu se nalazi čista industrija (moda, burze, brušenje dijamanata, tiskarska i sl.), a u susjednom New Jerseyju nalazi se prljava industrija. Značajniji gradovi su Rochester i Buffalo.

  • Atlanska obalna ravnica

Države Pennsylvania, Maryland, Delaware, Virginia, Sjeverna Karolina, Južna Karolina, Georgia, Florida

  • Srednji zapad- Midwest

Države Zapadna Virginia, Kentucky, Ohio, Indiana, Illinois, Minnesota, Iowa, Missouri, Wisconsin, Michigan.

  • Jug
     
    Karta Sjedinjenih Država i njihova imena[51]

Države Tennessee, Alabama, Mississippi, Arkansas, Louisiana, Kansas, Oklahoma, Teksas

  • Visoki ravnjaci

Države Južna Dakota, Sjeverna Dakota, Nebraska, Colorado

  • Unutrašnji platoi i zavale

Države Montana, Idaho, Wyoming, Nevada, Utah, Novi Meksiko, Arizona

Države Oregon i Washington

  • Nove zemlje

Države Aljaska i Havaji

Klima

Klimatske različitosti

Velik prostor SAD-a ima i velike klimatske različitosti na koje utječu reljefne posebnosti i položaj unutar globalne cirkulacije zračnih masa. Apalači i Kordiljeri čine svojevrsni lijevak koji zimi usmjerava hladne zračne mase sa sjevera prema jugu, pa mraz oštećuje mnoge kulture (npr. pamuk , južno voće). Obrnuto ljeti se kroz taj lijevak s juga prema sjeveru probijaju tople i vlažne zračne mase, što povoljnoi djeluje na sve kulture, npr. na pšenicu- cornbelt.

Na dodiru različitih zračnih masa često nastaje vrtložni sustav tornado. Sa sjevernijeg Tihog oceana pušu stalni vlažni vjetrovi koji sjevernoj pacifičkoj obali i unutrašnjosti donose velike količine vlažnog zraka. Najviše je padalina na Obalnim planinama, Sierra Nevadi i Kaskadskom gorju, a dalje prema istoku puše relativno suh i topao vjetar fenskog tipa (chinook). I s juga, Iz Meksičkog zaljeva dolaze vlažne zračne mase koje prodiru daleko na sjever.

Tipovi klime

U SAD-u postoji nekoliko tipova klime: Umjereno tople kišne klime imaju srednji i istočni dio SAD-a. Sredozemna klima s malo padalina u toplom dijelu godine imaju obale Pacifika. Prirodna vegetacija ovih dijelova je borova šuma. Suhe pustinjske i polupustinjske klime su uz obale Pacifika i na prostorima visokih ravnjaka i zavala, a biljni pokrov je oskudan većinom trave i kaktusi. Najviši planinski dijelovi imaju snježno- šumsku klime. Jak modifikatorski utjecaj imaju hladna Labradorska i Kalifornijska morska struja.

Gospodarstvo

Čimbenici razvoja SAD-a

SAD spadaju u sam svjetski vrh po gospodarskoj, a čimbenici koji su to omogućili brojni su.

Čimbenici gospodarskog razvoja SAD-a su golem prostor, povoljna klima, povoljni uvjeti za poljoprivredu, golemo rudno bogatstvo, brojno, različito i dobro školovano stanovništvo, dugotrajna neovisnost, dugotrajno razboblje bez ratova, preskakanje feudalizma, vrlo jak sindikalni pokret, veliki kapital i politička stabilnost demokratskog sustava i tržišnog gospodarstva pri čemu se demokratska smjena političkih stranaka na vlasti ne održava bitnije na tijek razvoja gospodarstva i standard stanovnika.

SAD je ekonomski i vojno najjača država na svijetu. Temelj američkog gospodarstva jest slobodno tržište i poduzetništvo gdje se poslovne odluke donose u skladu s tržišnim očekivanjima i potrebama. Državni utjecaj se osjeća u npr. makroekonomskoj politici kamata i slično. Povoljan okvir za razvoj gospodarstva jesu i pozitivni zakoni koji su već dugo snazi u SAD-u kao npr. antimonopolistički zakoni koji nijednom poduzeću ne dopuštaju monopol proizvodnje i određivanja cijena jer tada najčešće potrošač mora plaćati previsoku cijenu proizvoda. Zakonima su zaštićeni potrošači od nekvalitetne i štetne robe, radnici od loših radnih uvijeta, okoliš od pretjeranog onečišćenja. Iz državnog se proračuna izdvajaju sredstva za istraživanje i razvoj raznih industrija i proizvoda što pomaže brojnim regijama i gradovima u postizanju većeg stupnja razvoja.

Poljoprivredom se bavi 2.7% stanovništva, ali poljoprivredna je proizvodnja u SAD-u među najproduktivnijima u svijetu. Obilježavaju je veliki posjedi, najsuvremenija mehanizacija i kemijsko- tehnička zaštita, a poticaj daju veliko unutrašnje tržište i političko-gospodarske veze SAD-a sa svijetom gdje se plasiraju viškovi. U SAD-u se proizvodi gotovo sve, a proizvodnja je prema klimatskom uvijetima podijeljena na pojaseve. Na krajnjem suptropskom jugoistoku, Floridi, proizvode se agrumi, a na jugu pamuk, duhan i soja. Na nepreglednim njivama središnjih ravnica od Apalača do Stjenjaka (umjereno tople kišne klime) zasijani su kukuruz i pšenica (corn belt- žitni pojas) koji služe i za prehranu vrlo brojne stoke(hog belt- pojas svinja) koju nalazimo sve do Velikih jezera gdje se u Chichagu nalaze najveće klaonice stoke. Na sjeveroistoku je značajno mljekarstvo i voćarstvo. Suhi i planinski prostori na zapadu nepogodni su za poljoprivredu, a u zaštićenim dolinama na krajnjem zapadu uspijeva voće i povrće. Prirodno suha Kalifornijska dolina stalno se navodnjava pa je nazivaju "najskupljim vrtom Amerike".

 
Space Shuttle Columbia polazi na misiju u svemir s ljudskom posadom

U sekundarnim djelatnostima radi 23.9% Amerikanaca. SAD proizvode i troše najviše energije na svijetu. Velika nalazišta nafte su u Teksasu, Kaliforniji i na Aljasci, a ugljena u Apalačima. Velika nalazišta prirodnog plina su uz Meksički zaljev, a većina rijeka iskorištena je za dobivanje električne energije. Na rijeci Tennessee izgrađeno je čak 30 brana. SAD su i najveća nuklearna sila, a koriste se zalihe urana u državi Colorado. Na tako velikom i geološki različitom prostoru postoje sve potrebne rude koje se prerađuju u snažnoj industriji. U SAD-u nije započela industrijska revolucija, ali je izum pokretne trake (1913., Ford) bila svojevrsna revolucija kasnije industrijske proizvodnje u svijetu.

Industrija se snažno razvila zahvaljujući bogatstvu energije, sirovina (šume, rude, poljoprivredni proizvodi) i brojnom i dobro školovanom stanovništvu. U suvremenim industrijskim pogonima proizvodi se gotovo sve, a svjetski poznati američki proizvodi su automobili (Ford), računala (IBM, Compaq), zrakoplovi (Boeing), telefoni (Motorola), i dr. Ističu se tri industrijske regije: sjeveroistok (najveća), Meksički zaljev i pacifička industrijska regija (Los Angeles, San Francisco, Portland, Seattle). Današnja industija ima sve manje zaposlenih zbog zatvaranja tamošnjih radnih mesta i otvaranja onih u državama s jeftinijom radnom snagu to jest pre svega u Kina.

Iako američka industrija proizvodi goleme količine roba, SAD od trenutka prihvaćanja neoliberalnog ekonomskog modela više uvozi nego što izvoze indusrijskih proizvoda što je stvorilo ogromni trgovinski deficit.

Većina stanovnika SAD-a, 73.5%, radi u tercijarnim djelatnostima od kojih su svjetski najznačajnija znanstvena istraživanja (svemir, vojna tehnologija, informatika, telekomunikacije, robotika, zrakoplovi, biotehnika, medicina). Najznačajnija svjetska koncentracija istraživačkih laboratorija i znanstvenika je u tvz. Silicijskoj dolini (Silicon valley). Veliko značenje u svijetu imaju i američke novčarske kuće (banke, burze, osiguravateljska društva), a značajne su i trgovine. U svijetu je bez konkurencije američka filmska industrija Hollywood koja donosi goleme dobiti.

Ekstremna ekonomska nejednakost

Prihvaćanje i potom provođe ekonomske teorije neoliberalizma dolaskom na vlasta Ronalda Reagana 1981. godine dolazi do velikih promena s dugoročnim posljedicama. Prvi dio njegove unutrašnje ekonomske politike postaje stvaranje strateškog deficit koji po rječima idejnog začetnika tog ekonomskog pravca "daruje to argument za rezanje državnih programa koji ti nisu poželjni i argument protiv novih programa koje ne želiš". Također zahvaljujući strateškom deficitu protivnici državne potrošnje mogu zvučati kao humanisti koristeći argument:"Ne možemo krasti od naše dece kako bi ispunili kratkoročne želje" [52]. Na vanjskom političkom planu SAD postiže dogovor s Kinom koji omogućava američkim kompanija da tamo presele veliki dio proizvodnje što će biti zacementirano međunarodnim Washingtonskim konsenzusom što dva desetljeća potom rezultira i velikim trgovinskim deficitom od 42.3 milijarde dolara mesečno [53] . S druge strane u zadnjih 30 godina redovno je raslo bogatstvo 1 % najbogatijih stanovnika SADa kojima su se plate u tom razdoblju uvećavale 127 puta brže od onih radnika [54]. Rezultat toga je postao da tih 1 % najbogatijih 2010 godine kontrolira 42 % ekonomskog bogatstva SADa [55] i imaju neto vrijednost jednaku onoj koju posjeduje 90 % donjeg ekonomskog sloja [56].

Stanovništvo

Populacija

Prvi stanovnici Sjevernu Ameriku su naselili prije 20 000 godina u doba odledbe, kada je zbog niže razine oceana Beringov prolaz bio kopneni most između Azije i Amerike. Od tih prastanovnika potječu današnji američki Indijanci, a poznata su plemena Siouxa, Apaša, Irokeza, Čejena i dr. U doba dolaska Europljana starosjedioci Indijanci bili su široko rasprostranjeni po kontinentu jer im je za život trebalo puno prostora. Kolonijalizacija Amerike se odvijala u nekoliko valova. Prvi su došli Španjolci na Florida, obale Meksičkog zaljeva i Kaliforniju. Poslije dolaze Englezi, Škoti, Irci, Nizozemci i Francuzi. Slijede Skandinavci, Nijemci te Talijani, Poljaci, Južni Slaveni i Azijati.

Prema popisu iz 2000. SAD ima 281 421 906 stanovnika, a u prosincu 2005.(procjena) oko 293 000 000 stanovnika. Broj stanovnika je više nego utrostručio tijekom 20. stoljeća.

Dobna struktura: (2005. procijena)

  • 0-14 godina: 20.6% (muškarci 31,095,725; žene 29,703,997)
  • 15-64 godina: 67.0% (muškarci 98,914,382; žene 99,324,126)
  • 65 godina i više: 12.4% (muškarci 15,298,676; žene 21,397,228)
 
Gustoća naseljenosti SAD-a 2000.

Rast stanovništva: 0.92% (2005.)

Stopa rođenih: 14.14 rođenih/1,000 stanovnika (2005.)

Stopa umrlih: 8.25 umrlih/1,000 stanovnika (2005.)

Imigracija: 3.31 migranata/1,000 stanovnika (2005.)

Očekivani životni vijek :

  • stanovništvo: 77.6 godina
  • muškarci: 74.8 godina
  • žene: 80.1 godina

Pismenost:

  • ukupno stanovništvo: 97%
  • muškarci: 97%
  • žene: 97%

Nezaposlenost: 4.9%

Rasa i porijeklo

Većina Amerikanaca potjeće od bijelih Europljana, njih oko 69%. U novije vrijeme broj bijelaca se smanuje zbog sve manjeg useljavanja iz Europe. Većina bijelih Amerikanaca podrijeklom su Nijemci (15.2%), Irci (10.8%), Englezi (8.7%), Talijani (5.6%) te Skandinavci (3.7%). Također mnogo ih je slavenskog podrijekla, većinom poljskog, ruskog te hrvatskog i srpskog

Latinoamerikanci čine 13% populacije SAD-a. Većinom su to imigranti iz Meksika te Središnje i Južne Amerike. Meksikanci čine 7.3% stanovništva te se očekuje kako će u budućnosti njihov broj značajno rasti.

Oko 12.9% stanovništva čine Afroamerikanci ili ljudi crne rase. Ekonomskim migracijama rašireni su po cijelom SAD-u ali ipak najznačajniji broj je na jugu zemlje.

Amerikanaca azijskog podrijekla uključujući domorodačko Havajsko stanovništvo čine manjinu od oko 4%. Većina ih je koncentrirana na Havajima te zapadnoj obali. Većina su imigranti sa Filipina, Kine, Indije, Vijetnama, Južne Koreje i Japana.

Indijanci starosjedioci čine 1% stanovništva, a oko 35% ih živi u rezervatima. 373 949 državljana SAD-a govori nekim od indijanskih jezika kao materinskim, najviše navajo jezikom (170 822).[57]

Religija

 
Baptistička crkva u Four Oaksu, Sjeverna Karolina

Oko 80% Amerikanaca se smatra kršćanima različitih denominacija ali iako broj krščana raste, taj rast je manji od rasta broja stanovnika te je to uzrokovalo padom u polulaciji u odnosu na 1990. kada je oko 90% Amerikanaca pripadalo Krščanstvu. Većina krščana, oko 26% je katolika, posebno na sjevroistoku i srednjem zapadu. Različitim protestantskim denominacijama pripada oko 54% Amerikanaca. U južnim državama većina su baptisti (17.2%) i metodisti (7.2%). Oko 1.4% Amerikanaca pripada židovstvu. Ostalih 18% čine ljudi bez religije, muslimani, hinduisti i budisti.

Amerika spada u visoko religiozne zemlje. Oko 44% Amerikanaca prisustvuje misi jednom tjedno. Ipak postoji razlika među saveznim državama. Tako je religioznost izraženija na jugu i srednjem zapadu nego na sjeveroistoku i zapadnoj obali.

Urbanizacija

Glavni članak: Spisak gradova u SAD po broju stanovnika

SAD su 2010. godine imale 275 grada s preko 100,000 stanovnika. Najveći grad je New York i Washington D.C. je glavni grad.

Najveći gradovi u SAD-u
Procjene, 2023.
Poredak Država Pop.
 
New York
 
Los Angeles 		1 New York New York (savezna država) 8.804.199  
Chicago
 
Houston
2 Los Angeles California 3.898.841
3 Chicago Illinois 2.746.352
4 Houston Texas 2.300.833
5 Phoenix Arizona 1.608.215
6 Philadelphia Pennsylvania 1.603.793
7 San Antonio Texas 1.434.306
8 San Diego California 1.386.972
9 Dallas Texas 1.304.182
10 Jacksonville Florida 949.618

Kultura

 
Sveučilište u Virginiji, osnovao ga je Thomas Jefferson, jedan je od 19 UNESCO-vih spomenika svjetske baštine u Sjedinjenim Državama. On jedan od mnogih visokocjenjenih javnih sveučilišta podržanih od strane američke vlade

Američka kultura je specifična po tome što Amerikanci kao nacija nisu postojali prije 1776 godine, ali umjetnost se počela stvarati skoro istom po iskrcavanju prvih slobodnih ljudi u Novom svijetu. Spomenimo samo neke književnike:

 
Elvis Presley 1957.

I skladatelja:

I recimo da ovdje pišu značajniji američki književnici 19. stoljeća, ali ima još i 20. stoljeće, glazba, film, slikarstvo... Američka kultura je preskočila srednji vijek, barok i renesansu, ali svejedno ima što za ponuditi.

Politička podjela

 
New York City
 
Los Angeles

Povezano

Izvori

  1. ↑ „Peopling of Americas”. Smithsonian Institution, National Museum of Natural History. June 2004. Arhivirano iz originala na datum 2007-11-28. Pristupljeno 19. 6. 2007. 
  2. ↑ Galloway 1995
  3. ↑ Russell 2005: str. 12
  4. ↑ Quirk 2011: str. 195
  5. ↑ Bilhartz & Elliott 2007
  6. ↑ Wood 1998: str. 263
  7. ↑ Blackburn 1998: str. 460
  8. ↑ Brown 2001: str. 126
  9. ↑ Fabian Young, Nash & Raphael 2011: str. 4–7
  10. ↑ Boyer, Clark & Kett 2007: str. 192–193
  11. ↑ Cogliano 2008: str. 219
  12. ↑ Hall 2002: str. 26
  13. ↑ Clark 2012: str. 47
  14. ↑ , Billington & Ridge 2001: str. 22
  15. ↑ „Louisiana Purchase”. National Parks Services. Pristupljeno 1. 3. 2011. 
  16. ↑ Wait 1999: str. 78
  17. ↑ Klose & Jones 1994: str. 150
  18. ↑ Morrison 1999: str. 13–21
  19. ↑ Kemp 2010: str. 180
  20. ↑ McIlwraith & Muller 2001: str. 61
  21. ↑ Smith-Baranzini 1999: str. 20
  22. ↑ Black 2011: str. 275
  23. ↑ 23,0 23,1 Wishart 2004: str. 37
  24. ↑ Murray 2004: str. 76
  25. ↑ McIlwraith & Muller 2001: str. 186
  26. ↑ 26,0 26,1 O'Brien 2002: str. 184
  27. ↑ „1860 Census”. U.S. Census Bureau. Pristupljeno 10. 6. 2007.  Page 7 lists a total slave population of 3,953,760.
  28. ↑ De Rosa 1997: str. 266
  29. ↑ Vinovskis 1990
  30. ↑ 30,0 30,1 Tarr 2009: str. 30
  31. ↑ Powell 2009: str. 74
  32. ↑ Gates, John M. (August 1984). „War-Related Deaths in the Philippines”. Pacific Historical Review. College of Wooster. Arhivirano iz originala na datum 2014-06-29. Pristupljeno 27. 9. 2007. 
  33. ↑ Foner & Garraty 1991: str. 576
  34. ↑ 34,0 34,1 McDuffie, Piggrem & Woodworth 2005: str. 418
  35. ↑ Axinn & Stern
  36. ↑ Burton, Jeffrey F., et al. (July 2000). „A Brief History of Japanese American Relocation During World War II”. Confinement and Ethnicity: An Overview of World War II Japanese American Relocation Sites. National Park Service. Pristupljeno 2. 4. 2010. 
  37. ↑ Kennedy 1989: str. 358
  38. ↑ „The United States and the Founding of the United Nations, August 1941 – October 1945”. U.S. Dept. of State, Bureau of Public Affairs, Office of the Historian. October 2005. Arhivirano iz originala na datum 2007-06-12. Pristupljeno 11. 6. 2007. 
  39. ↑ Pacific War Research Society (2006). Japan's Longest Day. New York: Oxford University Press. ISBN 4-7700-2887-3.
  40. ↑ Dallek, Robert (2004). Lyndon B. Johnson: Portrait of a President. Oxford University Press. str. 169. ISBN 978-0-19-515920-2. 
  41. ↑ „Our Documents – Civil Rights Act (1964)”. United States Department of Justice. Pristupljeno 28. 7. 2010. 
  42. ↑ Social Security History, the United States Social Security Administration
  43. ↑ Larousse enciklopedija, III tom, 1669. strana
  44. ↑ Voyce, Bill (21. 8. 2006.). „Why the Expansion of the 1990s Lasted So Long”. Iowa Workforce Information Network. Arhivirano iz originala na datum 2006-10-06. Pristupljeno 16. 8. 2007. 
  45. ↑ „Many Europeans Oppose War in Iraq”. USA Today. 14. 2. 2003.. Pristupljeno 1. 9. 2008. 
  46. ↑ The price of 9/11
  47. ↑ Tomgram: Nick Turse, Uncovering the Military's Secret Military
  48. ↑ China 'will not match' US military power - general
  49. ↑ 49,0 49,1 US missile shield to encircle Chinese economic tiger
  50. ↑ Someone You Love: Coming to a Gulag Near You
  51. ↑ Aljaska and Havaji su prikazani u drukčijim omjerima; the Aleutski otoci i nenaseljeni sjeverozapadni Havajski otoci su izostavljeni s ove karte
  52. ↑ „Strategic Deficit” Redux”. Arhivirano iz originala na datum 2010-11-28. Pristupljeno 2015-02-23. 
  53. ↑ Trade Gap in U.S. Widened in May 2010
  54. ↑ Jasno je tko uživa u američkom snu
  55. ↑ Top 1 Percent Control 42 Percent of Financial Wealth in the U.S. – How Average Americans are Lured into Debt Servitude by Promises of Mega Wealth
  56. ↑ Equality, a True Soul Food
  57. ↑ „Census Data Of USA”. US Census Bureau. Pristupljeno 28. travnja 2016. 

Vanjske veze

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjedinjene_Američke_Države&oldid=42135824