Leros (grčki: Λέρος, talijanski: Lèro, turski: İleriye) je deveti po veličini otok, od njih dvanaest u arhipelagu Dodekanez u Egejskom moru u Grčkoj.[1]

Leros
Podaci
Lokacija Egejsko more
Arhipelag Dodekanez
Koordinate 37°9′0″N26°51′0″E
Država  Grčka
Glavno naselje Agia Marina
Površina 53[1] km²
Broj stanovnika 7,917[2]

Karakteristike

uredi

Leros leži između Patmosa i Lipsija na sjeveru i Kalimnosa na jugu, udaljen 179 nautičkih milja od Pireja i svega 7 n.m. od turske obale.[3] Uskom prevlakom u sredini razdvojen je na dva gotovo identična dijela, na južnom je najviše brdo Skombardos visoko 327 metara, a na sjevernom Kleidi - 320 metara. Leros je zapravo vrlo nizak, zbog tog je i dobio svoje ime jer - leros, na starogrčkom znači - gladak.[1]

Ukupna površina otoka iznosi 53 km², ali je vrlo razveden pa ima obalu dugu 71 km[3] uz koju se nižu brojni zaljevi i otočići od kojih su veći Farmakonisi (10 st.), Levita i Kinaros[1], pa zajedno sa njima Općina Leros ima 74.17 km².[2]

Na Lerosu i pridruženim otocima koji su administrativno jedna općina (Dimos) ukupno živi 7,917 stanovnika u jedanaest naselja; Agia Marina (2,372 st.), Alinda (748), Drimon (284 st.), Gourna (282 st.), Kamara (643 st.), Kokali (182 st.), Lakíon (2,058), Parteni (172), Plakes (253), Temenia (399) i Xirokabos (514).[2]

Administrativni centar, najveće naselje i luka je Agia Marina, koja leži na sjeveroistoku. Drugi po veličini je Lakki koji leži na jugozapadu u odličnoj prirodnoj luci jednoj od najboljih na Mediteranu. Zbog tog ju je Talijanska kraljevska ratna mornarica koristila kao pomorsku bazu[3] Pored sela Parteni na sjeveru leži jedini aerodrom na otoku (IATA: LRS, ICAO: LGLE).

Blaga mediteranska klima omogućuje uzgoj različitih vrsta voća, agruma i maslina.[3]

Historija

uredi

Leros je nastanjen od 3. milenija pne.. Njegovi najstariji stanovnici bili su Karijci, Lelezi, Feničani i Krećani (Minojci). I Leros je kao i ostali dodekaneški otoci sudjelovao u Trojanskom ratu.[4]

Tokom 11. vijeka pne. otok su kolonizirali Dorani, a u 6. vijeku pne. Jonjani iz Mileta, koji su prema Herodotu donijeli novu kulturu na otok. Ovo vrlo važno razdoblje završilo 454. pne., kad su ga zauzeli Perzijanci.[4]

Nakon poraza Perzijanaca, Leros je sudjelovao u atenskom Delskom savezu. U godinama koje su uslijedile, Leros je često mjenjao vladare sve dok ga Aleksandar Veliki nije trajno oslobodio od Perzijanaca. Taj period označio je prijelaz iz klasičnog u helenističko doba, iz tih vremena ostalo je nešto nadgrobnih spomenika sa makedonskim imenima i mnoštvo kovanica.[4]

Za rimskih vremena strateški značaj otoka dokumentirao je Plutarh. Tadašnja prijestolnica bio je Leros, koji se nalazio na istom mjestu gdje se danas nalazi Agia Marina. O tome svjedoče ostaci rimske utvrde - Broutzi, kao i ruševine akvadukta sa kamenim lukovima i dijelovi hrama, koji je vjerojatno bio posvećen Asklepiju.[4]

Leros je prosperirao za Bizanta (od kraja 3. vijeka nadalje) kad je podignuto puno crkava i utvrda. U tom periodu podignut je zamak Panteli, najznačajniji srednjovjekovni spomenik otoka, sa kojeg pogled puca na naselja Agia Marina i Platanos i Egejsko more. U njemu se danas mogu vidjeti tri faze njegove gradnje, najstariji unutrašnji dijelovi datirani su prije 1087. Crkva sv. Marije u zamku podignuta je krajem 17. vijeka.[4]

 
Pogled na Agiju Marinu i utvrdu Castro

Od 1309. otokom vladaju Malteški vitezovi sa Rodosa, koji su ga uključili u svoju Provinciju Kos, zajedno sa još sedam dodekaneških otoka. Oni su do 1511. dogradili zamak i pretvorili ga u pravu utvrdu. Ali ni ona nije bila dovoljno snažna da se odupru Osmanlijama, pa su u januaru 1523. napustili otok.

Osmansko Carstvo vladalo je Lerosom relativno tolerantno, jer je sultan Sulejman Veličansteni dao je izvjesnu autonomiju svim otocima Dodekaneza, osim Rodosa i Kosa.[4]

U selu Platanos su sredinom 20. vijeka iskopani ostatci akvadukta podignutog 1730-ih. na temeljima starijeg rimskog akvadukta. On je 1887. prestao raditi pa je srušen.[4]

U vrijeme Grčkog rata za nezavisnost, još od 1821., otočani su uzeli aktivno učešće, lideri ustanka bili su Krasouzis, Tourkomanolis i Chatzimanolis, pa je od 1830. Leros kao i sav Dodekanez nakratko bio uključen u novostvorenu Grčku.[4] To nije dugo trajalo jer je Londonskim protokolom u februaru 1830. odlučeno da se Dodekanez daje Turskoj.[4]

Za Talijansko-turskog rata 12. maja 1912. Talijanska kraljevska ratna mornarica zauzela je Leros.[4]

Kraljevina Italija iskoristila je odlične prirodne uvjete zaljeva Lakki i pretvorila ga u veliku pomorsku bazu. Ona je do 1930. izrasla u garnizon od 6000 vojnika, za čiju odbranu je izgrađeno 26 fortifikacija za artiljerijske baterije, koje su raspolagale sa 115 topova velikog dometa. Tad je podignut i aerodrom na lokalitetu Agios Gerogios.[4]

Između 1916. - 1918. Britanska vojska koristila je kao Lakki kao pomorsku bazu, jer je Kraljevina Italija postala pridruženi saveznik Antante. Nakon Prvog svjetskog rata Ugovorom iz Lausanne - 1923., potvrđeno je pravo Italije na Dodekanez.[4] Nakon tog je Talijanski fašistički režim Benita Musolinija pokušao talijanizirati Dodekanez.[4]

To je naročito došlo do izražaja od kraja 1936. kad je zabranjen rad svim školama na grčkom jeziku i rad svima koji nisu imali diplome talijanskih univerziteta.Tad je veći dio Lerosa proglašen vojnom zonom.[4]

Pored svih negativnosti talijanske tridesetjednogodišnje uprave, ona je ostavila i dosta dobrog za otok. Tad je Izgrađena magistralna otočka cestu i planski podignut Lakki (tada zvan Porto Lagos) sa puno reprezentativnih građevina kao što je teatar Roma i gradska vijećnica.[4]

Nakon Kapitulacije Italije 3. septembra 1943. Britanska vojska desantirala je otok. Nakon tog je uslijedila Bitka za Leros, koja je trajala od septembra do novembra 1943. - njemačka Luftwaffe je izvela 190 zračnih napada, koji su izazvali velika razaranja po otoku.[4] To je bila posljednja pobjeda Trećeg Reicha u Grčkoj.[4]

Bitka za Leros trajala je 52 dana, - 15. novembra 1943. na Lerosu se zateklo oko 25.479 ljudi, od tog oko 8000 talijanskih, oko 3800 britanskih i 2500 njemačkih vojnika uz 10.979 stanovnika Lerosa. Britanci su imali oko 250 poginulih, 3300 zarobljenih i 250 bjegunaca. Talijani oko 400 poginulih, od tog 12 streljanih oficira, 5351 zarobljenih i oko 2000 bjegunaca. Od stanovnika Lerosa 15 je poginulo, 164 nestalo, a Grčka mornarica je imala 71 poginulih. Nijemci su imali 520 poginulih.[4]

Nakon kapitulacije Njemačke, Leros je jedno vrijeme ostao pod britanskom upravom, sve do 31. decembra 1947. kad je britanska zastava zamjenjena grčkom zastavom.[4]

Za vladavine Grčke vojne hunte, od aprila 1967. do jula 1974., Leros je postao mjesto koncentracijskih logora za političke zatvorenike, protivnike hunte, uglavnom ljevičare.[4] Od rujna 1967]]. kroz logore sv. Georgij i Partenija uz depadanse u Agiji Marini, prošlo je 1/3 od ukupnog broja svih političkih zatvorenika. (7900).[4]

Transport

uredi

Leros je povezan dnevnom trajektnom linijom sa Pirejom, a preko nje i sa ostalim otocima Dodekaneza, avionskom linijom povezan je sa Atenom.

Zanimljivosti

uredi

Bitka za Leros bila je inspiracija za roman Topovi s Navarona po kom je 1961. snimljen britansko-američki ratni film Topovi s Navarona.[3]

Povezano

uredi

Izvori

uredi
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 General presentation of Leros (engleski). Leros. Arhivirano iz originala na datum 2017-09-02. Pristupljeno 6. 06. 2017. 
  2. 2,0 2,1 2,2 „Greece: South Aegean” (engleski). City population. Pristupljeno 6. 06. 2017. 
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Leros, a pearl in the Eagean (engleski). Leros. Pristupljeno 6. 06. 2017. 
  4. 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 4,17 4,18 4,19 4,20 The detailed history of Leros island (engleski). Leros. Pristupljeno 6. 06. 2017. 

Vanjske veze

uredi