Wikipedija

Vlajko Begović

Vlajko Begović (Fakovići, kod Srebrenice, 8. februar 1905 – Beograd, 17. februar 1989), bio je jugoslovenski komunistički revolucionar, učesnik Španskog građanskog rata i Francuskog pokreta otpora tokom Drugog svetskog rata, društveno-politički radnik SFR Jugoslavije i junak socijalističkog rada.

VLAJKO BEGOVIĆ
Vlajko Begović u Španiji 1937. godine.
Datum rođenja8. februar 1905.
Mesto rođenjaFakovići, kod Srebrenice
 Austrougarska
Datum smrti17. februar 1989. (84 god.)
Mesto smrtiBeograd, SR Srbija
Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija SFR Jugoslavija
Član KPJ od1930.
Član SKOJ od1927.
Učešće u ratovimaŠpanski građanski rat
Narodnooslobodilačka borba
SlužbaInternacionalne brigade
NOV i PO Jugoslavije
Čingeneral-major u rezervi
Odlikovanja
Orden junaka socijalističkog rada
Orden junaka socijalističkog rada
Orden Republike
Orden Republike
Orden zasluga za narod sa zlatnim vencem
Orden zasluga za narod sa zlatnim vencem
Orden bratstva i jedinsta
Orden bratstva i jedinsta
Orden za hrabrost
Orden za hrabrost
Partizanska spomenica 1941.
Partizanska spomenica 1941.

Posle revolucije u Jugoslaviji, bio je predsednik Savezne planske komisije, te član Saveta federacije od 1967. do 1984. godine. Bio je direktor više naučnih instituta i urednik nekoliko teorijskih i političkih listova. Bio je osnivač niza uglednih naučnih institucija u Beogradu, poput Instituta za društvene nauke i Fakulteta političkih nauka. Pisao je naučne radove iz oblasti ekonomije, sociologije, istorije i teorije socijalizma. Tokom revolucionarnog rada, koristio se partijskim pseudonimima Boti, Unger, Hans, Stanković, Stefan Štern i Vladimir Stefanović.

Biografija

uredi

Rođen je 8. februara 1905. godine u selu Fakovići, kod Srebrenice. Njegov otac, Simo Begović (1872–1952), bio je pravoslavni sveštenik. Simo Begović bio je poverenik srpske nacionalističke organizacije Narodna odbrana za Istočnu Bosnu počevši od 1910. godine. Kao srpski nacionalista i protivnik austrougarske vlasti, Simo Begović je bio jedan od osuđenih na smrt u Banjalučkom veleizdajničkom procesu tokom 1915. i 1916. ali je pomilovan zahvaljujući zalaganju španskog kralja Alfonsa XIII. Nakon što je Bosna i Hercegovina postala deo novoosnovane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, porodica se seli na Pale, gde će pop Simo biti sveštenik u Crkvi Uspenja presvete Bogorodice sve do 1941. godine. Iako sam nije bio komunista, pop Simo podržavao je revolucionarno opredeljenje svoga sina.[1]

Vlajko Begović imao je dva brata i dve sestre. Cela porodica bila je internirana u logoru nakon austrougarskog napada na Srbiju, gde su pobegli kada je 1914. izbio rat.[2] Brata Slobodana će kasnije ubiti ustaše u logoru Slana na Pagu, a sestru Kseniju (udata Tanasković) ubili su četnici tokom Sedme ofanzive 1944. godine.[3]

Mladi Begović politički se radikalizovao još u nižim razredima gimnazije. Čitajući Maksima Gorkog i Nikolaja Černiševskog, sveštenikov sin postao je ateista. Počeo je da se druži sa socijalistima i da se upoznaje sa delima Marksa, Lenjina, Kauckog, Buharina i Lunačarskog. Videvši da njegova porodica živi teško i siromašno i posle oslobođenja od Austro-Ugarske, prestao je da veruje u ideje srpskog nacionalizma i jugoslovenskog ujedinjenja.[2] Socijalizmu se okrenuo iz revolta prema korupciji, nacionalizmu i klasnim nejednakostima u novoformiranoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca:

Upravitelj škole, Srbin, lojalan podanik, govorio je o austrougarskom caru i kralju kao božanstvu i tražio od nas đaka da svaki dan pjevamo austrougarsku himnu. Kad je primijetio da samo otvaram usta i ne pjevam, premlatio me kao žandar. Vjerovao sam da će poslije oslobođenja biti obješen. Međutim, on je bio jedan od organizatora svečanog dočeka moga oca kad se vratio iz zatvora. Održao je i vatreni patriotski govor. Kasnije je dobio i Orden sv. Save. Oni »ugledni« i bogati Srbi grabili su, zauzimali položaje u društvu, izmišljali nacionalne zasluge i kitili se njima. Rat je počeo jednim šovinizmom, a na kraju rata se pojavio drugi. Urezao mi se u sjećanje prizor ubojstva na ulici oca moga druga iz osnovne škole, Krešimira Dujmušića. Otac mu je bio mirni kotarski službenik. Neki šovinisti počeli su borbu protiv austrougarske vlasti poslije oslobođenja. Tu negdje je bio kraj moga srpskog nacionalizma.[4]

Počeci partijskog rada

uredi
 
Palata Lucerna u Pragu, gde je Begović tokom studja redovno posećivao zborove Komunističke partije Čehoslovačke.[5]

Posle završene Srednje tehničke škole u Sarajevu 1926. godine, Begović odlazi da studira na Visokoj tehničkoj školi u Pragu. Tehničke škole u Čehoslovačkoj su bile put za siromašne studente da steknu visoko obrazovanje, jer je u Jugoslaviji samo onima koji su završili gimnaziju bilo dozvoljeno da upišu fakultet u zemlji. Bez ikakvih veza sa Jugoslovenima u Pragu, Begović se povezuje sa Komunističkom partijom Čehoslovačke i učestvuje na njenim skupovima i demonstracijama. Jednog dana, kada je tokom demonstracije pred praškom železničkom stanicom bacao kamenje na policiju, primetila ga je grupa jugoslovenskih komunističkih omladinaca i stupila u kontakt s njim.[6] Član Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) postao je 1927. godine, a Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) 1930. godine. Kao član SKOJ-a, učestvovao je u komunističkom preuzimanju do tada liberalnog studentskog Društva jugoslovenskih tehničara u aprilu 1927. godine, te je biran u njegovo Izvršno veće.[7] Bio je i bibliotekar HSS-ovskog Udruženja "Matija Gubec", koje su komunisti takođe preuzeli, i sakupio biblioteku sa preko 500 naslova iz marksističke literature, uključujući i tada već odbačene radove Lava Trockog.[8] Aktivno je agitovao među studentima i pokušavao da protivrežimske studente nekomuniste orijentiše ka komunizmu, naročito nakon uspostavljanja Šestojanuarske diktature. Organizovao je studente u borbi protiv jugoslovenskog poslanstva u Pragu, koje je špijuniralo studente i izveštavalo o režim o njihovoj političkog aktivnosti. Komunisti i nekomunisti zajedno su se organizovali na širokoj platformi demokratske borbe protiv režima, čak i u periodu kada je KPJ sama odbacivala takav kurs u zemlji. Najvažniji kadar kojeg je Begović tim putem privukao u partiju bio je Marijan Krajačić, rođeni brat Ivana Krajačića.[9]

Kada je Begović postao punopravni član partije 1930, bio je veza između partijske organizacije u Pragu i centrale KPJ, koja se zbog diktature nalazila u Beču. Posredovao je i u odnosima između KPJ i KP Čehoslovačke i održavao vezu sa praškom levičarskom štampom.[10] Begović se prema građanskoj demokratiji Čehoslovačke odnosio pragmatično i nije ju video kao model koji treba ponoviti u Jugoslaviji, nego kao sredstvo u borbi protiv autoritarnog monarhističkog režima.[11] Uprkos tome, insistirao je na vođenju politike na širokoj demokratskoj osnovi: studenti-pristaše građanskih partija mogli su da ostanu u studentskim udruženjima nakon što su ih komunisti preuzimali, mada su ih često napuštali, ne zbog komunističkog uticaja, nego zbog policijske represije koja bi usledila kao posledica komunističke aktivnosti.[12]

Revolucionarni rad u Jugoslaviji i emigracija

uredi

U periodu od 1930. do 1933. godine, Begović je radio i kao organizator i instruktor KPJ u Jugoslaviji. Jovan Mališić i Nikola Kovačević - Stari ga 1930. godine šalju u Bosnu da radi na obnavljanju partijske organizacije. U Bosnu donosi ilegalnu partijsku literaturu, kao što su uputstva za podizanje oružanog ustanka, i pokušava da, zajedno sa Srđom Pricom, organizuje grupe komunista u Sarajevu i Mostaru. Ponovo pokreće partijsku štampu i finansiranje partijske aktivnosti prilozima radnika.[13]

Pored rada u KPJ, Begović je bio organizator Ujedinjene revolucionarne omladine (URO), radikalno-republikanske građanske organizacije sa socijalističkim simpatijama. Organizacija je bila omladinsko krilo Samostalne demokratske stranke (SDS), glavne političke partije Prečana. Begović se povezao sa Svetozarom Pribićevićem, vođom SDS, koji se nalazio u egzilu u Pragu.[14] Kao član URO, Begović je radio unutar organizacije i prenosio im komunistička iskustva ilegalnog rada, mada je bio jako kritičan prema njihovoj političkoj praksi jer su nedisciplinovani i ograničeni na agitaciju. Zapisao je da "nisu sposobni, niti znaju, voditi drugi rad osim agitacije, (...) dok u stvaranju ilegalne organizacije i davanju organizacionih forma ovome spontanome pokretu koji nastaje, pokazuju nerazumevanje."[15]

 
Dom političkih emigranata u Moskvi, gde je tokom 1935. i 1936. godine živeo Vlajko Begović.[16]

Nakon niza policijskih provala u zemlji, od decembra 1932. do oktobra 1933. godine, Begović se skrivao od policije, i za to vreme je boravio na Kosovu, u Albaniji, Italiji i Austriji.[17] Na Kosovu se skrivao na imanju Adama Pribićevića, Svetozarevog rođenog brata. Uz pomoć albanskih kačaka, predstavljajući se kao srpski trgovac, prešao je Prokletije noću po snegu i obreo se u Albaniji, gde je ubrzo uhapšen. Tvrdeći da je član Seljačko-demokratske koalicije, a ne komunista, i uz intervenciju Pribićevića, uspeva da dobije dozvolu da preko Barija i Venecije ode u Beč, gde stiže 4. maja 1933. godine.[18]

Zbog revolucionarnog rada, Državni sud za zaštitu države ga je 1933. godine, u odsustvu, osudio na 12 godina zatvora. Tada Vladimir Ćopić donosi odluku da Begović emigrira u Francusku, gde se nastanjuje u oktobru 1933. godine i nastavlja svoj rad u radničkom pokretu.[19] U Parizu radi kao novinar i živi od crvene pomoći. Organizuje jugoslovenske radnike, povezuje ih sa KP Francuske i vodi borbu sa slovenačkim klerikalcima i ustaškom emigracijom, koji isto paralelno pokušavaju da agituju među jugoslovenskim radništvom. Februara 1935. godine je upućen, preko Antverpena i Finske, u Sovjetski Savez, na lečenje i školovanje.[20]

U Sovjetskom Savezu je živeo pod imenom Stefan Štern. Bio je aspirant (ekvivalent magistranta) i predavač ekonomije na Komunističkom univerzitetu nacionalih manjina Zapada u Moskvi. Dva meseca posle dolaska u SSSR, uhapsio ga je NKVD i držao u pritvoru dvadeset dana pod optužbom da je nacionalista i agent Svetozara Pribićevića. Negirao je optužbe i, nakon što je pušten, shvatio je da se radilo o pokušaju vrbovanja, a ti pokušaji trajaće tokom celog njegovog boravka u SSSR-u 1935. i 1936. godine.[21][22] Kao postdiplomac KUNMZ-a prošao je vojnu obuku.[23] Potom je radio u preduzeću "Glavlit" kao cenzor za inostranu štampu.[22]

Španski građanski rat

uredi
 
Vlajko Begović i američki dobrovoljac Rochester Sterling u Španiji, februar-mart 1937. godine.

Od 19. novembra 1936. godine je boravio u Španiji, gde se borio u Španskom građanskom ratu na strani Republikanske armije. U Španiju je došao među prvim jugoslovenskim dobrovoljcima. Prvo je svrstan u Slavensku četu XIII internacionalne brigade, a potom je prekomandovan u Kadrovsko odeljenje, gde je proveravao veštine i političku pouzdanost nadolazećih dobrovoljaca.[24] U decembru 1936. godine, Begović, Roman Filipčev i Dragotin Gustinčič inicirali su formiranje jedinstvene čete Srba, Hrvata i Slovenaca, a nedugo potom su borci zajedno s Begovićem predložili formiranje balkanskog bataljona koji bi poneo ime Georgija Dimitrova.[25]

Od januara 1937. godine, Begović je radio na organizovanju Bataljona Dimitrov, koji će postati deo Petneste internacionalne brigade, i bio je deo štaba Bataljona.[26] Krajem januara, u Brigadu je došao Begovićev stari poznanik iz Praga, Vladimir Ćopić, koji će u jednom trenutku postati i komandant Petnaeste internacionalne brigade. Njih dvojica će zajedno učestvovati u borbama na Harami u februaru 1937. godine. Begović će tamo prvi put učestvovati u oružanom sukobu, i biti ranjen u vrat.[27] Begović je nakon Harame unapređen u čin kapetana i postavljen na čelo Obaveštajnog i opservacijskog odeljenja Petnaeste internacionalne brigade. Tada počinje Begovićeva kontraobaveštajna delatnost.[28]

U leto 1937. godine, Begović je učestvovao u planiranju, a potom i u borbama, tokom Bitke za Brunete. 7. jula ujutru, nakon žestokih borbi, Begović je izviđajući mesto bitke, pronašao telo poginulog jugoslovenskog komuniste Blagoja Parovića:

Našao sam vode, napio se i zaspao ispod fašističkih rovova. Probudio sam se sutradan u zoru, mokar od rose. Razgledam njihova utvrđenja. Ona su malo oštećena. Iz njih su fašisti imali vanredan pregled terena kojim smo mi nastupali… Leševi naših boraca ovde su retki; oni su većinom ostali dole na kosi. Ispod fašističkih rovova sam naišao na leš sa licem okrenutim zemlji. Iza njega leže drugi leševi. Stas i odelo su mi bili poznati. Okrenuo sam ga. Bio je to Blagoje Parović. Metak mu je prošao kroz grudi sleva nadesno. Iz usta mu je tekla krv i sva je usirena. Izgleda da nije umro odmah, da se neko vreme borio sa smrću: u grčevito stisnutim šakama držao je rukoveti iščupane suve trave.[29]

26. oktobra 1937. godine, Vlajko Begović postavljen je na mesto šefa ispostave Vojno-obaveštajne službe (SIM – Servicio de Información Militar) u bazi Interbrigada u Albaseti, uspostavljene u avgustu iste godine. Na tom mestu nasledio je drugog Jugoslovena, Romana Filipčeva, a paralelno sa njime, taj posao će obavljati i treći Jugosloven – Karel Hac. Begović je bio zadužen za praćenje ljudi sa trockističkim simpatijama, poput književnika Andre Žida, ali i stvarne neprijatelje Španske republike, poput fašističkih agenata u republikanskim redovima.[30]

Dok je bio na čelu SIM-a, Begović se našao u vrtlogu kontroverze koja je zahvatila Komunističku partiju Jugoslavije. U avgustu te godine je u Moskvi, pod lažnim optužbama za "trockizam" i "špijunažu", uhapšen generalni sekretar partije Milan Gorkić. Grupa boraca došla je u lični sukob sa Begovićem i Božidarom Maslarićem, sa kojim je Begović bio cimer u Albaceti.[31] Begović i Maslarić će tada biti optuženi da su "Gorkićevi ljudi", odnosno da su i oni sami potencijalni neprijateljski špijuni.[32] Vrlo brzo, Begović će na čelu ispostave SIM-a doći i u sukob sa političkim komesarom Internacionalnih brigada, André Martijem, a sovjetski obaveštajci unutar SIM-a očito su preferirali Haca, koji je bio saradnik njihove obaveštajne službe, umesto Begovića, koji sa njom nije imao veze. Ovo i sumnjičenja da je "Gorkićev čovek" rezultirali su time da je 6. februara 1938. godine Begović smenjen sa mesta šefa ispostave SIM-a i stavljen pod istragu zbog veza sa Gorkićem, kao potencijalni izdajnik i špijun.[33]

Nakon što je istraga završena i Begović je oslobođen svih optužbi, upućen je u 35. diviziju, gde mu je komandant bio čuveni poljski komunista Karol Świerczewski – Walter.[34] Kada je, u maju 1938. godine, Sverčevski otišao u SSSR, Begović je vraćen u Petnaestu brigadu i ponovo je sarađivao sa Ćopićem. U to vreme su, prema Begoviću, počele "strepnje", jer bi ljudi opozvani u SSSR nestali bez traga ili bi, posle par meseci, saznajali da su oni "razotkriveni" kao tobožnji špijuni i neprijateljski agenti.[35] Ta sudbina će u jesen 1938. godine zadesiti i njegovog prijatelja Ćopića. Istovremeno, Begović je povučen u pozadinu i postao je zadužen za teorijsko obrazovanje jugoslovenskih kadrova, sa kojima će obrađivati srpskohrvatski prevod Staljinove knjige Kratki kurs istorije VKP(b).[36]

Tokom rata Begović je stekao čin majora Španske republikanske armije.[37] Kao pasionirani fotograf, u Španiji je načinio, po sopstvenoj proceni, oko dve hiljade fotografija, "koje su decenijama služile kao prvorazredan vizuelni izvor za istoriju Internacionalnih brigada, sa mnoštvom lokacija, situacija i ljudi, živih i mrtvih."[38] O ratnom učinku Španaca zapisao je sledeće:

U njihovom načinu ratovanja ima nešto što ne ulazi u naše shvatanje… i smeta nam. Ima mnogo spontanog, diskusija i ubeđivanja… Izgledaju nam nekad kao deca — jednom pokazuju vanrednu hrabrost, unose strast i svoj temperament u borbu, a drugi put se bez ozbiljnog razloga uznemire, stvaraju zabunu, pa dolazi do pojave panike.[39]

 
Španski borci u pokretu otpora u Francuskoj 1944. godine. S leva na desno: Milan Kalafatić, kapetan Vučković, Vlajko Begović, Guido Nonveiller i Ljubo Ilić.

Posle propasti Španske republike, 1939. godine, zajedno sa drugim učesnicima Internacionalnih brigada, bio je u koncentracionim logorima u Francuskoj. Iako je bio visokorangirani oficir, nije se našao u posebnoj četi određenoj za evakuaciju, koja je izbegla hapšenje od strane francuske policije.[40] Našao se u logoru Sen Siprijen, gde je bio na čelu interne "obaveštajne službe" zadužene za kadrove i rešavanje problema poput demoralizacije.[41]

Drugi svetski rat

uredi

Posle nemačke okupacije Francuske, prebačen je u logor Girs, a potom u Vernet.[42] Na kraju, koncem 1942. godine, prebačen je u zatvor u Kastru, iz kog je septembra 1943. godine, zajedno sa Ljubom Ilićem i drugim Jugoslovenima, uspeo da pobegne i priključi se francuskom pokretu otpora. Nakon što je Guido Nonveiller uspeo da uspostavi kontakt sa pokretom otpora preko svoje "tetke", zapravo lokalne antifašistkinje, spolja su dobili uputstva i mapu zatvora. Trideset četvorica političkih zatvorenika su napala nenaoružane stražare u noći sa 16. na 17. septembar i pobegli na slobodu.[43]

Oslobođeni komunisti tada se pridružuju FTP-MOI, organizaciji francuskog komunističkog pokreta otpora u kojoj su se borili stranci. Ilić postaje komandant, a Begović komesar štaba "Južne zone" za međunarodne jedinice. Živi na relaciji Lyon–Marseille i održava vezu sa jugoslovenskim i drugim emigrantima u oba grada, te igra značajnu ulogu u organizovanju akcija ilegalaca. Celo vreme živi ilegalno, sa krivotvorenim papirima, pretvarajući se da je ukrajinski antikomunistički emigrant.[44]

Posle oslobođenja Francuske, januara 1945. godine, preko Barija je došao na oslobođenu teritoriju Jugoslavije. Po povratku u zemlju uključen je u rad Agitprop odeljenja Centralnog komiteta KPJ i istovremeno je radio kao novinar "Borbe".[45]

Posleratna karijera

uredi

Posle oslobođenja Jugoslavije, obavljao je razne odgovorne društveno-političke funkcije. Od 1946. godine bio je član Savezne kontrolne komisije, kojom je rukovodio Edvard Kardelj.[46] Od leta 1947. godine, bio je predsednik Savezne planske komisije[47] i direktor Saveznog zavoda za privredno planiranje. U svojoj studiji "Istorijski uslovi razvitka socijalizma u Jugoslaviji", kao centralni problem Jugoslavije, pored razaranja nastalih tek nedavno završenim ratom i nedovoljnim tempom industrijalizacije u Kraljevini, naveo je neravnomerni regionalni razvoj i činjenicu da su se južnoslovenske države razvijale pod različitim društvenim formacijama i u različitim ekonomskim uslovima.[48][49] Kao član Agrarnog saveta Demokratske Federativne Jugoslavije, bio je pristalica i sprovodilac agrarne reforme, kao uklanjanja poslednjeg oblika kapitalističke eksploatacije na selu.[50][51] Begović je bio izraziti protivnik sitnih seljačkih poseda, koje je smatrao neefikasnim i neracionalnim, te nesposobnim za masovnu proizvodnju hrane potrebnu industrijalizovanom društvu.[52]

Begović je bio zamenik Borisa Kidriča, arhitekte prvog jugoslovenskog petogodišnjeg plana, sa kojim je od kraja četrdesetih radio na uvođenju samoupravljanja.[53] Na Petom kongresu KPJ 1948. godine, Vlajko Begović biran je za kandidata za člana CK. Na Šestom kongresu 1952. godine, kada je partija preimenovana u Savez komunista Jugoslavije, Begović je bio prvi put izabran za punopravnog člana Centralnog komiteta. Na tom kongresu, održao je referat o aktivnom učešću SKJ u naučnom radu, u kom je izneo gledišta da SKJ mora biti "idejni rukovodilac" društva, koji postavlja osnovne teorijske postavke u nauci i bavi se konkretnim analizama određenih problema.[54] Nakon Kidričeve smrti 1953. godine, Begović je doneo odluku da se povuče sa ekonomskih funkcija i naredne dve godine je obavljao funkciju glavnog i odgovornog urednika "Borbe".[53] Nalazio se u Budimpešti neposredno pre izbijanja ustanka 1956. godine i održao je posećeno predavanje o jugoslovenskom ekonomskom modelu. Posle sovjetskog gušenja ustanka, bio je autor zvaničnog odgovora Saveza komunista na optužbe sovjetskog rukovodstva da je Jugoslavija bila kriva za pobunu u Mađarskoj.[55][56]

Iako je bio u svojevrsnoj političkoj penziji, ponovo će biti izabran u CK na Sedmom kongresu SKJ 1958. godine. Krajem pedesetih, učestvovao je u programima razvoja bilateralnih odnosa i naučne saradnje sa Sjedinjenim Američkim Državama i u tu svrhu putovao u SAD.[57] Formalno se penzionisao 1964. godine, mada je nastavio da radi kao publicista, društveni i naučni radnik:

 
Josip Broz Tito, Vlajko Begović i Alexander Dubček na Osmom kongresu SKJ u Beogradu, 1964. godine.

Za društveni i politički rad, onaj rad na koji smo mi, stari kadrovi, naučeni, postoje ustanove, organi, organizacije, nadležni i zaduženi na svim razinama. Ako razvijate taj politički rad svojom inicijativom, možete izgledati i kao neki »slobodni strijelac«, kao čovjek koji radi na svoju ruku i miješa se u poslove drugih, i onda kada radi na općoj političkoj liniji SKJ, u okviru Programa i Statuta SKJ. Ne sukobljujući se s prihvaćenim principima, možete ipak doći u sukob s postojećim redom i odnosima u političkom životu. I meni nije sasvim jasno što od toga u postojećim uvjetima treba i mora biti, a što ne bi trebalo biti. Ne radi se o nekom nepravilnom odnosu prema meni. Naprotiv, odnos prema meni vrlo je dobar: ja sam u ovom društvu privilegirana osoba. Pripadam među ljude koji ne shvaćaju da je društveno-politički rad kadrova samo sjedenje u forumima, politička istupanja, prenošenje, prepričavanje i objašnjavanje prihvaćene politike. To je mnogo šire polje rada. Na tom širem polju i za mene ima mjesta.[58]

1968. godine, Vlajko Begović bio je otvoreni pristalica studentskog pokreta na Beogradskom univerzitetu. Pokušavao je da se postavi kao most između studenata i Saveza komunista Srbije, što ga je dovelo u sukob sa Momom Markovićem. Begović je smatrao "da se u studentskom pokretu krije potencionalna zdrava snaga koja bi se mogla pametno iskoristiti pri reorganizaciji komunista", da su studenti većinom iz siromašnih porodica iz nerazvijenijih krajeva zemlje, i da su njihovi zahtevi ne samo opravdani, nego generalno u skladu sa ciljevima Saveza komunista i njegovim zvaničnim dokumentima.[59] Tokom sukoba unutar SK Srbije 1972. godine, Begović je smatrao situaciju složenijom nego 1968. i oklevao je da podrži partijske "liberale":

Vlajko misli da tu ima borbe za vlast, pored razmimoilaženja u glavnim pitanjima partijske politike. Marka i Latinku smatra poštenim, inteligentnim, ali politički nedoraslim za glavne rukovodioce tako složene sredine kao što je Srbija a Beograd napose. U njemu su se nagomilale i osilile snage koje dejstvuju protiv svih naših deklaracija. Кo će dirnuti u to gnezdo?

– Zapis iz dnevnika Rodoljuba Čolakovića 23. oktobra 1972. godine[60]

1973. godine, Begović se našao pod internom istragom KOS-a i Saveza komunista Bosne i Hercegovine kada je, anonimnom dojavom, optužen za nacionalizam i za neslaganje sa linijom Saveza komunista, što je on negirao.[61] Kada je Tito preminuo, Begović je bio među viđenijim ljudima iz Bosne i Hercegovine kog bosanskohercegovačka partija ciljano nije pozvala na sahranu, zajedno sa Avdom Humom i Osman Karabegovićem, protiv čega je Čolaković protestovao, ističući da samo Bosanci nisu pozvali svoje kadrove koji su u nekom trenutku imali razmimoilaženja sa partijom.[62]

Bio je član Glavnog odbora SSRN Jugoslavije i jedno vreme član Centralnog komiteta Saveza komunista Bosne i Hercegovine. Biran je za narodnog poslanika Savezne skupštine. Član Saveta federacije je bio od 1967. do 1984. godine.

Naučni rad

uredi
 
Vlajko Begović sedamdesetih.

Vlajko Begović je objavio veliki broj članaka i studija o ekonomskim i političkim pitanjima. Od 1955. do 1958. godine bio je direktor Instituta za međunarodnu politiku i privredu.[63] 1958. godine je pozvao na intenziviranje razvoja društvenih nauka u Jugoslaviji, i u narednih pola decenije pokrenuće rad nekoliko važnih državnih institucija.[64] Bio je inicijator osnivanja Instituta društvenih nauka i, od 1958. do 1960. godine, njegov drugi direktor. Ambicija mu je bila da u Jugoslaviji osnuje ozbiljnu naučno-istraživačku instituciju po ugledu na francuski Institut za studije političkih nauka (poznatiji kao Sciences Po) i nemački Institut za socijalna istraživanja. Na Institut je doveo saborca iz francuskog pokreta otpora Rudija Supeka.[65] Kao direktor Instituta, Begović je bio "potpuno otvoren za različite pristupe, orijentacije i škole mišljenja", smatrajući da "budući mladi naučnici treba da imaju temeljni uvid i znanje o svim teorijskim pristupima i orijentacijama koji postoje u svetu."[66] Nakon isteka mandata, postaje osnivač i prvi direktor takođe novoosnovane Visoke škole političkih nauka, koja će prerasti u Fakultet političkih nauka Univerziteta u Beogradu.[53]

Begović je u februaru 1964. godine, pred sam početak nove privredne reforme napisao sociološko-ekonomsku studiju "O nekim problemima naše radničke klase".[67] Studija je bila upućena direktno predsedniku republike Josipu Brozu Titu, potpredsedniku Aleksandru Rankoviću i predsedniku Saveza sindikata Jugoslavije Svetozaru Vukmanoviću Tempu. U ovoj studiji, Begović je izneo detaljan opis teškog ekonomskog stanja radničke klase u Jugoslaviji, na osnovu statističkih podataka, kao i ličnog terenskog istraživanja (obilazio je fabrike i radnička domaćinstva i radio ankete). Pisao je o raskoraku koji postoji između plata radnika sa jedne strane, i službenika i rukovodilaca sa druge, o teškom položaju samohranih majki, o porastu cena hrane, i o visokim stanarinama koje su se pojavile kao posledica spore izgradnje radničkih stanova. Primetio je da samoupravljanje često postoji samo na papiru i da ljudi iz radničke klase retko zauzimaju vodeća mesta u partijskom aparatu i radničkim savetima. Istakao je da je cilj radnika, zbog ovako lošeg stanja, da iz radničke klase pobegnu koristeći se individualnim sredstvima poput ličnog usavršavanja i prekvalifikovanja, a ne da ostanu u radničkoj klasi i doprinose izgradnji socijalističkog društva. Izneo je i jasnu kritiku partijske birokratije kao društvenog sloja koji se odvojio od radništva i razvio sopstvene, radništvu suprotstavljene, interese:

Radnička klasa da obezbedi sebi život mora da ostvaruje društveno koristan rad i mora da stvara višak vrednosti. Kao da zaboravljamo da ona najvećim delom prima na svoja pleća društvenu proizvodnju, svojim niskim dohotkom omogućuje ubrzanu izgradnju i proširenu reprodukciju, pa i izvoz. U glavnom, na svojim leđima nosi troškove naše složene i skupe društvene nadgradnje i troškove odbrane. Na njena pleća pada najveći deo nestručnosti, neekonomičnosti i brzopletosti, posledice birokratizma, lokalizma i politikantstva u privredi. Ljudi u drugim društvenim slojevima mogu u daleko većoj meri da žive ostvarujući u nedovoljnoj meri pa i neostvarujući društveno koristan rad. Radnik to najmanje može. Savremena organizacija industrijske proizvodnje ostavlja za to sve manje mogućnosti.[68]

Na kraju svoje studije upozorava da se razvija nova, tehnokratska birokratija, koja se razlikuje od ranije, staljinističke, i koja "koristi samoupravu i samostalnost institucija, društveno-političke organizacije i preduzeća da izgradi svoje pozicije i svoju samostalnost".[69] O Begovićevom izveštaju raspravljano je praktično odmah, na sednici Izvršnog komiteta CK SKJ od 21. februara. Tito se u opštim crtama složio sa Begovićevim primedbama, i nastavio da se bavi ukazanim problemima tokom narednih godina, ali oni će i dalje ostati i na duge staze nikada neće biti do kraja rešeni.[70]

Begović se bavio i istoriografskim radom. Bio je član prve Komisije za istoriju SKJ, zajedno sa Veljkom Vlahovićem, Alešom Beblerom, Karlom Mrazovićem i Rodoljubom Čolakovićem.[71] Sa Čolakovićem je radio i na formiranju centra za izučavanje Titovih dela pri Muzeju 25. maj, i na sređivanju Arhiva CK SKJ.[72] Zajedno su pokušavali da ubede Tita da Savez komunista otvoreno pokrene priču o Martovskim pregovorima jer "ne treba čekati da to nedobronamjerni ljudi učine, a mi da se posle branimo." Međutim, njihovi pokušaji bili su neuspešni.[73]

Pored partijske istorije, Begović se bavio istorijom Bosne i Hercegovine. Bio je učesnik prvog naučnog skupa posvećenog Mladoj Bosni, održanom u Sarajevu povodom šezdesetogodišnjice atentata na Franca Ferdinanda.[74] 2011. godine je posthumno objavljena njegova knjiga Iz istorije srednjovekovne Bosne, čiji rukopis je bio završen još 1975. godine.[75] Iste godine, napisao je kraću studiju "Socijaldemokratski radnički pokret u Bosni i Hercegovini (1909-1919)".[76]

Umro je 17. februara 1989. godine u Beogradu.

Nasleđe

uredi

Begović je bio nosilac Partizanske spomenice 1941. i drugih stranih i jugoslovenskih odlikovanja, među kojima su Orden junaka socijalističkog rada, Orden Republike sa zlatnim vencem, Orden zasluga za narod sa zlatnom zvezdom i dr.

Legat Vlajka Begovića čuva se u Istorijskom arhivu Beograda. Njegov sin, Boris Begović (rođ. 1956. godine), poznati je srpski ekonomista.

Vlajko Begović je za života ostavio obimnu memoarsku građu o svom radu u revolucionarnom radničkom pokretu, koja još uvek nije objavljena u celosti. Među prvima je ostavio sećanja na svoj rad u Sovjetskom Savezu, te je i među prvima otvoreno pisao o svom odnosu sa NKVD-om, što su mu mnogi drugovi iz partije otvoreno zamerali.[77] Bio je blizak prijatelj Rodoljuba Čolakovića, koji se sa njim redovno konsultovao o svojim memoarima, koji će biti u celosti objavljeni krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih.[78][79] Čolaković je opisivao Begovića kao stalno aktivnog i pokretnog pojedinca:

Vlajko Begović, posle dužeg izbivanja, banuo danas k meni. On je kao šilo - svugde se probija. Bio je na Кopaoniku, obišao manastire, lečio se u Igalu. I svugde vodio razgovore s ljudima “odozdo”. Zapažanja čemerna - apatija i pasivnost. Bar da psuju, bilo bi bolje. U “bazi” u Srbiji se oseća da u vrhu nema jedinstva. Vlajko se žali na naš primitivizam i siledžijstvo i neverovatnu nebrigu vlasti da napravi reda.

– Zapis iz dnevnika Rodoljuba Čolakovića 24. jula 1972. godine[80]

Vlajko Begović je posthumno optužen da je tokom Španskog građanskog rata ubio svog saborca Blagoja Parovića. Tu tvrdnju su publicisti poput Vladimira Dedijera širili po tabloidnoj štampi, dok su istoričari Vladan Vukliš i Stefan Gužvica pokazali da se radi o teoriji zavere za koju ne postoje dokazi i koja protivreči širem kontekstu Parovićeve smrti i poznatim podacima o Begovićevom radu u Španiji.[81][82] Begović je, kao kontraobaveštajni oficir u Španiji, zaista između ostalog bio zadužen za ubistva sumnjivih pojedinaca na frontu, ali ne postoje podaci o njegovoj umešanosti u smrt bilo kojeg jugoslovenskog komuniste.[83]

Bibliografija Vlajka Begovića

uredi
  • Put socijalističkog preobražaja poljoprivrede pod rukovodstvom KPJ (Zagreb: Naprijed, 1948)
  • Socijalizam svetski proces (Beograd: Rad, 1958)
  • Učešće proizvođača u upravljanju privredom: Pojave u svetu i iskustva Jugoslavije (Beograd: Kultura, 1961)
  • Metod u društveno-političkom radu (Beograd: Visoka škola političkih nauka, 1963)
  • Tito: biografske beleške (Beograd: Komunist, 1972)
  • Socijalizam u današnjem svetu (Beograd: Delta-pres, 1974)
  • Španija i frankizam (Beograd: Komunist, 1977)
  • Iz istorije srednjovekovne Bosne (Beograd: Službeni glasnik, 2011)

Reference

uredi
  1. ↑ Mojsije Đerković, "Begović Simo", Biblioteka Istočno Sarajevo, 19. septembar 2023.
  2. ↑ 2,0 2,1 Begović 1960: str. 263
  3. ↑ Vladimir Stanišić, "Simo Begović: sveštenik naroda i čuvar njegove duše", Palelive.com, 24. januar 2025.
  4. ↑ Stuparić 1975: str. 312
  5. ↑ Stuparić 1975: str. 313
  6. ↑ Begović 1960: str. 264
  7. ↑ Gužvica 2017: str. 78–79
  8. ↑ Gužvica 2017: str. 84
  9. ↑ Gužvica 2017: str. 80–81
  10. ↑ Gužvica 2017: str. 77–78
  11. ↑ Gužvica 2019: str. 36–37
  12. ↑ Gužvica 2019: str. 43
  13. ↑ Vlajko Begović, "Obnavljanje partiske organizacije u Bosni i Hercegovini 1930 godine", u: Pero Morača (ur.), Četrdeset godina: zbornik sećanja aktivista jugoslovenskog revolucionarnog radničkog pokreta, Drugi tom, 1929-1935 (Beograd: Kultura, 1960), 35-38.
  14. ↑ Vlajko Begović, "Obnavljanje partiske organizacije u Bosni i Hercegovini 1930 godine", u: Pero Morača (ur.), Četrdeset godina: zbornik sećanja aktivista jugoslovenskog revolucionarnog radničkog pokreta, Drugi tom, 1929-1935 (Beograd: Kultura, 1960), 38-39.
  15. ↑ "Kako ne praviti levičarsku organizaciju: lekcija iz prošlosti", 30. decembar 2024. stefanguzvica.su
  16. ↑ Vlajko Begović, "U Sovjetskom Savezu 1935.–1936. (7)" Politika br. 16958, petak, 9. decembra 1960. godine.
  17. ↑ Stefan Gužvica, "Kako liberalni revizionizam vodi ka negaciji Holokausta Recenzija knjige Borisa Rašete "Staljinovi ubojice, Tito i Krleža"", Antifašistički vjesnik, 8.12.2018.
  18. ↑ Vlajko Begović, "Begstvo ispred policije – među kačake i u Albaniju", u: Pero Morača (ur.), Četrdeset godina: zbornik sećanja aktivista jugoslovenskog revolucionarnog radničkog pokreta, Drugi tom, 1929-1935 (Beograd: Kultura, 1960), 332-336.
  19. ↑ Vlajko Begović, "Begstvo ispred policije – među kačake i u Albaniju", u: Pero Morača (ur.), Četrdeset godina: zbornik sećanja aktivista jugoslovenskog revolucionarnog radničkog pokreta, Drugi tom, 1929-1935 (Beograd: Kultura, 1960), 336-337.
  20. ↑ Vlajko Begović, "Naši u Parizu", u: Pero Morača (ur.), Četrdeset godina: zbornik sećanja aktivista jugoslovenskog revolucionarnog radničkog pokreta, Drugi tom, 1929-1935 (Beograd: Kultura, 1960), 375-378.
  21. ↑ Stuparić 1975: str. 319–321
  22. ↑ 22,0 22,1 Vukliš 2024: str. 230
  23. ↑ Vukliš 2024: str. 116
  24. ↑ Vukliš 2024: str. 236
  25. ↑ Vukliš 2024: str. 239–240
  26. ↑ Vukliš 2024: str. 242
  27. ↑ Vukliš 2024: str. 248–250
  28. ↑ Vukliš 2024: str. 280–282
  29. ↑ Vukliš 2024: str. 329–330
  30. ↑ Vukliš 2024: str. 338–339
  31. ↑ Vukliš 2024: str. 372
  32. ↑ Vukliš 2024: str. 385–386
  33. ↑ Vukliš 2024: str. 405–407
  34. ↑ Vukliš 2024: str. 408
  35. ↑ Vukliš 2024: str. 409
  36. ↑ Vukliš 2024: str. 431
  37. ↑ Vukliš 2024: str. 307
  38. ↑ Vukliš 2024: str. 397
  39. ↑ Vukliš 2024: str. 332
  40. ↑ Vukliš 2024: str. 491
  41. ↑ Vukliš 2024: str. 495
  42. ↑ Stuparić 1975: str. 329–330
  43. ↑ Vladan Vukliš, "Escape from the prison of Castres", Wer ist Walter?, 2024.
  44. ↑ Vukliš 2024: str. 544–545
  45. ↑ Stuparić 1975: str. 336–337
  46. ↑ Stuparić 1975: str. 337–338
  47. ↑ Rakonjac 2022: str. 380
  48. ↑ Rakonjac 2022: str. 360
  49. ↑ Aleksandar Rakonjac, "Da li su ostvareni glavni ciljevi Petoletke? Prilog proučavanju razvoja teške industrije u Jugoslaviji (1947−1952)," Tokovi istorije 31/1 (2023), 94–95.
  50. ↑ Marijan Maticka, "Organi za provođenje agrarne reforme i kolonizacije u Jugoslaviji (1945-1948)", Arhivski vjesnik 31 (1987), 30.
  51. ↑ Srđan Milošević, "Agrarian Reform in Yugoslavia 1945–1948: The Agro-Political Aspect", Istraživanja 33 (2022), 149.
  52. ↑ Srđan Milošević, "Agrarna politika u Jugoslaviji", (Doktorska disertacija: Univerzitet u Beogradu, 2015), 224.
  53. ↑ 53,0 53,1 53,2 Stuparić 1975: str. 338
  54. ↑ Imširović 1991: str. 75
  55. ↑ Katarina M. Kovačević, "Jugoslovensko-mađarski odnosi 1953–1956" (Doktorska disertacija: Univerzitet u Beogradu, 2018), 228.
  56. ↑ Alan Barcan, "Yugoslavia and the Hungarian revolution", Australian Outlook 14/1 (1960), 37.
  57. ↑ Carla Konta, The US Public Diplomacy in Socialist Yugoslavia, 1950-70: Soft Culture, Cold Partners (Manchester: Manchester University Press, 2020), 117–119.
  58. ↑ Stuparić 1975: str. 341
  59. ↑ Antonić 1991: str. 194–195
  60. ↑ Antonić 1991: str. 326
  61. ↑ Antonić 1991: str. 345–346
  62. ↑ Antonić 1991: str. 462
  63. ↑ "Vlajko Begović (1955–1958)", Institut za međunarodnu politiku i privredu
  64. ↑ Vlajko Begović, "Neka pitanja razvitka društvenih nauka kod nas", Socijalizam 1 (1958), 70–77.
  65. ↑ Čupić 2022: str. 97–98
  66. ↑ Čupić 2022: str. 98–99
  67. ↑ Dobrivojević Tomić 2020: str. 249–272
  68. ↑ Dobrivojević Tomić 2020: str. 257–258
  69. ↑ Dobrivojević Tomić 2020: str. 268–270
  70. ↑ Slobodan Selinić, "Pogledi Josipa Broza na neke probleme jugoslovenskog društva šezdesetih godina 20. veka", u: Olga Manojlović Pintar (ur.), Tito – Viđenja i tumačenja (zbornik radova) (Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije, Arhiv Jugoslavije, 2011), 333–334.
  71. ↑ Vukliš 2024: str. 564–565
  72. ↑ Antonić 1991: str. 122, 216, 270
  73. ↑ Antonić 1991: str. 183
  74. ↑ Mustafa Imamović, "The First Critical Approach to Young Bosnia", Prilozi Instituta za istoriju Sarajevo 43 (2014), 17.
  75. ↑ "Begović Vlajko: Iz istorije srednjovekovne Bosne", Antikvarijat Biblos
  76. ↑ Vlajko Begović, "Socijaldemokratski radnički pokret u Bosni i Hercegovini (1909-1919)", Socijalizam 1 (1975), 101–-113.
  77. ↑ Antonić 1991: str. 66
  78. ↑ Antonić 1991: str. 268, 326
  79. ↑ Čolaković 2008: str. 136, 196
  80. ↑ Čolaković 2008: str. 340–341
  81. ↑ Gužvica 2020: str. 106–107
  82. ↑ Gužvica 2024: str. 222–226
  83. ↑ Vukliš 2024: str. 336–338

Literatura

uredi
  Portal NOB

Vanjske veze

uredi
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Vlajko_Begović&oldid=42452607