1732
godina
- Ovo je članak o godini 1732.
Godina 1732 (MDCCXXXII) bila je prijestupna godina koja počinje u utorak po gregorijanskom kalendaru odn. prijestupna godina koja počinje u subotu po julijanskom kalendaru.
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 17. vijek – 18. vijek – 19. vijek |
| Decenija: | 1700-e 1710-e 1720-e – 1730-e – 1740-e 1750-e 1760-e |
| Godine: | 1729 1730 1731 – 1732 – 1733 1734 1735 |
| Gregorijanski | 1732. (MDCCXXXII) |
| Ab urbe condita | 2485. |
| Islamski | 1144–1145. |
| Iranski | 1110–1111. |
| Hebrejski | 5492–5493. |
| Bizantski | 7240–7241. |
| Koptski | 1448–1449. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1787–1788. |
| • Shaka Samvat | 1654–1655. |
| • Kali Yuga | 4833–4834. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4368–4369. |
| • 60 godina | Yang Voda Miš (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11732. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
DogađajiUredi
Januar/Siječanj – Mart/OžujakUredi
- 10. 1. - Ahmet-pašin ugovor između Osmanskog carstva i Persije: Osmanlije zadržavaju zauzeća na Kavkazu a priznaju gubitke u zapadnoj Persiji (obe strane nezadovoljne).
- 21. 1. - Rusko Carstvo i safavidska Perzija sklapaju Sporazum u Reštu kojim Rusija prepušta sve teritorije južno od rijeke Kure koje je preuzela od Perzije nakon Prvog rusko-perzijskog rata (južna obala Kaspijskog jezera); Perzija se zauzvrat obavezuje dati povlastice ruskim trgovcima u Perziji i pomoći povratku pro-ruskog kralja Vahtanga VI na gruzijsko prijestolje.
- januar, krajem - Napisan hatihumajun s ciljem zaustavljanja pojava zbog kojih se raspada timarski sistem u Osmanskom carstvu.[1]
- 2. 2. - Salcburški protestanti: pruski kralj im izdaje Pozivni patent kojim ih proglašava za svoje podanike, pošto ih salcburški knez-biskup protjeruje - od aprila od augusta preseljava ih se preko 20.000, većina odlazi u Istočnu Prusku.
- 9. 2. - Prvi brod Švedske Istočnoindijske kompanije je krenuo prema Kini - vraća se posle 18 meseci i znatnih žrtava, ali ostvaruje veliki profit.
- 16. 2. - Izjasnitelni (objašnjavajući) reskript cara/kralja Karla VI: i dalje se insistira na sužavanju srpskih privilegija, odnosi se samo na Srbiju i Banat.[2]
- 27. 2. - Naderova Heratska kampanja: slomljena je pobuna afganskih abdalijskih plemena, Herat je ponovo pod persijskom vlašću.
- 3. 3. - Engleski kapetan Charles Gough vidio otok Gough u južnom Atlantiku (u stvari ponovno otkriće otoka koje je 1505 vidio Portugalac Gonçalo Álvares).
- 9. 3. - Španski princ Carlos, na putu prema svom vojvodstvu Parmi i Pjačenci stiže u posetu medičijevskoj Firenci - Gian Gastone ga na Ivanjdan proglašava za naslednika Toskane, što izaziva nesuglasice sa carem Karlom VI, Karlos konačno stiže u Parmu u oktobru.
- 12. 3. - Hekimoğlu Ali-paša je prvi put osmanski veliki vezir (do 1735), nakon Topal Osman-paše. Nastavlja se rad na formiranju humbaradžijskog (artiljerijskog) odžaka, na čelu sa francuskim preobraćenikom Humbaradži Ahmet-pašom (Claude Alexandre de Bonneval).
April/Travanj – Jun/LipanjUredi
- 12. 4. - Danska azijska kompanija dobija povelju od kralja Kristijana VI, sa monopolom na 40 godina. (→ Danska Indija)
- 16. 4. - Persijski safavidski šah Tahmasp II je zbog poraza od Osmanlija prinuđen od Nader-šaha na abdikaciju u korist nedavno rođenog Abbasa III. Nader-šah se i formalno proglašava vladarem 1736, a poslednji Safavidi su ubijeni 1740.
- proleće - Dolazak nemačkog odreda od 200 ljudi i glasine o povratku komorske vlasti izazivaju još jednu pobunu u Lici, i Srba i Hrvata. Vođa pobunjenika Jure Tomljenović će biti raščerečen.[3]
- 13. 5. - Pod uticajem habsburške intervencije, korzikanski pobunjenici potpisali sporazum po kome se vraća vlast Đenovske republike - zloupotrebe se nastavljaju pa je ustanak obnovljen 1734.
- 20. 5. - Antoine Grimaldi postaje regent Monaka, pošto su se njegov zet i sestrić, Jacques I i Honoré III vratili u Pariz (čak do 1784).
- 6. 6. - Carlo Ruzzini je novi mletački dužd, nakon preminulog Alvisea III Moceniga (do 1735).
- 9. 6. - Tajni savet Georgea II finalizovao povelju Jamesu Oglethorpeu za osnivanje Provincije Georgie, poslednje i najjužnije od 13 prvobitnih američkih kolonija.
- 10. 6. - Car Karlo VI je greškom smrtno ranio u lovu kneza Adama Franza zu Schwarzenberga, umire sutradan.
Jul/Srpanj – Septembar/RujanUredi
- 1 - 2. 7. - Španci povratili gradove Oran i Mers el-Kébir u Alžiru, koje su izgubili 1708. - zadržavaju ih do 1792.
- august - Ruski istraživač Mihail Gvozdev dopire do Rta Dežnjev na krajnjem istoku azijskog kontinenta odakle će, kao prvi Evropljanin, prijeći Beringov tjesnac i otkriti Rt Princa od Walesa na krajnjem zapadu Sjeverne Amerike.
- 16. 8. - Malteški vitezovi pobedili Osmanlije u pomorskoj bici kod Damijete u Egiptu - radilo se o trgovačkom konvoju ali teret još nije bio utovaren...
- 13. 9. - Sporazum tri crna orla: Rusija i Austrija se dogovaraju, čemu se Pruska pridružuje u decembru, u vezi nasledstva u Poljskoj-Litvaniji (August II Jaki umire početkom sledećeg februara) - nije ratifikovan, planovi su promenjeni sledeće godine.
- 16. 9. - Montreal je pogođen zemljotresom i požarom, stradalo je 30% kuća.
- 23. 9. - Džungarsko-qingovski ratovi: Halha Mongoli, saveznici kineske dinastije Qing, porazili Džungare kod manastira Erdene Zuu - Kina zatim sklapa mir sa Džungarskom kanatom, sledeći sukob je 1755.
- septembar-oktobar - Glad ere Kyōhō u Japanu: rod pirinča je skoro četiri puta manji nego inače, zbog najezde skakavaca i epidemije među teglećim životinjama - do marta zvanično umire 12.172, a možda i 169.000 ljudi.
Oktobar/Listopad – Decembar/ProsinacUredi
- 7. 10. - Gen. Florent-Jean de Vallière je zadužen od kralja Luja XV da poboljša metod livenja topova - de Vallièreov sistem traje do polovine 1760-tih.
- 16. 10. - Ruski admiralitet daje Vitusu Beringu instrukcije za drugu kamčatsku kampanju, da pronađe Severnu Ameriku (Gvozdevljevo dostignuće nije poznato). Velika severna ekspedicija traje 1733-43, Bering nije dočekao kraj.
- 9. 11. - Alfonz Liguori osnovao kongregaciju redemptorista u Scali u Kampaniji.
- 11. 11. - 15. 11. (31. 10. - 4. 11. po j.k.) - Crkveno-narodni sabor u Beogradu: za očuvanje privilegija, poziva cara da povuče Objašnjavajući reskript i ranije deklaratorije, poslata delegacija u Beč.[4]
- 29. 11. - Irpinijski zemljotres u habsburškom Napuljskom Kraljevstvu, broj mrtvih procenjen na 1.940.
- 1. 12. - Proizvedeno prvo železo u fabrici u današnjem gradu Pjervouraljsk u Rusiji.
- 7. 12. - U londonskoj četvrti Covent Garden otvorena Kraljevska operna kuća (Royal Opera House).
- decembar - Ismail-paša imenovan za niškog muhafiza, nakon Mehmed-paše.[5]
- 17. 12. - Umire knez Lihtenštajna Joseph Johann Adam, nasljeđuje ga Ivan Nepomuk Karlo (8), regent do 1745. je Josip Wenzel I..
- 19. 12. - Benjamin Franklin reklamira Poor Richard's Almanack, koji će izlaziti do 1758.
Kroz godinuUredi
- Ivan V. Drašković, od 1718. banski namjesnik, imenovan je za hrvatskog bana i postavljen za glavnoga zapovjednika Banske krajine (umire sljedeće godine).
- Završena gradnja ceste Karoline u Hrvatskoj.
- Bećir-paša Čengić je hercegovački sandžak-beg.
- U Bosni se opet pojavila kuga, s prekidima traje deset godina; kroničar kaže da u Sarajevu, Mostaru i Banjoj Luci umire 300 osoba svakog dana[6] (u mahzaru iz 1737. se pominje "20.000" junaka koji su otišli pod zemlju[7]).
- Grof Cordua pokušava reorganizirati Varaždinski generalat: snizio je plaće vojnicima a povisio zapovjednicima, predlaže ukidanje stare krajiške samouprave, što izaziva otpor.[8]
- Na inicijativu Nikole Popovića, dvor poslao komisiju u Varaždinski generalat da razdvoji pravoslavne od unijata - skoro svi krajišnici se izjašnjavaju za "istočnu" crkvu.[9]
- Uređenje plovidbe na Savi do Siska.[10]
- U Beogradu se pominje Velika škola ili Akademija, verovatno viša gimnazija, koja rad mora nastaviti u Sr. Karlovcima, a ostaje samo niža dvorazredna gimnazija ili Latinska škola.[11]
- U Karlovačkoj arhidijecezi 104 crkve i sveštenici u Sremu imaju 465 knjiga "srbulja" i 681 primerak ruskih knjiga.[12]
- 1732-40 - Bogoslovska škola u Novom Sadu, za dalje studije se odlazi u Rusiju.[13]
- Peštanski magistrat ne prima u svoju skupštinu i odbor srpske građane i zabranjuje im dalje doseljavanje.[14]
- Obnovljen Kokand na istoku današnjeg Uzbekistana, sedište kanata do 1876.
- Herman Boerhaave objavio Elementa chemiae, možda prvi udžbenik hemije.
RođenjaUredi
- 6. 1. - Matija Antun Relković, oficir i pisac († 1798)
- jan. - Abbas III, poslednji safavidski šah Persije († 1740)
- 17. 1. - Stanisław August Poniatowski, poslednji vladar Poljske-Litvanije († 1798)
- 24. 1. - Pierre Beaumarchais, pisac, polihistor († 1799)
- 22. 2. - George Washington, general i prvi predsjednik SAD († 1799)
- 31. 3. - Joseph Haydn, austrijski skladatelj i dirigent († 1809)
- 5. 4. - Jean-Honoré Fragonard, slikar († 1806)
- 13. 4. - Frederick North, britanski premijer († 1792)
- 11. 7. - Jérôme Lalande, astronom († 1807)
- 8. 8. - Johann Christoph Adelung, gramatičar, filolog († 1806)
- 30. 9. - Jacques Necker, bankar, francuski ministar finansija († 1804)
- 6. 10. - Nevil Maskelyne, astronom († 1811)
- 24. 10. - Anđeo Dalla Costa, hrvatski pravni pisac († 1790)
- 6. 12. - Warren Hastings, britanski administrator u Indiji († 1818)
- 23. 12. - Richard Arkwright, pronalazač i preduzetnik u tekstilnoj industriji († 1792)
- Jovan Jovanović, episkop SPC († 1805)
SmrtiUredi
- 1. 1. - Nicolò Grimaldi, kastrat (* 1673)
- 6. 1. - Maksim (Gavrilović), episkop sigetski i mohački
- 18. 2. - Balthasar Permoser, kipar (* 1651)
- 29. 2. - André Charles Boulle, proizvođač luksuznog nameštaja (* 1642)
- 21. 5. - Alvise III Mocenigo, mletački dužd (* 1662)
- 15. 7. - Woodes Rogers, britanski gusar, guverner Bahama (* ca. 1679)
- 22. 7. - Ivan Tanzlingher Zanotti, zadarski leksikograf i historiograf (* 1651)
- 24. 9. - Reigen, bivši japanski car (* 1654)
- 31. 10. - Viktor Amadeus II, bivši sardinski kralj (* 1666)
- 4. 12. - John Gay, književnik (* 1685)
- 17. 12. - Joseph Johann Adam, knez Lihtenštajna (* 1690)
- Jiang Tingxi, slikar, leksikograf (* 1669)
- Yirmisekiz Mehmed Çelebi, osmanski diplomata (* ca. 1670)
- c. Jovan Albanez, oficir u ruskoj službi
ReferenceUredi
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 96
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 130
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 181-2
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 130-1
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 103
- ↑ Historija n. J. II, 1337
- ↑ Historija n. J. II, 1325
- ↑ Historija n. J. II, 1049-50
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 189
- ↑ Historija n. J. II, 1084
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 134
- ↑ Ruski uticaj među Srbima. rastko.rs
- ↑ Historija n. J. II, 1162
- ↑ Гаврил Стефановић Венцловић. rastko.rs
- Literatura
- Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
- Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1)
