Novo Brdo
Novo Brdo (albanski: Novobërdë ili Novobërda) je grad i središte istoimene opštine u centralnom dijelu Kosova. Administrativno pripada Prištinskom okrugu. Od 1999. se među albanskim stanovništvom uvriježio naziv Artana (albanski: Artanë ili Artana), iako ga zasada ne priznaje UNMIK.
Novo Brdo je najpoznatije po srednjovjekovnom rudarskom naselju i tvrđavi.
Srednjovjekovni grad Uredi
Novo Brdo je bio srednjovekovni grad i rudarsko središte. Leži na Velikoj Planini severno od Gnjilana, između izvorišta Prilepnice i Novobrdske reke i Krive reke, levih pritoka Binačke Morave. Novim Brdom nazivao se i predeo oko ovoga grada u porečju spomenutih dveju reka s okolnim planinskim područjem. Oko ruševina grada Novog Brda mnogobrojni su ostaci staroga rudarstva i rudarskih naselja. Grad Novo Brdo leži na usamljenoj glavici Velike Planine na visini od 1.124 m. Zidine unutrašnjeg i spoljašnjeg grada dobro su očuvane; zapremaju prostor 224x80 m. Sa svih strana grada Novog Brda, osim jugozapadne, ima bezbroj temelja od kuća velikog podgrađa ili varoši, sa razvalinama više crkava, od kojih se ona iznad Bostana zove Šaška (Saska).
Podgrađe oko Prilepnice branili su gradovi Prizrenac i Prilepac. Podgrađe se spuštalo i do Krive Reke, koja se onda zvala Topolnica. Novo Brdo je bila varoš razbijenoga tipa, ogromno rudarsko naselje, podgrađe Novog Brda, gde je bio trg (mercatum), i gde se živelo po zakonu grada Novog Brda. Trgovačke veze Novog Brda prelazile su granice Balkana, osobito na zapadu, preko Jadrana, do u Italije i dalje, a zbog ogromnog rudnog bogatstva bilo je jedno od najčuvenijih mesta onoga doba (V. Novobrdsko-kopaoničko rudarsko područje).
Novo Brdo je postalo prvih godina vlade kralja Milutina (1282—1321). Postalo je jedna od najvažnijih naseobina nemačkih rudara Sasa (oni su Novo Brdo zvali Nyeu-berghe), a po njima se zvalo i Saško Mesto. Novo Brdo se prvi put pominje 1326, već kao poznato rudarsko i trgovačko središte, gde su Dubrovčani vodili trgovinu i držali carinu. Saski valturci (rupnici, rudari) bili su glavni rudari, a osim Dubrovčana i drugih na trgu su trgovali i saski purgari (građani). Sasi su imali svoj sud od građana, svoje notare i urburare (za knjiženje rudarskog desetka), svoje crkve, i zbog svoga naprednoga rudarstva u Novom Brdu toliko su bili čuveni, da su ih odavde u 14 i 15 veku pozivali u Italiju i Španiju.
Drugi smatraju, da je tvrđava mnogo starija. Već u antici je bila Artana poznata po rudnicima zlata, srebra, olova i železa. Stručnjaci drže, da je bilo utvrđenje sagrađeno kao vizantijska ispostava u IX. veku, da bi nadzirao zlate rudnike, koji se nalaze oko grada; sav stari novac iz Dubrovnika su dobivali na ovom području. Utvrđenje, koje je sagrađeno na vrhu brda, ima pregled nad dolinom i putevima, koji vode u druge rudnike. [1]
Novobrdski rudnici bili su u XV veku naročito poznati po proizvodnji glamskog srebra(argentum de glama).Ova vrsta srebra sadržala je u sebi i do 33% zlata.Dubrovački trgovci nastojalu su da ovakvu rudu otkupe po ceni običnog srebra,kako bi sami rafinirali zlato i tako stekli ogromnu dobit.Prema procenama istoričara iz novobrdskih rudnika se dobijalo godišnje i do 5 do 6 tona srebra.Francuski putnik Bertrandon de la Brokijer je prolazeći 1433. godine kroz Srbiju, istakao da srpski despot dobija godinjlje 200 000 dukata prihoda iz ovog bogatog rudnika.Prema njegovoj proceni bez tih sredstava despot Đurađ Branković(1427-1456),bi odavno bio proganan iz svoje zemlje.
Turci su prvi put opseli Novo Brdo 1412. godine ali bez uspeha.Cela Srbija 1439. pada u turske ruke ali se tvrdi novobrdski grad branio sve do 1441. kada se predao sultanu. U novoobnovljenoj Srbiji grad je postradao već 1444. kada je porobljen i popaljen. Svo ovo vreme rudarska proizvodnja nije prekidana jer su od nje imale koristi sve strane. Konačni pad pod tursku vlast nastupio je 1.juna 1455. godine. Ovaj događaj opisao je žitelj Novog Brda Konstantin Mihailović iz Ostrovice.
Eksterni linkovi Uredi
- OSCE municipal profile of Novobërdë / Novo Brdo[mrtav link]
- SOK Kosovo and its population
- Kosova Kosovo Arhivirano 2007-03-15 na Wayback Machine-u
- ↑ „Novo Brdo Fortress”. Geocaching. Pristupljeno 10. novembar 2020.