Wikipedija

Vladimir Ćopić

Vladimir Ćopić Senjko (takođe Čopić; Senj, 8. mart 1891 – Moskva, 19. april 1939) je bio jugoslovenski revolucionar, učesnik Oktobarske revolucije, osnivač i prvi organizacioni sekretar KPJ, novinar i narodni poslanik.

Vladimir Ćopić
Vladimir Ćopić
Datum rođenja8. mart 1891.
Mesto rođenjaSenj

 Austrougarska
Datum smrti19. april 1939. (48 god.)
Mesto smrtiMoskva, Ruska SFSR

Sovjetski Savez Sovjetski Savez
SuprugaSonja
Profesijanovinar, pjevač, vojskovođa
Član KPJ od1919.
Član KPSS od1917.
Učešće u ratovimaPrvi svetski rat
Španski građanski rat
SlužbaAustrougarska vojska
Internacionalne brigade
Činpotpukovnik

Bio je jedan od najznačajnijih jugoslovenskih komunista.[1] Zbog revolucionarne djelatnosti u Kraljevini SHS suđeno mu je kao komunističkom vođi na tri velika procesa: „Dijamantštajnovom“ 1919, „Vidovdanskom“ 1921. i „Majskom procesu“ 1925. godine.

Tokom Španskog građanskog rata imao je najviši čin od svih jugoslovenskih dobrovoljaca - bio je potpukovnik Španske republikanske armije. Bio je komandant XV internacionalne brigade »Linkoln«.

Stradao je kao žrtva staljinističkih čistki u Sovjetskom Savezu.

Biografija

uredi

Vladimir Ćopić je rođen 8. marta 1891. godine u Senju, u srpskoj pravoslavnoj porodici.[2][3] Otac Jovo je bio Ličanin, a majka Amalija, rođena Lončarić.[4] Prema jednom izvoru imali su četrnaestero djece.[4] Mlađi brat Milan je također bio istaknuti revolucionar. Vladimir je završio senjsku gimnaziju, a potom upisao pravo u Zagrebu. Do Prvog svjetskog rata pripadao je revolucionarnoj organizaciji „Mlada Hrvatska“.[nedostaje referenca]

Studij prava u Zagrebu prekinuo je kao apsolvent usled izbijanja rata 1914.[5]

Veliki rat i oktobarska revolucija

uredi
Glavni članak: Jugosloveni u Oktobarskoj revoluciji

U Velikom ratu je mobilisan u austrougarsku vojsku. U travnju 1915. pao je u rusko zarobljeništvo na Karpatima.[5] 1916. godine stupa u Srpski dobrovoljački odred, a potom u Srpsku dobrovoljačku diviziju u Odesi. Odbio je da položi zakletvu srpskom kralju, pa je vraćen u zarobljeništvo.[5][6]

Ćopić se u Rusiji pridružuje Lenjinovim boljševicima, djelujući kao agitator, novinar i prevodilac, i učestvuje u Oktobarskoj revoluciji 1917. godine.[7] Od travnja 1918. član je RKP(b).[5] Sa nekolicinom Jugoslovena tad u Rusiji formira prvu jugoslovensku komunističku organizaciju, koja je funkcionisala u okviru sovjetske boljševičke partije.[7] Bio je sekretar i predsjednik Jugoslovenske grupe Ruske komunističke partije (boljševika).

Komunistička partija Jugoslavije

uredi

U novembru 1918. godine vraća se u Zagreb, kao zamjenik sekretara CK Komunističke partije (boljševika), Srba, Hrvala i Slovenaca, sa zadatkom dizanja revolucije u Kraljevini SHS.[8] U Zagrebu osniva prve ilegalne komunističke ćelije i radi na radikalizaciji lijevog krila socijaldemokratskog pokreta. U martu 1919. godine, izabran je u Izvršni odbor tajnog Jugoslovenskog revolucionarnog komunističkog saveza pelagićevaca.

 
Delegati Kongresa ujedinjenja u Beogradu 1919. godine, na kom je Ćopić izabran za organizacionog sekretara SRPJ(k).
 
Vladimir Ćopić

Paralelno sa ilegalnom, vodio je i legalnu delatnost. Bio je jedan od organizatora Komunističke partije u Jugoslaviji.[9] Na Kongresu ujedinjenja levice u Beogradu, od 20. do 23. aprila 1919., kao delegat zagrebačke socijaldemokracije izabran je za člana Centralnoga partijskog vijeća i prvog organizacionog sekretara Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista).[9]

Avgusta 1919. godine je uhapšen zajedno sa drugim komunističkim zaverenicima zbog pripreme oružanog prevrata. Međutim, Vladimir je imao ne samo vezu s vanjskim svijetom, nego je iz zatvora rukovodio pokretom.[4] Ćopiću su dolazili u zatvor drugovi kroz prozor zahoda mjesnog suda koji je graničio s hodnikom vojnog zatvora. Prema svedočenjima okrivljenih, uvodio ih je njegov brat Milan.[4]

Optuženima je suđeno u Zagrebu ožujka 1920. godine, na prvom antikomunističkom procesu u zemlji, nakon čega su svi oslobođeni. Krleža je izveštavao sa procesa i vodio kampanju za oslobađanje drugova Sime Miljuša i Vladimira Ćopića.[10]

Na Drugom kongresu Komunističke partije Jugoslavije u Vukovaru 1920. godine, Ćopić je ponovo izabran u Centralno partijsko vijeće i za tehničkog sekretara KPJ.

Na prvim izborima za Ustavotvornu skupštinu u novembru 1920. godine, kao »novinar iz Senja« izabran je za narodnog poslanika KPJ za Modruško-riječku županiju. Od travnja do kraja lipnja 1921. bio je sekretar Kluba komunističkih poslanika. U skupštinskim raspravama o prijedlogu ustava Kraljevine SHS zalagao se za radničku i seljačku državu te sovjetsku republiku.[5]

Nakon atentata na regenta Aleksandra, uhapšen je 1. VII. 1921 (ukinut mu je zastupnički imunitet) i zajedno s grupom rukovodilaca KPJ osuđen na Vidovdanskom procesu 1922. na dvije godine robije.[5] Bio je utamničen u Požarevcu (zajedno sa Filipom Filipovićem i drugim komunističkim prvacima).[10]

Od septembra 1923. je djelovao u Zagrebu kao sekretar Oblasnog sekretarijata NRPJ i KPJ za Hrvatsku i Slavoniju.[5] Na Trećoj zemaljskoj konferenciji KPJ januara 1924. godine izabran je za člana Izvršnog odbora Centralnog partijskog vijeća KPJ. 1924. godine je postao urednik Borbe, vodećeg teorijskog časopisa KPJ.[11]

Kao delegat KPJ putuje u Moskvu na Peti kongres Kominterne, održan juna i jula 1924. godine. Radio je u kongresnim komisijama: organizacionoj, za talijansko pitanje te za nacionalno i kolonijalno pitanje. Uhapšen je u srpnju 1924. godine, nakon ilegalnog povratka iz Moskve. Ćopić je između ostalog optužen za uređivanje i autorstvo članaka u Borbi i Radničkoj borbi »...sadržajem kojih da je pozivao i dražio na nepokornost prema zakonima, naredbama ili zakonskim naredbama vlasti, pa time počinio prestupljenje protiv zakona, vlasti, javnog poredka označeno u 191 skz odnosno da je uvredio i prozrenju izložio vladajućeg kralja i time počinio prestupljenje protiv vladara, i time počinio zločinstvo protiv otečestva...«[12]

Na sudskom procesu branio ga je zagrebački advokat Mile Budak, kasnije ustaški vođa.[10] Zbog komunističke djelatnosti Sudbeni stol u Zagrebu osudio je Ćopića u svibnju 1925. na tri i pol godine robije. Nalazeći se na liječenju u Bolnici milosrdnih sestara u Zagrebu, uspio je uz Krležinu i Cesarčevu pomoć iz nje pobjeći (6. VIII. 1925) i emigrirati u SSSR.[5][10]

Emigracija u SSSR

uredi
Glavni članak: Jugoslovenska politička emigracija u SSSR

U Sovjetski Savez je emigrirao 1925. godine. U Moskvi je nakratko bio referent u Organizacijskom odjelu IK Komunističke internacionale, zatim pohađa osmomjesečni tečaj na Međunarodnoj lenjinskoj školi.[5] Kao student MLŠ išao je u Internacionalni klub jugoslavenskih političkih emigranata, gdje je držao predavanja, a još je češće sudjelovao u pjevačkom klubskom zboru, tada popularnom u Moskvi.[12]

U listopadu 1927. postavljen je za lektora na Jugoslavenskom sektoru KUNMZ.[5]

 
Rude pravo, list čehoslovačkih komunista za koji je Ćopić pisao tokom boravka u Pragu.

Od 1930. do 1931. godine Ćopić je bio predstavnik Izvršnog komiteta Komunističke internacionale u CK KP Čehoslovačke u Pragu. U to vrijeme je objavio seriju članaka u čehoslovačkom partijskom listu Rude pravo pod pseudonimom Novak.[12] Nakon hapšenja, početkom 1932. je protjeran u Njemačku, odakle se vratio u SSSR.[5]

Po povratku u Moskvu, do srpnja 1932. radi kao instruktor IK KI. Od sredine te godine Ćopić je izabran u Politbiro CK KPJ, te prelazi u Beč, gdje se tada nalazilo partijsko rukovodstvo.[5] Bio je član Gorkićevog privremenog rukovodstva KPJ, zadužen za tisak i za izdavanje partijskog lista Proleter.[13] Kao član partijskog rukovodstva bio je urednik Proletera u Minhenu, gdje se 1932. susreo s Krležom.[10]

U Moskvi je ponovno od rujna 1934. godine.[5] Bio je predstavnik KPJ u Kominterni. Radio je u izdavačko-štamparskom preduzeću Kominterne zajedno sa Karlom Štajnerom, Filipom Filipovićem, Grgurom Vujovićem i Radom Vujovićem.[14] Na IV. zemaljskoj konferenciji (prosinac 1934) izabran je u CK KPJ.[5] 4. marta 1935. godine Josip Broz je kadrovskom odelu Kominterne dao veoma povoljnu ocenu o njemu:

SENJKO - stari radnik. O njemu sam samo slušao. On je u našoj partiji bio veoma popularan. Kada je bio osuđen na tri godine - pobegao je i nalazi se ovde. S njim sam počeo da radim u avgustu 1934. godine. Frakcionaštva kod njega nije bilo - to je ono što se obično primećuje kod intelektualaca. On je komunista koji može da skupi ljude oko sebe, ima na njih uticaja, ume da ih sakupi u kolektiv.[15]

18. X. 1935. godine je kooptiran u Politbiro CK KPJ.[5] Bio je član delegacije KPJ na Sedmom kongresu Kominterne 1935. godine. Na vlastito traženje je oslobođen dužnosti predstavnika u Kominterni krajem 1935. godine, nakon VII kongresa.[13]

Na Aprilskom plenumu CK KPJ 1936. godine se zajedno sa Štefekom Cvijićem suprotstavio šefu privremenog rukovodstva Milanu Gorkiću. Ubrzo nakon toga su obojica isključeni iz rukovodstva KPJ.[13] Kad je Ćopić u kolovozu 1936. ilegalno došao u Jugoslaviju boravio je neko vrijeme u Krležinu stanu i u njemu održavao ilegalne sastanke.[10]

Španski građanski rat

uredi
Glavni članak: Jugosloveni u Španskom građanskom ratu
 
Pukovnik Vladimir Ćopić sa češkim interbrigadistima u Španiji 1937.

Dođe mi da izađem na ulicu i da zovem ljude da se trgnu iz ove letargije u kojoj se nalaze... Udarajte na sva zvona, zovite u pomoć onim divnim borcima iberskim![12]

– Vladimir Ćopić u pismu drugovima u Zagrebu 1936.

Godine 1936. nakon izbijanja građanskog rala u Španjolskoj, svojski se angažirao u tom pogledu. U siječnju 1937. po direktivi iz Moskve odlazi u Španiju.[9] Tokom rata u Španiji bio je prvo politički komesar, a već od 17. februara 1937. godine postavljen je za komandanta Petnaeste internacionalne brigade „Linkoln“. Tom prilikom je unaprijeđen u čin potpukovnika Narodne republikanske armije. Zapovednu dužnost i čin dobio je u vrijeme kad se je brigada borila na području Harame.[9]

Internacionalna brigada kojom je Ćopić komandovao bila je po nacionalnom sastavu uglavnom anglo-američka. U njoj su bili antifašisti iz Velike Britanije, SAD, Kanade i zemalja Južne Amerike, ali i balkanski bataljon Dimitrov.[9] U početku su neki od boraca bili nezadovoljni zašto na čelu brigade nije Amerikanac.[9] U početku je ovakva shvatanja zastupao i Amerikanac Ernest Hemingvej, ali kasnije je promijenio svoje mišljenje o komandantu Ćopiću.[9]

 
Vladimir Ćopić čita Pravdu na frontu u Španiji

U ožujku i svibnju 1937. godine pojavljuju se članci V. Ćopića u novinama XV. interbrigade. Za vrijeme obrane puta Madrid-Valencia Brigada je odbila pokušaj fašista da zaobiđu Madrid sa juga. U toj borbi Ćopićeva brigada je imala šest bataljona s oko 5000 boraca, dok su fašisti na toj fronti skoncentrirali 25 do 30 tisuća vojnika čiji je bio zadatak da presijeku put.[9] U borbama koje su se vodile na rijeci Jarami posebno se je istakao balkanski bataljon Dimitrov.[9]

Teško je izabrati i istaći najbolje, tamo gdje su svi među najboljima. Spomenućemo herojsko držanje praških studenata iz Jugoslavije. Oni su došli u Španju da knjigu zamijene puškom i mitraljezom u odbrani kulture, slobode i napretka.[16]

– Izvadak iz jednog pisma druga Vladimira Ćopića, proslavljenog komandanta XV interbrigade

Druga teška borba u kojoj je sudjelovala XV. brigada, bila je na Brunetskoj fronti u lipnju 1937. godine. Brigada se u to vrijeme nalazila u sastavu XXXV. internacionalne divizije, čija je zadaća bila da rastereti sjevernu frontu republikanaca, koja je bila u vrlo teškoj situaciji. Na ovoj fronti XV. brigada je davala žestoki otpor neprijatelju. Tu je 7. srpnja 1937. godine poginuo član CK KPJ, komesar XV. brigade Blagoje Parović.[9]

Prvi u KPJ posle generalnog sekretara Milana Gorkića, bili su Vladimir Ćopić i Blagoje Parović, u rukovodstvu od osnivanja.[17] Nakon hapšenja Gorkića i pogibije Parovića jula 1937. godine, najuticajniji u partiji je ostao Vladimir Ćopić.

Vladimir Ćopić je uspješno rukovodio borbom oko Madrida, u Jarami, Brunetu, Quinto, Mediane, Belchite, Fuetneju de Ebro, Teruelu i Segure de los Barjos. Mnoge su od ovih bitaka ušle u povijest nacionalne borbe španjolskog naroda. Početkom 1938. godine Ćopić je bio drugi put ranjen i poslan na liječenje.[9]

Njegov brat Milan Ćopić bio je upravnik zatvora za političke protivnike u Barseloni. Optužen je za vansudska pogubljenja i mučenje zatvorenika i španski sud ga je osudio na smrt, ali nije pogubljen zahvaljujući intervenciji svog brata.[18]

Opoziv i streljanje u Moskvi

uredi
Glavni članak: KPJ tokom Velike čistke

Dokazao je svoju spremnost za žrtve i odanost firmi.[7]

– Titova ocena Ćopića

U proleće 1938, Tito je preporučio Ćopića za članstvo u novom rukovodstvu KPJ koje je Moskva trebalo da formira posle likvidacije Josipa Čižinskog. U srpnju 1938. godine Ćopić je pozvan hitno u Moskvu.[9] Prema svedočenju Begovića, on nije htio ići, jer je smatrao da je "sabotaža ostaviti frontu". Pokorio se tek kad je dobio naređenje iz CK KP španjolske.[9] Njegovi američki borci su 13. srpnja objavili oproštajni članak u novinama »Our fight« pod naslovom »Doviđenja, druže Ćopiću!«

Mi kažemo doviđenja izvanrednom komandiru, podpukovniku Ćopiću. Mi ćemo obavezno uskoro čuti o njemu, kao o rukovodiocu antifašističke borbe negdje na nekom drugom mjestu... Naš je komandant Ćopić pokazao u mnogim prilikama svoje izvanredne sposobnosti, kvalitete, u najtežim borbama Republikanske armije protiv fašističkih osvajača u Španiji... Pod njegovim primjernim rukovodstvom brigada se je razvila u jednu od najboljih internacionalnih brigada Republikanske armije. Pod njegovim rukovodstvom u brigadi je nikao čitav korpus sposobnih vojnih komandnira, koji će biti uvjerljiva potpora našem novom komandantu i antifašističkoj stvari u budućim borbama...[9]

Oficir iz štaba XV brigade, Splićanin Boro Leontić, proveo je s Ćopićem jednu noć u Barceloni, dok je čekao na odlazak za Moskvu. Ćopić se radovao skorom povratku u Jugoslaviju i tražio mu adresu na koju će ga pronaći.[19]

Taj stari smjeli revolucionar govorio je o svojem skorom odlasku u Jugoslaviju kao da ga u njoj čeka svečan doček, a ne krvava živoderska diktatura sa svojim krvolocima, koji komuniste na saslušanju mrcvare, a onda bacaju kroz prozor.[19]

– Boro Leontić

Vlado Ćopić je u ranu jesen 1938. otišao u Moskvu, u najboljem uvjerenju da će dobiti od Kominterne mandat za sastav novog rukovodstva KPJ.[19] U tom uvjerenju ga je podržavao i izaslanik Kominterne koji ga je otuda pozvao i koji je širio glasove da ga radi toga pozivaju "gore". To je među španskim dobrovljcima bila "javna tajna".[19] Septembra 1938, Ćopić stiže u Moskvu. Sa Titom boravi u Kominterninom hotelu Luks i zajedno rade na prevodu "Istorije Svesavezne komunističke patije (boljševika)" na srpskohrvatski. Iznenada, 3. novembra 1938, agenti iz NKVD iznenada hapse Ćopića. Prema sovjetskim dokumentima, hapšenje je izvršeno na prepad, u sobi 58 hotela "Luks".[7]

Ćopić je 7. studenog 1938. godine poslao posljednje pismo ženi Sonji u Prag, koje se završava riječima:

Ne mogu čak tebi da pišem kako je raspoloženje kod ovdašnje kolonije. Možeš da si predstaviš. Što će biti sa mnom još ne znam. Ali ako će se ovo dugo zavući poludiću...[9]

Tito se ubrzo vraća u Jugoslaviju, a Ćopić ostaje u moskovskom zatvoru. Sredinom marta 1939. godine Tito je Ćopića i druge uhapšene komuniste isključio iz KPJ i oklevetao kao "elemente koji su našoj partiji i radničkoj klasi nanijeli goleme štete u toku niza godina svojim frakcijama i grupaškim borbama, vezama sa klasnim neprijateljima, varali KI, svojim destruktivnim radom kočili razvitak partije i pa taj način obezglavljivali pokret radničke klase Jugoslavije, i tako pomagali klasnom neprijatelju".[20]

19. aprila 1939. godine Vladimir Ćopić je zajedno sa drugim jugoslovenskim rukovodiocima streljan u Moskvi.[7]

Novinarski rad i pjevanje

uredi

Vladimir Ćopić je pisao u listovima Izvestia, Vsemirnaja revoljucija, Istina, Nova istina, Borba, Radnička borba, Rude pravo, Proleter, Krasnaja zvezda, Dimitrovac i drugim. Držao je predavanja na partijskoj školi u Moskvi, na Komunističkom univerzitetu nacionalnih manjina Zapada. Preveo je Lenjinovo djelo „Imperijalizam kao najnovija etapa kapitalizma“ (1920), Bogdanovljevu „Početnicu političke ekonomije“ (1921), Lenjinov "Materijalizam i empiriokriticizam" (1924), "Izabrana djela V.I. Lenjina" (1933), a neposredno pred smrt je prevodio sa Josipom Brozom Staljinov „Kratki kurs historije SKP (b)“ (1938).[12]

Pored materinskog jezika govorio je i njemački, engleski, češki i ruski.[12]

Ćopić je imao čak snimljenu gramofonsku ploču. Imao je, kako reče Miroslav Krleža »baršunasti bariton«, koji je bio kultiviran, i osim narodnog rеportoara je imao i operni.[12] Prema sjećanjima njegove žene Šonje, Ćopić je često u šali govorio da je najveći pjevač medu političarima i najveći političar medu pjevačima.[12]

Rehabilitacija

uredi

Vladimir Ćopić je posmrtno rehabilitiran odlukom Vojnog kolegija Vrhovnog suda Sovjetskog Saveza 10. juna 1958. godine.[21]

Kada je Ćopićev sin Zoran nastojao 1962. godine u Moskvi utvrditi zbog čega je okrivljen i osuđen njegov otac, saznao je od sovjetskih vlasti da je Vladimir Copić bio optužen i neosnovano osuđen kao agent jugoslavenske policije.[1] Prema drugim je izvorima V. Ćopić bio optužen za trockizam i za vrijeme boravka u Španjolskoj.[1] Njegovom sinu Zoranu Ćopiću je u Moskvi saopšteno da su optužbe protiv njegovog oca bile nedokazane, da je u istražnom zatvoru navodno »nešto priznao«, ali da je ispred suda svoja iznuđena priznanja opovrgnuo.[1]

Literatura

uredi
  • Španija 1936–1939, 1–5. Beograd 1971.
  • M. Sobolevski: Vladimir Ćopić. Rijeka 1976.
  • Život i djelo Vladimira Ćopića. Materijali sa znanstvenog skupa održanog 1. i 2. listopada 1976. u Senju. Rijeka 1978.
  • Ivan Očak: Vladimir Ćopić. Gornji Milanovac 1979.
  • Ivan Očak: Vojnik revolucije. Život i rad Vladimira Ćopića. Zagreb 1980.
  • Enciklopedija Jugoslavije (knjiga treća). „Jugoslavenski leksikografski zavod“, Zagreb 1984.
  • Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki, Beograd, 1989.

Izvori

uredi
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki (str. 12), Beograd, 1989.
  2. ↑ http://books.google.rs/books?id=pzYdAAAAMAAJ&q=Vladimir+%C4%86opi%C4%87&dq=Vladimir+%C4%86opi%C4%87&hl=en&sa=X&ei=7oXWU6u7FeuBywPr-4CIAQ&ved=0CIABEOgBMBA
  3. ↑ Ivo Banac: "Nacionalno pitanje u Jugoslaviji: Porijeklo, povijest, politika", str. 213. (Durieux, Zagreb, 1995.). ISBN 978-953-188-048-0.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Ivan Očak, Milan Ćopić, prilog biografiji
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 Vladimir Ćopić (Hrvatski biografski leksikon)
  6. ↑ Ivan Očak: Još jednom o Vladimiru Ćopiću Arhivirano 2014-08-12 na Wayback Machine-u, pristupljeno 8. avgusta 2012.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Smrt u tri etape
  8. ↑ Ivan Očak, Povratnici iz Sovjetske Rusije u borbi za stvaranje ilegalnih komunističkih organizacija uoči Prvog kongresa SRPJ(k)[mrtav link]
  9. ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 9,14 Ivan Očak, Jugoslavenski sudionici Oktobarske revolucije u borbi protiv fašizma (1936-1945)
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 Vladimir Ćopić (enciklopedija Krležijana)
  11. ↑ Milan Vesović, Revolucionarna štampa u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (str. 93), Beograd, 1979.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 12,7 Ivan Očak, VLADIMIR ĆOPIĆ KAO NOVINAR
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Ivan Očak, Vojnik revolucije, Život i rad Vladimira Ćopića
  14. ↑ Karlo Štajner - 7000 dana u Sibiru
  15. ↑ http://91.222.6.88/dodatni_sadrzaj/clanci.119.html:278111-Misljenje-kao---presuda[mrtav link]
  16. ↑ http://dobaheroja.page.tl/KRV-I-%26%23381%3BIVOT-ZA-SLOBODU.htm
  17. ↑ https://www.google.rs/search?q=Vladimir+%C4%86opi%C4%87&num=30&safe=off&es_sm=93&source=lnms&tbm=bks&sa=X&ei=6IXWU8vrCsHb0QXEzYCgCw&ved=0CAwQ_AUoAA&biw=1024&bih=499
  18. ↑ Penchienati, Carlo (1965) “I giustiziati accusano. Brigate internazionali in Spagna” Arte della Stampa, pag. 154; Lladós, Josep and Mario Reyes, Mario (1997) “Le presó secreta de les brigades” pp. 48-55 de “El Temps” nº 667, 31-3-1997. Valencia, pages 52 and 53, and González Moreno-Navarro, Manuel (2009) “Las brigadas internacionales. Su paso por Catalunya (Guerra Civil Española 1936-1939)”. Promociones y Publicaciones Universitarias. Barcelona
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki (str. 243-252), Beograd, 1989.
  20. ↑ Živojin Pavlović, Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora
  21. ↑ Vujošević, Ubavka (2019). Nestajali netragom: Jugosloveni žrtve političke represije i staljinističkih čistki u Sovjetskom savezu 1927-1953.. Beograd: Institut za savremenu istoriju. str. 172-173. ISBN 978-86-7403-229-9. Pristupljeno 18 July 2023. 

Povezano

uredi

Vanjske veze

uredi
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Vladimir_Ćopić&oldid=42463511