Husein Nasr

(Preusmjereno sa stranice Seyyed Hossein Nasr)

Husein Nasr (perz. حسین نصر; Teheran, 7. 4. 1933) iransko-američki je naučnik, polimat, filozof, autor i profesor, stručnjak za islamsku filozofiju i islamistiku. Obrazovao se u Iranu i Sjedinjenim Državama, a tokom šest dekada akademske karijere objavio je preko 50 knjiga i 500 naučnih članaka. Uz maternji perzijski služi se i engleskim, francuskim, arapskim i španskim jezikom.

Husein Nasr
Nasr 2002.
Rođenje7. 4. 1933. (1933-04-07) (dob: 91)
Teheran, Iran
Etnicitetperzijski
Državljanstvoiransko i američko
ObrazovanjeVisoka škola Firuz Bahram
Alma materMasačusetski tehnološki institut (B.S.)
Univerzitet Harvard (M.S.; Ph.D.)
Zanimanjenaučnik, filozof, autor, profesor
Vjeroispovijestislam
DjecaVali Reza Nasr (sin)
RoditeljiValialah Nasr (otac)
RodbinaRamin Džahanbeglu (rođak)
Website
www.nasrfoundation.org

Biografija

uredi

Porijeklo i mladost

uredi

Nasr je rođen 1933. u Teheranu, u sufijskoj porodici istaknutih učenjaka i liječnika. Njegov otac Valialah i djed bili su liječnici iranske kraljevske porodice (Kadžara i Pahlavida), a prezime Nasr (perz. pobjeda) potonjem je dodijelio osobno tadašnji šah. Jedan od Nasrovih predaka je i mula sajed Muhamed Taki Poštmašhadi, sufijski svetac iz Kašana čija se grobnica nalazi uz onu safavidskog šaha Abasa Velikog. S majčine strane potomak mu je i šejh Fazlolah Nuri. Kao dječak Nasr je pohađao teheransku školu Firuz Bahram i u slobodno vrijeme istraživao je filozofiju i teologiju, što se kasnije bitno odrazilo na njegov intelektualni razvoj. U dobi od 12 godina zajedno s porodicom seli se u Sjedinjene Države i obrazovanje nastavlja u školi Peddie u Hightstownu (New Jersey) koju završava 1950. godine. Istaknuo se kao nadaren učenik – izabran je za valediktorijanca i dobio je Nagradu Wyclifte za najboljeg učenika. Tokom školovanja savladao je engleski jezik, a počeo je proučavati i američku historiju, zapadnu kulturu i kršćanstvo.

Visoko obrazovanje

uredi

Visoko obrazovanje Nasr je započeo na Masačusetskom tehnološkom institutu (MIT) u Cambridgeu, kao prvi iranski student na tom univerzitetu. Motiviran željom da stekne znanje o prirodi stvari (barem na razini fizičke stvarnosti) upisao se na studij fizike, ali već tokom prve godine biva razočaran odabranom disciplinom jer osjeća da mu ona neće dati odgovor na dublja, metafizička pitanja. Njegove sumnje dodatno su produbljene predavanjem filozofa Bertranda Russella na MIT-u prilikom kojeg je izjavio da se fizika sama po sebi ne bavi prirodom fizičke stvarnosti nego samo matematičkim strukturama. Iako je bio uspješan student, Nasr je tokom druge godine doživio duboku intelektualnu i duhovnu krizu, te razmišljao o napuštanju studija. Naposljetku odlučuje ostati i dovršiti ga, no istovremeno se sve više posvećuje proučavanju humanističkih nauka. Pohađao je predavanja profesora Giorgia de Santillane, istaknutog italijanskog filozofa i historičara nauke, te se prema njegovim uputama fokusirao na istraživanje starogrčke filozofije (osobito Pitagore, Platona, Aristotela i Plotina), evropske i srednjovjekovne filozofije, Danteove mistične Božanstvene komedije, hinduizma, te kritike moderne zapadne misli. U ovo doba, na Nasrov intelektualni razvoj najviše su utjecali René Guénon, Ananda Coomaraswamy, Frithjof Schuon, Titus Burckhardt, Marco Pallis i Martin Lings.

Nakon što je stekao titulu prvostupnika fizike (B.S.) na MIT-u, Nasr se upisuje na Univerzitet Harvard gdje je studirao geologiju i geofiziku. Titulu magistra (M.S.) stekao je 1956. godine i potom upisuje doktorski studij na temu historije nauke. Disertaciju je planirao napisati pod nadzorom Georgea Sartona, stručnjaka za islamsku nauku, no plan mu se nije ostvario jer je Sarton ubrzo umro. S obzirom da na Harvardu u to vrijeme nije bilo autoriteta za navedeno polje, Nasr je disertaciju pisao pod mentorstvom triju profesoraIeromea Bernarda Cohena, Hamiltona Gibba i Harryja Wolfsona. Doktorat (Ph.D.) je obranio 1958. godine, u dobi od 25 godina, a njegova disertacija Koncepcija prirode u islamskoj misli (engl. Conceptions of Nature in Islamic Thought) izdana je 1964. od strane Harvard University Pressa pod naslovom Uvod u islamske kozmološke doktrine (engl. An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines). Za vrijeme doktorskog studija Nasr je učio arapski jezik i putovao je Evropom, osobito Francuskom, Švicarskom, Ujedinjenim Kraljevstvom, Italijom i Španijom, upoznavajući se s tradicionalističkim piscima i perenijalnim filozofima poput Schuona i Burckhardta. Također, putovao je i Marokom odnosno Sjevernom Afrikom da se pobliže upozna s djelom Ahmada al-Alavija, utjecajnog sufijskog učenjaka i sveca. Nakon stjecanja doktorata Nasru je ponuđen posao asistenta na MIT-u, no odlučio se za povratak u Iran.

Akademska karijera

uredi

Pri povratku u domovinu Nasr započinje akademsku karijeru kao izvanredni profesor filozofije i historije nauke na Fakultetu književnosti Univerziteta u Teheranu. Nekoliko mjeseci kasnije se ženi i 1960. dobiva sina Valija. Godine 1963. kao 30-godišnjak postaje najmlađim redovnim profesorom na univerzitetu i koristi taj status za reformu filozofskog programa kojim je dominirao francuski intelektualni utjecaj. Nasr je problem identificirao u tome što su se lokalna iranska i islamska filozofija proučavale iz zapadnjačke perspektive, stoga je zagovarao da im se pristupa iz ugla vlastite tradicije. Osim toga, poticao je iranske studente na istraživanje ostalih svjetskih filozofija, posebno onih orijentalnih. Ovaj zaokret imao je dugoročan utjecaj na Univerzitet u Teheranu kao jedini u to doba koji je nudio doktorat filozofije, ali i na druge iranske univerzitete koji su vremenom integrirali srodne programe. Uz filozofske, Nasr se također angažirao i oko doktorskih programa za perzijski jezik i književnost, inzistirajući na uključivanju bogatog nasljeđa filozofske i sufijske literature na perzijskom. Među istaknutim stranim stručnjacima koji su pohađali takve programe bili su Amerikanac William Chittick i Japanka Sachiko Murata.

Od 1968. do 1972. Nasr je obnašao funkciju dekana na Fakultetu književnosti, a kratko je služio i kao vicekancelar Univerziteta u Teheranu. Godine 1972. tadašnji šah Muhamed-Reza Pahlavi imenovao ga je predsjednikom Univerziteta Arijamehr (današnji Šarif), vodeće visokoobrazovne institucije za nauku i tehnologiju. Pahlavi je kao patron od Nasra tražio da univerzitet ustroji po uzoru na Masačusetski tehnološki institut, ali ujedno na čvrstim temeljima iranske kulture. Shodno tome, Nasr je tokom tri godine predsjedništva u univerzitetski program integrirao islamsku misao, s posebnim naglaskom na islamsku filozofiju nauke. Nasrovi pionirski napori u konačnici su od Univerziteta Arijamehr stvorili jednu od prvih institucija u islamskom svijetu s programima takvog tipa. Godine 1973. tadašnja kraljica Farah Pahlavi imenovala je Nasra odgovornim za uspostavu centra za proučavanje i širenje filozofije pod njenim patronatom, pa je u septembru sljedeće godine utemeljena Imperijalna iranska akademija filozofije (današnji Institut za istraživanje filozofije). Akademija je ubrzo postala važnim i vitalnim centrom filozofskih aktivnosti islamskog svijeta, imala je najkvalitetniju biblioteku filozofije u Iranu i privukla je brojne istaknute stručnjake iz istočnog odnosno zapadnog svijeta, kao što su Francuz Henry Corbin i Japanac Toshihiko Izutsu. Također, akademija je organizirala važne filozofske seminare i predavanja, nudila je stipendije za kratkoročni i dugoročni istraživački rad islamske i komparativne filozofije, te izdala velik broj filozofskih publikacija na perzijskom, arapskom, engleskom i francuskom jeziku.

Za vrijeme boravka u Iranu (19581979) Nasr se posvetio usavršavanju znanja o islamskoj filozofiji, gnozi i mudrosti (hikma), proučavajući tradicionalne tekstove i pohađajući predavanja u teheranskoj Sepahsalarskoj medresi (današnja Motaharijeva medresa) triput sedmično, kao i druge seminare u Teheranu, Komu i Kazvinu. Među Nasrovim učiteljima bili su sajed Muhamed-Kazim Asar, autoritet za islamsko pravo i filozofiju, zatim sajed Muhamed Husein Tabatabai, jedan od najznačajnijih šijitskih mislilaca i filozofa 20. vijeka, te sajed Abulhasan Kazvini, ekspert za pravo, matematiku, astronomiju i filozofiju. Filozofska djela kojima se Nasr dublje posvetio bila su Četiri putovanja od Mula Sadre (15711635) i Traktat o logici u stihovima od Hadija Sabzevarija (17971873). Stekavši kvalitetno zapadnjačko i istočnjačko obrazovanje što je u to vrijeme bila izuzetno rijetka kombinacija, Nasr je bio u jedinstvenoj poziciji da piše i podučava o brojnim pitanjima o odnosima Zapada i Istoka, odnosno suvremenosti i tradicije. Pisao je opsežno na perzijskom i engleskom, a povremeno i na francuskom i arapskom jeziku. Njegova doktorska disertacija prevedena je na perzijski i osvojila je kraljevsku nagradu za najbolju knjigu. Istovremeno, Nasr je objavio nekoliko kritičkih izdanja važnih filozofskih tekstova kao što su kompletni opusi Mula Sadre i Šihabudina Suhravardija (11541191), te arapski tekstovi Avicene (9801037) i Abu-Rajhana Birunija (9731048). Osobito značajni su i njegovi prijevodi Sadrinih radova na engleski jezik što je doprinjelo da se ostatak svijeta upozna s likom i djelom (transcendentalnom teozofijom) novovjekovnog filozofa.

Uz asistenciju Williama Chitticka, Nasr je sredinom 1970-ih objavio Komentiranu bibliografiju islamske nauke (engl. An Annotated Bibliography of Islamic Science) u tri toma, s bilješkama na perzijskom i engleskom jeziku. Ranije, publicirana je i knjiga Tri muslimanska mudraca (engl. Three Muslim Sages, 1964) koja se temelji na njegovim predavanjima 1962. na harvardskom Centru za proučavanje svjetskih religija, kao i Nauka i civilizacija u islamu (engl. Science and Civilization in Islam, 1968) koju je započeo pisati još 1950-ih kao student na Harvardu. Obje monografije prevedene su na više svjetskih jezika i doživjele nekoliko izdanja unutar Irana, te su dekadama korištene kao udžbenici za kurseve islamske filozofije i nauke na iranskim univerzitetima. Također, godine 1966. izdana je knjiga Ideali i stvarnosti islama (engl. Ideals and Realities of Islam) koja obuhvaća prvih šest od ukupno petnaest njegovih predavanja na temu islamskih studija održanih dvije godine ranije na Američkom univerzitetu u Bejrutu. Godinu kasnije u Bejrutu je objavljena knjiga Islamske studije (engl. Islamic Studies), zbirka stručnih članaka u kojima se diskutira o temeljnim aspektima islamske tradicije, četrnaest godina kasnije preštampana kao Islamski život i misao (engl. Islamic Life and Thought). Tokom boravka u Libanonu Nasr se susretao s istaknutim katoličkim i šijitskim učenjacima, te Fatimom Jašrutijom, sufijskom sveticom i kćeri utemeljitelja jašrutijskog reda (ogranak šazilijskog).

Nasr je tokom 1960-ih i 1970-ih radio i kao gostujući predavač na vodećim američkim univerzitetima. Godine 1962. i 1965. predavao je na Univerzitetu Harvard, a 1966. sudjelovao je na seminaru Rockefeller (engl. Rockefeller Lectures) Univerziteta u Chicagu gdje je govorio o određenim aspektima odnosa između religije, filozofije i ekološke krize. Na temelju ovog predavanja dvije godine kasnije izdana je knjiga Susret čovjeka i prirode: Duhovna kriza modernog čovjeka (engl. The Encounter of Man and Nature: The Spiritual Crisis of Modern Man) koja obrađuje filozofske i duhovne korijene navedene krize i koja predstavlja jedno od prvih djela o takvoj tematici. Tokom narednih godina uslijedile su i knjige Sufijski eseji (engl. Sufi Essays, 1972) i Islam i neprilike modernog čovjeka (engl. Islam and the Plight of Modern Man, 1975) koje su prevedene na više evropskih i azijskih jezika. Kratke seminare Nasr je održavao i na Univerzitetu Princeton i Univerzitetu u Utahu, a 1977. prisustvovao je na seminaru Centra Kevorkian (engl. Kevorkian Lectures) Univerziteta New York i održao predavanje na temu utjecaja filozofije na islamsku umjetnost. Istovremeno je održavao prisne odnose s značajnim američkim stručnjacima religijskih studija kao što su Huston Smith, profesor filozofije i komparativne religije, zatim Jacob Needleman, autor popularne zbirke Mač gnoze (engl. The Sword of Gnosis, 1974) koja uključuje dva Nasrova eseja, te nizom katoličkih i protestantskih teologa. Prilikom boravka u Sjedinjenim Državama pomogao je pri uspostavi i organizaciji studija islamistike i iranistike na Princetonu, Univerzitetu u Utahu i Univerzitetu u Južnoj Kaliforniji.

 
Nasr na Masačusetskom tehnološkom institutu 2007. godine

Kasnih 1970-ih, u jeku turbulentnih društveno-političkih previranja uoči Iranske revolucije, Nasr se našao u nezavidnoj situaciji jer je s jedne strane uživao reputaciju uglednog stručnjaka i kod običnih građana i uleme, dok je s druge strane imao bliske privatne veze s vrhom široko omražene pahlavijske dinastije. Nasr se pokušavao distancirati od politike, za medije je držao govore protiv vesternizacije odnosno amerikanizacije kulture i bio je pobornik društvenih reformi, te se zalagao za kompromisno rješenje u vidu religiozne monarhije po uzoru na safavidski period (16.18. v.). Priželjkivao je pomirbu Homeinija i Pahlavija uz obostrano dogovorene uvjete i najveća bojazan u ovo vrijeme bila mu je da vlast ne preuzmu komunisti odnosno marksističke organizacije poput MEK-a. Tokom 1978. Nasr je nakratko na zahtjev ajatolaha Morteze Motaharija služio kao posrednik između naroda na čelu s klerom i kraljevske porodice, no pregovori nisu urodili plodom. U januaru 1979. zajedno s porodicom odlazi u London gdje mu je kćer planirala pohađati tečaj usavršavanja engleskog jezika, a neposredno uoči planiranog povratka u Iran telefonirala ga je Farah Pahlavi i poručila mu da situacija izmiče kontroli i da zajedno sa šahom odlazi u Egipat, te mu je preporučila da ostane u Engleskoj dok se stanje ne smiri.

Suočen sa svim komplikacijama u matičnoj zemlji kao i nemirima u Libanonu, Pakistanu i Egiptu, Nasr akademsku karijeru odlučuje nastaviti na Zapadu. Španska kraljica Sofía, koja ga je otprije osobno poznavala, ponudila mu je državljanstvo i poziciju profesora u Španiji, no Nasr je bio prisiljen odbiti ponudu zbog slabog poznavanja španskog jezika. U međuvremenu je kontaktirao britanske univerzitete odnosno američki Harvard i Princeton, ali na njegovo razočaranje nisu imali slobodna profesorska mjesta za željenu disciplinu. Konačno, poziciju gostujućeg profesora na Univerzitetu u Utahu nudi mu tadašnji predsjednik David Gardner, pa se Nasr s porodicom seli u Salt Lake City. Godine 1980. dobio je pozivnicu za održavanje predavanja na prestižnom seminaru Gifford (engl. Gifford Lectures) pri Univerzitetu u Edinburghu, čime je postao prvi nezapadnjak kojem je pripala ta čast. Neposredno kasnije dobio je ponudu tog univerziteta za radno mjesto profesora, a nakon umirovljenja profesorice Ann Lambton i na Univerzitetu u Londonu, no ipak se odlučuje zadržati u Sjedinjenim Državama. Na temelju navedenog predavanja s Gifforda publicirana je knjiga Znanje i sveto (engl. Knowledge and the Sacred), jedno od najvažnijih Nasrovih filozofskih djela koje je ostavilo snažan utisak na stručnjake i studente religijskih studija.

Godine 1982. Nasr je pozvan na kooperaciju oko velikog projekta Enciklopedije duhovnosti (engl. Encyclopedia of Spirituality) zajedno s Ewertom Cousinsom, glavnim urednikom i profesorom srednjovjekovne filozofije s Univerziteta Fordham, te brojnim drugim vodećim stručnjacima filozofije i religijskih studija. Nasr je uredio dva toma enciklopedije – Islamska duhovnost: Temelji (engl. Islamic Spirituality: Foundations, 1987) i Islamska duhovnost: Manifestacije (engl. Islamic Spirituality: Manifestations, 1991). Godine 1983. održao je predavanje na seminaru Wiegand (engl. Wiegand Lecture) o filozofiji religije na kanadskom Univerzitetu u Torontu, a istovremeno je pomogao pri uspostavi odsjeka o hermetizmu i perenijalnoj filozofiji na Američkoj akademiji religije. Nasr je ubrzo u američkim akademskim krugovima prepoznat kao tradicionalist i zagovaratelj perenijalne perspektive, zbog čega je pozivan na brojne debate s eminentnim kršćanskim i jevrejskim teolozima odnosno filozofima kao što su Hans Küng, John Hick i rabin Ismar Schorsch. Godine 1986. uredio je knjigu Esencijalni spisi Frithjofa Schuona (engl. The Essential Writings of Frithjof Schuon), a 1990. izabran je za patrona Centra za proučavanje islama i kršćansko-muslimanskih odnosa pri Koledžima Selly Oak u Birminghamu. Također, igrao je aktivnu ulogu u osnivanju i radu Centra za muslimansko-kršćansko razumijevanje (ACMCU) pri Univerzitetu Georgetown u Washingtonu. Prisustvovao je na brojnim konferencijama o međureligijskom dijalogu, uključujući slavni Parlament svjetskih religija održan u Chicagu 1993. godine.

Osim Univerziteta u Utahu, Nasr je od 1979. do 1984. radio i kao profesor islamskih studija na Univerzitetu Temple u Philadelphiji, a od 1984. obnašao je istu poziciju na Univerzitetu George Washington u Washingtonu. Istovremeno je često putovao Evropom i sudjelovao na predavanjima i u drugim intelektualnim aktivnostima. Godine 1994. pozvan je da održi predavanje na seminaru Cadbury (engl. Cadbury Lectures) pri Univerzitetu u Birminghamu i na temelju istog izdana je knjiga Religija i red prirode (engl. Religion and the Order of Nature). Također je predavao i na Univerzitetu u Oxfordu, Univerzitetu u Londonu i drugim britanskim univerzitetima. Član je londonske Akademije Temenos za filozofiju i umjetnost svetih tradicija Istoka i Zapada. Nasr je redovito posjećivao i Španiju, osobito njene južne krajeve za koje navodi da ga podsjećaju na rodni Iran. Na osnovi španskih iskustava sastavio je nekoliko poema, a 1999. izdao je i zbirku od četrdeset duhovnih pjesama na engleskom jeziku, naslovljenu kao Pjesme puta (engl. Poems of the Way). Raznolikost Nasrovog opusa očituje se i u knjizi Islamska umjetnost i duhovnost (engl. Islamic Art and Spirituality) iz 1987. u kojoj obrađuje metafizički i simbolički značaj u islamskoj umjetnosti, poeziji i muzici. Iste godine izdana je i knjiga Tradicionalni islam u suvremenom svijetu (engl. Traditional Islam in the Modern World) koja se bavi ulogom više važnih dimenzija islamske tradicije i njenih odnosa prema Zapadu, a djelo slične tematike objavio je i 1993. pod naslovom Vodič za mladog muslimana u suvremenom svijetu (engl. A Young Muslim's Guide to the Modern World).

Godine 1995. Nasr i Oliver Leaman, jevrejski profesor judaistike i orijentalistike, uredili su Historiju islamske filozofije (engl. History of Islamic Philosophy) koja obuhvaća dva toma s člancima eminentnih stručnjaka i obrađuje razvoj islamske filozofije u različitim djelovima svijeta. Dvije godine ranije izdana je i Potreba za svetom naukom (engl. The Need for a Sacred Science) koja se bavi filozofijom nauke i metafizičkim temeljima rane nauke. Kasnih 2000-ih Nasr se zajedno s Mehdijem Aminom Razavijem posvetio Antologiji filozofije u Perziji (engl. An Anthology of Philosophy in Persia), kapitalnom djelu o iranskoj filozofiji od ranog zoroastrizma do suvremene misli, koja je od strane I.B. Taurisa postupno izdavana u pet tomova od 2007. do 2015. godine. Kolekcija obuhvaća brojne Nasrove članke o islamskoj filozofiji koje je objavljivao kroz proteklih četrdesetak godina. Za vrijeme boravka u Sjedinjenim Državama, Nasr se aktivno angažirao i u Zakladi za tradicionalne studije (engl. Foundation for Traditional Studies) koja je posvećena širenju tradicionalne misli i koja je publicirala časopis Sophia odnosno niz knjiga. Urednici potonjih uz Nasra uključuju i Williama Stoddarta, Katherine O'Brien i dr. Zaklada na čelu s Nasrom je sudjelovala i na produkciji televizijskog dokumentarnog serijala Islam i Zapad (engl. Islam and the West). Nasr je također učestvovao kao konzultant ili komentator u dokumentarcima A Parliament of Minds: Philosophy for a New Millennium (2000), Muhammad: Legacy of a Prophet (2002), Meet the Press (2006), Quran: Contemporary Connections (2009) i Islam: The Untold Story (2012).

Autor
Urednik
Prevodilac
Predgovori
  • 7000 godina perzijske umjetnosti – remek-djela iz Iranskog narodnog muzeja u Teheranu (predgovor: Ivana Čukman Nikolić, fotografije: Goran Vranić, prijevod: Slaven Perović, urednik: Tugomir Lukšić), Zagreb: Muzej Mimara; Tiskara Puljko, 2004, ISBN 9789536100910

Literatura

uredi

Vanjske veze

uredi
Ostali projekti
 U Wikimedijinoj ostavi ima još materijala vezanih za: Husein Nasr