1690
godina
- Ovo je članak o godini 1690.
Godina 1690 (MDCXC) bila je redovna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u srijedu po 10 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.
Milenijum: | 2. milenijum |
---|---|
Vjekovi: | 16. vijek – 17. vijek – 18. vijek |
Decenija: | 1660-e 1670-e 1680-e – 1690-e – 1700-e 1710-e 1720-e |
Godine: | 1687 1688 1689 – 1690 – 1691 1692 1693 |
Gregorijanski | 1690. (MDCXC) |
Ab urbe condita | 2443. |
Islamski | 1101–1102. |
Iranski | 1068–1069. |
Hebrejski | 5450–5451. |
Bizantski | 7198–7199. |
Koptski | 1406–1407. |
Hindu kalendari | |
• Vikram Samvat | 1745–1746. |
• Shaka Samvat | 1612–1613. |
• Kali Yuga | 4791–4792. |
Kineski | |
• Kontinualno | 4326–4327. |
• 60 godina | Yang Metal Konj (od kineske Ng.) |
Holocenski kalendar | 11690. |
Podrobnije: Kalendarska era |
Događaji
urediJanuar/Siječanj – Mart/Ožujak
uredi- 1. 1. - Bitka kod Kačanika: Tatari pobedili Srbe, Nemce i Mađare, Karpoš se izvukao iz Kačanika[1]. Narednih dana: Georg Christian von Holstein povlači vojsku u Niš, ostavlja srpsku posadu u Prokuplju; Karpoš uhvaćen u Kumanovu i nabijen na kolac u Skoplju[2].
- 9. 1. - General Veterani preuzeo u Nišu komandu nad snagama u Srbiji[2].
- januar - Dukađinski sandžakbeg Mahmud-paša Hasanbegović napao i zauzeo Prizren, narod beži iz Peći (patrijarh, deo Pikolominijeve regimente i Srpska milicija beže u Beograd), spaljena Priština, na Kosmetu izbija zaraza, tatarske i turske čete pljačkaju i robe[2]. Pošto je Priština zauzeta uz mnoga zverstva, povlačenje vojske i naroda na čelu s patrijarhom Arsenijem III ide preko Novog Pazara i Studenice[3], do Beograda stižu krajem marta.
- 18. 1. - Pismeno potvrđen prelazak orahovičkog vladike Jovana Rajića na uniju, sledi mu i iguman Grabovca Jevtimije Negomirović[4][5] (Srbi u Pečuju će 1692-3 odbaciti uniju[6]).
- 23. 1. - Potpukovnik Antonije Znorić porazio jednu tursku vojsku kod Niša. U ovo vreme: kapetan Banštajn sa Srbima zauzeo Studenicu, opljačkao mnogo stoke u Bijelom Polju, a kapetan Toma Kolašinović sa Albancima nanosi gubitke Mahmud-paši[7].
- 23. 1. - Josip, Leopoldov sin, okrunjen za rimsko-njemačkog kralja.
- januar-februar - Tatari drže konje u Pećkoj patrijaršiji, Gašli-paša opljačkao Visoke Dečane, iguman Zaharije umro od posledica zlostavljanja[8].
- 15. 3. - Znorić napada Peć, kasnije dopire do Sofije i vraća se s plenom u Pirot, kapetan Kučenbah u ovo vreme pljačka Novo Brdo[7].
- 23. 3. - Pirotski kapetan Šenkendorf napada Pernik, vraća se sa stokom; c. Kapetan Strahinja vodi tešku bitku kod Slatke, za šta će na leto od cara dobiti zlatan lanac i carevu sliku[7].
April/Travanj – Jun/Lipanj
uredi- 6. 4. - Leopoldova Invitatorija (Litterae invitatoriae) - poziv balkanskim narodima i zemljama, naročito Albancima, da se dignu protiv Turaka[9][10], po predlogu franjevca Tome Raspasanija[4]. Istog dana i pismo patrijarhu Arseniju III u istom smislu (ovaj to primio 16/26. juna)[11]
- 15. 4. - Umro erdeljski knez Mihály I Apafi, nasleđuje ga sin Mihály II ali Turci daju podršku Imre Thököly-ju.
- 1. 5. - Bitkom kod Cromdalea je praktično ugušen Prvi Jakobitski ustanak u Škotskoj.
- 19. 5. - Rat kralja Williama: Bitka kod Port Royala - snage engleskog Massachusettsa (William Phips) pobedile u francuskoj Acadiji i zauzele grad.
- 8. 6. - Siddiji razorili tvrđavu Mazagon u engleskom Bombaju.
- 14. 6. - Williamov rat u Irskoj: William III se iskrcao u Irskoj kako bi se obračunao sa Jamesom.
- 28. 6. (18. 6. po j.k.) - Sabor srpskih crkvenih i svetovnih lica sa austrijskog i turskog poseda u Beogradu, na čelu sa patrijarhom Arsenijem III - odlučeno da izbeglice pređu u Ugarsku i da se borba nastavi odatle, srpski zahtevi formulisani u šest punktacija u vezi crkve i vere[12] (sloboda vere, crkvena samouprava itd.), car Lepold priznat za naslednog vladara srpskog naroda[4]. Patrijarh odlazi u Komoran, sa carem pregovara delegacija episkopa Isaije Đakovića[13].
Jul/Srpanj – Septembar/Rujan
uredi- 1. 7. - Bitka kod Fleurusa: francuska pobeda u Flandriji.
- 9. 7. - Šenkendorf iz Pirota napada Trn, dva dana kasnije Pernik odakle se opet vraća sa stokom[14].
- 10. 7. - Bitka kod Beachy Heada: Francuzi potukli anglo-holandsku flotu. Napor za obnovu engleske flote će biti podsticaj i za industrijski razvoj.
- 10. i 13. 7. - Ofanziva Mustafe Ćuprilića: glavna vojska kreće iz Jedrena; albanske plaćeničke trupe će imati ključnu ulogu u povratku Srbije a učestvuju i jedinice iz Anadolije, Sirije i Egipta; prethodnicu čine tatarski pljačkaši[15].
- 11. 7. - Bitka na Boynu: protestantski kralj William je porazio zbačenog katoličkog kralja Jamesa koji beži nazad u Francusku. Orange Order će kasnije slaviti ovaj događaj 12. jula.
- 5. 8. (26. 7. po j.k.) - Francuzi zapalili Teignmouth u Devonu - poslednje invadirano mesto u Engleskoj.
- 10. 8. - Turci osvojili Pirot[15].
- 12. 8. - Morejski rat: Mlečani (Girolamo Cornaro) osvojili Monemvasiju nakon 17 meseci blokade[16].
- 18. 8. - Bitka kod Staffarde: francuska pobeda u Pijemontu, zauzeta većina Savoje (Eugen Savojski pomagao svom rođaku).
- 21. 8. - Austrijski car Leopold I dao Srbima Privilegiju, osnov srpske crkveno-narodne samouprave u Monarhiji[9][10] (srpski narod priznat kao posebna politička celina sa SPC kao nosiocem[17]); dokument dat preko austrijske kancelarije, mađarsko plemstvo smatra ovo povredom svojih prava, pokušavaće da ukmeti Srbe[4] a katolička crkva hoće porez desetinu.
- 21. 8. - Bitka kod Zernešta: osmanlije i Tekelijevi kuruci porazili habsburško-erdeljske snage - Mihály Teleki poginuo, general Heißler zarobljen. Ludvig Badenski će krenuti na Tekelija po cenu gubitka Srbije[18]. Gen. Veterani s delom vojske i Srpskom milicijom prešao Dunav prema Erdelju, potpuk. Antonije Znorić postavljen za komandanta Karansebeša[19].
- 24. 8. - Job Charnock iz Engleske istočnoindijske kompanije se uz dozvolu cara Aurangzeba iskrcao u mestu Sutanuti - ovo se smatra početkom Kalkute.
- 29. 8. - Turci zauzeli Vidin[15].
- 3. 9. - Adrijan postaje poslednji patrijarh moskovski (do 1700).
- 3. 9. - Prvi džungarsko-ćingovski rat (ili Ojratsko-mandžurski): Bitka kod Ulan Butunga bez jasnog pobednika.
- 9. 9. - Turci povratili Niš[15] nakon što ga je Guido von Starhemberg branio 25 dana, carska vojska propuštena, Srbi ubijeni[5]. Veliki vezir obećava amnestiju onima koji se ponovo potčine sultanu, mnogi oko Morave i u Šumadiji to i čine, neki se vraćaju i iz Srema, razočarani u habsburšku vlast[15].
- 17. 9. - Mlečani zauzeli Valonu i obližnju Kaninu, ostaju samo do sledećeg marta (kada Corner umre u Valoni 1. listopada, naslijedi ga manje sposobni Domenico Mocenigo)[20].
- 20. 9. - Tatari poharali okolinu Beograda[21].
- septembar? - Gen. Vladislav Čaki poslat da brani obalu Save, ali nakon pojave Tatara pobegao u Potisje, usput pljačka više naselja[22].
- 22. 9. - Imre Tekeli izabran za kneza Erdelja (do 1691).
- 27. 9. - Zauzeto Smederevo[15].
Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac
uredi- 5. 10. - Književna Accademia dell'Arcadia održala prvi sastanak u Rimu.
- 6. 10. - Velika seoba Srba: prebačena poslednja grupa izbeglica iz Beograda[5].
- 8. 10. - Opsada Beograda: Turci se vratili u grad posle kratke opsade i eksplozije barutane koja je potpuno uništila zamak despota Stefana. Tatari prethodnih dana pljačkali Srem[15]. Ludvig Badenski nakon pada Beograda naređuje da se napuste i razore Šabac, Mitrovica, Rača i Brod - panika kod izbeglica, beže prema Budimu, zajedno sa lokalnim Srbima iz današnje Vojvodine (40 dana do Sentandreje)[22]. Kaluđeri nose mošti svetaca (npr. kneza Lazara)[5].
- 16. 10. - Diploma Leopoldinum: regulisani politički status i sloboda vere u Erdelju, zasebno od Ugarske.
- 16 - 24. 10. - Bitka za Québec, neuspešni engleski pokušaj protiv Francuza.
- jesen? - Turci uspjeli privremeno preoteti Slavoniju, osim Osijeka i Virovitice, vlaško naselje oko Podborja (Daruvara, Mala Vlaška) stalo uz Turke, vjerovatno zbog habsburškog zlostavljanja[23]. (Šišić: "a onda [Ćuprilić] okrene na Osijek i ostale neke slavonske gradove; ali ovdje ne učini ništa."[24]).
- 4. 12. - Razoran zemljotres kod Villacha, šteta i u Istri.
- 10. 12. - Kolonija Massachusetts prva u Severnoj Americi izdaje bills of credit, vrstu novčanica.
- 11. 12. - Protekcionalna diploma Leopolda I Srbima, izdata preko Ugarske dvorske kancelarije - obećana komisija za ispitivanje tužbi za nasilje[4][10], nešto proširene privilegije iz avgusta, lokalnim vlastima se naređuje da ih poštuju (zahtevali su ratne poreze od Srba)[17].
- decembar - John Flamsteed video Uran ali ga je katalogizovao kao zvezdu (34 Tauri).
- 29. 12. - Zemljotres pogodio Ankonu.
Kroz godinu
uredi- Glad: begunci u Srbiji jedu konjsko i pasje meso, pa i meso mrtvih ljudi[21]. Velika glad i u Bosni - "...U Saraevu izidoše dica mater mrtvu. U Banjoj Luci koga su obisili, obnoć bi ga gladni ljudi svega izili..."[4].
- Zahumsko-hercegovački mitropolit Savatije Ljubibratić napadao Ljubomir (kod Trebinja) sa mletačkim providurom[25].
- Bosanski biskup Nikola Ogramić-Olovčić koristi vojsku kako bi franjevce u Slavoniji prinudio na poslušnost[26].
- Počela s radom habsburška komisija za izradu karte i gruntovnog popisa novoosvojenih dobara u Ugarskoj - jedan od uzroka Rakocijevog ustanka 1703[27].
- Denis Papin napravio model parne mašine sa klipom.
Rođenja
uredi- 28. 2. - Aleksej Petrovič Romanov, ruski carević († 1718)
- novembar - Charles Theodore Pachelbel, kompozitor († 1750)
- c. - Simeon Končarević, episkop dalmatinski i albanski († 1769)
- ? - Stanislav Radonjić, crnogorski guvernadur († 1758)
Smrti
uredi- 22. 2. - Charles Le Brun, slikar (* 1619)
- 18. 4. - Karlo V Lorenski, habsburški vojskovođa (* 1643)
- 1. 10. - Girolamo Cornaro (Corner), mletački zapovjednik (* 1632)
Reference
uredi- ↑ Istorija s. n., 521-2
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Istorija s. n., 522
- ↑ Historija n. J., 1118
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Ćorović, Vladimir. Velika seoba Srba u Austriju. rastko.rs
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Popović, Dušan J. Напуштање Србије и Београда, догађаји непосредно после Сеобе. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n., 559
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Istorija s. n., 523
- ↑ Istorija s. n., 545
- ↑ 9,0 9,1 Srpske privilegije carskog doma habzburškog. carskepovlastice.blogspot.com
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Kostić, Radonić. Инвитаторија цара Леополда I и привилегије српске. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n., 525
- ↑ Istorija s. n., 526-7
- ↑ Cerović, Ljubivoje. Srbi u Slovačkoj. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n., 528
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 15,6 Katić, Tatjana Tursko osvajanje Srbije 1690 (preview) Arhivirano 2016-03-05 na Wayback Machine-u. cosbelgrade.com
- ↑ Setton, 373
- ↑ 17,0 17,1 Istorija s. n., 527
- ↑ F. L. Carsten (1 January 1961). The New Cambridge Modern History: The ascendancy of France, 1648-88. CUP Archive. str. 499–. ISBN 978-0-521-04544-5.
- ↑ Istorija s. n., 555
- ↑ Setton, 374-5
- ↑ 21,0 21,1 Istorija s. n., 532
- ↑ 22,0 22,1 Istorija s. n., 534
- ↑ Historija n. J., 1001
- ↑ Šišić, Hrvatska povijest 2-V
- ↑ Istorija s. n., 557
- ↑ Historija n. J., 1004
- ↑ Historija n. J., 1135
- Literatura
- Kenneth Meyer Setton. Venice, Austria, and the Turks in the Seventeenth Century. American Philosophical Society; 1991. ISBN 978-0-87169-192-7.
- Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
- Istorija srpskog naroda, Treća knjiga, prvi tom, Srbi pod tuđinskom vlašću 1537-1699, SKZ Beograd 1993, ISBN 86-379-0383-5
- Ferdo Šišić. Hrvatska povijest. Drugi dio /Poglavlje V.. (hr Wikizvor)