Edvard Kardelj
Edvard Kardelj (Ljubljana, 27. januar 1910. - Ljubljana, 10. februar 1979.), slovenski i jugoslavenski komunistički revolucionar, partizan, političar, pisac i najbliži suradnik Josipa Broza Tita.[1]
| Edvard Kardelj | |
|---|---|
| |
| Datum rođenja: | 27. januar 1910. |
| Mesto rođenja: | Ljubljana,  Austro-Ugarska
|
| Datum smrti: | 10. februar 1979. |
| Mesto smrti: | Ljubljana,  Jugoslavija |
| Profesija: | političar |
| Član KPJ od: | 1. januara 1928. |
| Za narodnog heroja proglašen: | 20. novembra 1951.[1] |
Kardelj je bio glavni idejni tvorac i najveći teoretičar jugoslavenskog samoupravnog socijalizma.[2]
Biografija
urediMladost
urediEdvard je rođen u radničkoj obitelji, otac mu je bio krojački radnik (član Socijaldemokratske partije), a majka radnica u ljubljanskoj tvornici duhana i aktivni član sindikata. Nakon završetka osnovne škole upisao je učiteljsku školu, još kao srednjoškolski đak - 1926. sa 16 godina, postao je član SKOJ-a, a dvije godine kasnije (1928.) i član KPJ.[1] Školu je završio 1929., ali kao učitelj nikad nije radio, jer je netom poslije mature uhapšen (u istražnom zatvoru proveo je mjesec dana), a onda ponovno 1930. u Beogradu, tamo ga je Sud za zaštitu države zbog komunističkog djelovanja, osudio na dvije godine zatvora koje je i odslužio u Zabeli kod Požarevca. Nakon izlaska iz zatvora angažira se u pokretanju legalnih partijskih publikacija; Književnost, Nova knjiga, Ljudska Pravica, Mlada knjižica, u kojima i piše i objavljuje svoje tekstove pod raznim pseudonima (Tone Brodar, Ivan Kovač, J. Bevc, Levc, Ivan Ukmar, Petar Lovrić ...) u tadašnjim listovima i časopisima; među najvažnijima Proleteru, Sodobnosti, Večerniku, Slovenskom poročevalcu, te Izrazu.[1] Od 1934. počinje njegovo prijateljstvo sa Titom, koje je neokrnjeno trajalo sve do kraja njegova života.
Zbog svog političko-publicističkog rada je više puta hapšen i progonjen, zbog tog ga je krajem 1934. partija uputila preko Čehoslovačke u SSSR [2] gdje je proveo dvije godine. U Moskvi je pohađao Lenjinovu partijsku školu i radio u Kominterni.[1] Početkom 1937. vratio se u Sloveniju i sudjelovao u radu prve konferencije KP Slovenije 21. aprila 1938.
Sve do Drugog svjetskog rata se intenzivno bavio pisanjem, pod pseudonimom Sperans objavio je studiju Razvoj slovenskega narodnega vprašanja, u kojem je teoretski obradio važnost nacionalnog pitanja u svijetlu marksizma (nakon Kominternine promjene politike, prema nacionalnom pitanju). Ta studija je objavljena 1939. godine, ali iako ju je cenzura zaplijenila, komunisti su ipak uspijeli velik broj razdijelijiti svom članstvu.[1] Od početka 1940., uglavnom ilegalno živi u Zagrebu i radi u Sekretarijatu politbiroa CK KPJ čiji je član postao 1939.[1]
Drugi svjetski rat
urediNakon okupacije Jugoslavije 1941. sudjeluje u osnivanju Osvobodilne fronte Slovenije, u kojoj je izabran za potpredsjednika Izvršnog odbora. U septembru iste godine ilegalno se prebacio u Srbiju na oslobođenu teritoriju u Vrhovni štab. Kroz rat je dobar dio vremena proveo kao ilegalac po gradovima (Beograd, Zagreb, Ljubljana) gdje se služio imenima Krištof i Bevc. Na savjetovanju u Stolicama, kod Krupnja izabran je za člana Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije. Na Prvom zasjedanju AVNOJ-a u Bihaću 26. novembra 1942. izabran je za potpredsjednika Izvršnog odbora AVNOJ-a.[1] Na Drugom zasjedanju AVNOJ-a u Jajcu 1943. izabran je za člana Predsjedništva i potpredsjednika Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije.[1]
Edvard Kardelj je jedan od tvoraca historijskih odluka donešenih na zasjedanju AVNOJ-a u Jajcu. Otada neprekidno radi i rukovodi u izgradnji zakonodavstva nove Jugoslavije (ustavi iz 1953., 1963, i 1974. dobrim su dijelom njegovo djelo [2]).
Posleratni period
urediNakon Drugog svjetskog rata Kardelj je vršio najvažnije funkcije u novoj državi, i po brojnim poznavaocima tadašnjih prilika, bio drugi čovjek zemlje iza Tita]].
Od 7. marta 1945. vršio je dužnost potpredsjednika Privremene vlade DF Jugoslavije, a zatim je od 1948. do 1953. bio ministar vanjskih poslova.[2] Kardelj je bio šef jugoslavenske delegacije na Pariškoj mirovnoj konferenciji (1946.), koja je omogućila pripojenje Slovenskog primorja, Gorice, Istre, kvarnerskih otoka i Zadra Jugoslaviji. Zatim je bio šef delegacije FNRJ na zasjedanju OUN 1947., i na zasjedanju Saveza ministara vanjskih poslova socijalističkih zemalja u Moskvi 1947. i 1948. godine, on je vodio delegaciju FNRJ na trećem zasjedanju OUN-a u Parizu 1949., kao i na četvrtom i petom zasjedanju OUN-a u New Yorku 1950. godine. Od 1953. do 1963. bio je potpredsjednik Saveznog izvršnog veća, a od 1963. do 1967. predsjednik Savezne skupštine, od 16. maja 1974. do svoje smrti 1979., bio je član Predsjedništva SFRJ.[1]
Kardelj je prije svega bio glavna osoba za ideološki rad u Savezu komunista, tako da je bio sekretar Politbiroa i Izvršnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije (1948. - 1958.), sekretar CK SKJ (1958. - 1966.) i generalni sekretar SSRNJ, uz funkcije u svom republičkom partijskom rukovodstvu. Kardelj je radio je na izradi Beogradske deklaracije nakon koje su normalizirani jugoslavensko - sovjetski odnosi nakon Staljinove smrti.
Osim radnih Kardelj je imao i brojne počasne funkcije i titule, još 1949. izabran je za počasnog člana Slovenske akademije znanosti in umetnosti, 1959. godine izabran je za redovnog člana Srpske akademije nauke i umetnosti [3], od 1960. je počasni član Akademije nauke i umjetnosti Bosne i Hercegovine a od 1971. postao je i član Makedonske akademije nauke i umjetnosti, te počasni doktor Ljubljanskog univerziteta. Edvard Kardelj bio je i general-potpukovnik JNA u rezervi.
Edvard Kardelj je potkraj života bio i izvaredni profesor Ekonomskog fakulteta u Ljubljani od 1978. godine, gdje je predavao političku ekonomiju. (Nakon osamostaljnja Slovenije, mnogi mladi demokrati, uzeli su to za primjer samovolje komunista, jer formalno Kardelj nije završio ni fakultet)
Obolio je od raka debelog crijeva krajem 1978. nakon bezuspješnog liječenja u Kliničkom bolničkom centru Ljubljana umro je 10. februara 1979.[1]
Porodični život
urediEdvard Kardelj imao je sina pjesnika Borut Kardelja, koji je izvršio samoubistvo 1971. i njegova žena Pepca Kardelj, sestra slovenskog narodnog heroja Ivana Mačeka-Matije također se ubila 1990. par mjeseci prije osamostaljenja Slovenije, razočarana razvojem događaja.[4]
Odnos prema Kardelju nakon njegove smrti
urediNakon sloma socijalističke Jugoslavije 1990-ih brojne ulice, trgovi i ustanove koje su nosile njegovo ime, po hitnom postupku su prezvane u politički prikladnija imena, od svih imena u Sloveniji ostao je samo periferijski trg u Ljubljani (pored ekonomskog fakulteta), trg u Velenju i jedna ulica u Mariboru. Luka Ploče u Hrvatskoj se od 1950. (kad je izgrađena) do 1954. zvala Kardeljevo. Nakon 1954. ponovno Ploče, ali se nakon smrti Kardelja ponovno od 1980. zvala Kardeljevo sve do 1990.
U Sloveniji je smatran glavnim krivcem za sve nedaće u kojima se Slovenija našla 1990-ih (to mišljenje prevladava i danas) čak se pokušavalo utvrditi da je njegov rad Razvoj slovenskega narodnega vprašanja ustvari prepisan od Dragotina Gustinčiča (Das nationale Problem der Slowenen 1933.) pa da Kardelj ustvari nikad i nije bio dobar Slovenac, koji bi štitio slovenske nacionalne interese. S druge pak strane Srpska akademija nauka i umetnosti ga je u svom slavnom memorandumu iz 1986. godine, optužila za partikulizam (slovenski nacionalizam) i djelovanje protiv ekonomskog razvoja Srbije.[5]
U Hrvatskoj o njemu kolaju kojekakve priče od toga da je jedan od inicijatora logora Goli otok u kom su robijali tzv inforbiroovci (Staljinove pristaše), do priče da je osobno odgovoran za masovnu likvidaciju ratnih zarobljenika u Kočevskom rogu sredinom maja 1945., do toga da je odgovoran za smrt Andrije Hebranga koga je uzeo na zub zbog njegovog rezolutnog stava da Istra pripada Hrvatskoj.
Odlikovanja
uredi- Orden narodnog heroja [1]
- Orden partizanske zvijezde
- Orden narodnog oslobođenja
- Orden bratstva i jedinstva
- Orden za hrabrost
Izbor naznačajnijih djela
uredi- Razvoj slovenskega narodnega vprašanja ; Ljubljana, 1936.
- Socijalistička demokracija u jugoslovenskoj praksi, 1954.
- Put nove Jugoslavije, Beograd, 1960.
- Socijalizam i rat, 1960.
- O osnovama društvenog i političkog uređenja ; Zagreb, 1970.
- Problemi naše socijalističke izgradnje, Beograd, 1972.
- Pravci razvoja političkog sistema socijalističkog samoupravljanja, Beograd 1977.
Izvori
uredi- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 „Kardelj Edvarda Edvard, Bevc, Krištof” (srpskohrvatski). Narodni heroji Jugoslavije. Pristupljeno 3. 03. 2012.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Edvard Kardelj” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 3. 03. 2012.
- ↑ Politika daily, Političari i akademici
- ↑ Denis Kuljiš. „Drug Kardelj bio je slab na sobarice, navaljivao je, navodno, na drugarice higijeničarke ” (hrvatski). Jutarnji list. Pristupljeno 31. 10. 2017.
- ↑ Memorandum SANU na portalu radnici.blogspot
