10. hercegovačka proleterska udarna brigada
Deseta hercegovačka proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada formirana je naredbom Vrhovnog komandanta NOP i DVJ Josipa Broza Tita, 10. avgusta 1942. godine, u selu Šujici kod Duvna, od Hercegovačkog partizanskog odreda i Mostarskog partizanskog bataljona. Nešto kasnije, krajem avgusta u sastav brigade ušla je Igmanska partizanska četa, u septembru Prozorski bataljon Trećeg krajiškog partizanskog odreda, a u novembru rasformirani Treći odred Četvrte operativne zone Hrvatske i partizanski batljaoni: „Jozo Jurčević“, „Vojin Zirojević“ i „Mihovil Tomić“. Po formiranju brigada je imala tri bataljona, s oko 620 boraca, a u novembru 1942. godine imala je pet bataljona, s oko 1.000 boraca.
| 10. hercegovačka udarna brigada | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| deo NOV i PO Jugoslavije | |||||||||||||||||
 Borci 10. hercegovačke brigade kod Travnika 1942. | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Prvi komandant brigade bio je Vlado Šegrt, narodni heroj, politički komesar Čedo Kapor, a partijski rukovodilac Vaso Miskin Crni, narodni heroj.
Do stupanja u sastav Treće udarne divizije, 9. novembra 1942. godine, bila je pod neposrednom komandom Vrhovnog štaba NOV i DVJ. Uz velike uspehe postignute u bitkama na Neretvi i Sutjesci, brigada je imala i veliki značaj za razvoj NOB-a u Hercegovini, stvaranje 29. hercegovačke divizije, stvaranje narodne vlasti, razvoj organizacija Narodnooslobodilačkog pokreta i učvršćenje bratstva i jedinstva u Hercegovini. Bila je jedina brigada NOVJ koja je narasla na 11 bataljona. U njenim redovima borili su se, pored Srba, Hrvata i Muslimana iz Bosne i Hercegovine i Dalmatinci, Crnogorci i drugi.
Za svoje zasluge tokom Narodnooslobodilačke borbe, više puta je pohvaljivana od strane Vrhovnog štaba NOV i POJ i drugih štabova. Odlikovana je i Ordenom narodnog oslobođenja i Ordenom bratstva i jedinstva, a povodom petnaestogodišnjice bitke na Sutjesci, 3. jula 1958. godine odlikovana je i Ordenom narodnog heroja. Brigada je 11. jula 1952. godine proglašena proleterskom.
Borbeni put Desete hercegovačke brigade Uredi
Avgusta 1942. godine učestvovala je u borbama za Kupres, zatim u borbama oko Duvna i Posušja, pa u Prozorskoj operaciji. Posle toga delovala je oko Travnika i na sektoru Livno-Glamoč. Od ulaska u sastav Treće udarne divizije do početka bitke na Neretvi vodila je više borbi u dolini reka Vrbasa, Lašve i Bosne. U novembru je učestvovala u oslobođenju Jajca, a u decembru u njegovoj odbrani.
Do 17. januara 1943. godine delovala je u zahvatu komunikacije Jajce-Travnik i na Vlašić planini; 17. januara 1943. godine učestvovala je u oslobođenju Žepča; potom je desetak dana delovala u zahvatu komunikacije Brod-Sarajevo. U bici na Neretvi 15/16. i 16/17. februara učestvovala je u oslobođenju Prozora; potom je oslobodila Ramu i Ostrožac, pa je učestvovala u borbama na Neretvi i napadima na Konjic.
U protivofanzivi Glavne operativne grupe Vrhovnog štaba NOV i POJ sa Neretve na istok učestvovala je u brojnim poduhvatima: u razbijanju četnika u severnoj Hercegovini (od 14. do 22. marta), oslobođenju Nevesinja (u martu), u oslobođenju i odbrani Gacka (april-maj) i Ljubinja i Stoca (u aprilu). U maju je vodila borbe na pravcima Mostar-Nevesinje-Ulog i Bileća-Gacko, što je imalo veliki značaj za oživljavanje Narodnooslobodilačkog pokreta u Hercegovini i za stvaranje slobodne teritorije.
Za vreme bitke na Sutjesci, do 6. juna 1943. godine, vodila je teške borbe na pravcima Nikšić-Piva i Gacko-Piva i u dolini Pive. Potom je bila angažovana na Volujku, pa u presudnim operacijama u dolini reke Sutjeske i na Zelengori. U ovoj operaciji imala je ogromne gubitke - oko 400 poginulih, ranjenih i nestalih. Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito je 14. juna uputio brigadu u Hercegovinu sa zadatkom da snažnije utiče na razvoj NOP-a, izgradnju narodne vlasti i dr. Već 19. juna brigada je kod Uloga uništila Četnički štab za istočnu Bosnu i Hercegovinu.
U avgustu je oslobodila Ljubinje, a kasnije Kalinovik, Avtovac, Gacko i dr. U oktobru je ponovo oslobodila Ljubinje i Bileću, a u novembru Kulu Fazlagića. Oslobodila je i deo teritorije u zapadnoj Crnoj Gori. U zimskim operacijama 1943/44. godine vodila je žestoke borbe sa nemačkom Sedmom SS divizijom Princ Eugen. U borbama do kraja proleća 1944. godine težila je da prodre prema Bokokotorskom zalivu i vodila borbe u istočnoj i južnoj Hercegovini (Bileća, Gacko, Trebinje, Nevesinje, Korita, Trusina i Popovo polje). U julu i avgustu vodila je borbe oko Bileće i ometala prodor nemačkih snaga iz istočne Hercegovine u zapadnu Crnu Goru.
Od oktobra 1944. do početka marta 1945. godine vodila je više borbi za konačno oslobođenje Hercegovine, dela Boke Kotorske i južne Dalmacije: u oktobru je oslobodila Bileću, Dubrovnik i Hercegovinu; do početka 1945. učestvovala je u borbama oko Širokog brijega i Nevesinja; u Mostarskoj operaciji oslobodila je Nevesinje i Jablanicu, a učestvovala je i u oslobođenju Ostrošca i Konjica. Naročito je bitna njena uloga u razbijanju četničke grupe „nacionalnog otpora“ u mostarskoj operaciji. Posle ovoga vodila je jednomesečne borbe na Ivan-planini. Učestvovala je i u Sarajevskoj operaciji. Posle marša od Sarajeva do Postojne, dugog 610 kilometara, učestvovala je u Tršćanskoj operaciji i u oslobođenju Gorenjskog i Ljubljane, gde je završila svoj ratni put.
Narodni heroji Desete hercegovačke brigade Uredi
- Miloš Bajović, zamenik političkog komesara Prvog (gatačkog) bataljona
- Mladen Balorda, komandant Trećeg (mostarskog) bataljona
- Karlo Batko, političkog komesara čete u Petom bataljonu
- Kosta Bjelogrlić, komandant Prvog (gatačkog) bataljona
- Risto Vreća, politički komesar bataljona
- Pavle Vukoje, komandant Petog bataljona
- Hasan Zahirović Laca, borac-mitraljezac u Trećem (mostarskom) bataljonu
- Asim Zupčević, politički komesar čete u Trećem (mostarskom) bataljonu
- Miloš Kovačević, komandant Trećeg (mostarskog) bataljona
- Vaso Miskin Crni, partijski rukovodilac brigade
- Šefik Obad, politički komesar Treće čete Trećeg (mostarskog) bataljona
- Mileta Okiljević, borac Prve čete Prvog (gatačkog) bataljona
- Dušan Pajić-Dašić, komandir artiljerije brigade
- Žarko Papić, komandir Prve čete Prvog (gatačkog) bataljona
- Ahmed Pintul, komandir Druge čete Trećeg (mostarskog) bataljona
- Srećko Reić, komandant bataljona
- Vlado Tomanović, zamenik komandanta brigade
- Radovan Šakotić, komandant Trećeg (mostarskog) bataljona
- Danilo Šarenac, komandant Četvrtog bataljona
- Ante Šarić Rade Španac, komandir čete u bataljonu Vojin Zirojević
- Vlado Šegrt, prvi komandant brigade
- Obren Šupić, komandir čete u Prvom (gatačkom) bataljonu
- Boriša Kovačević, rukovodilac politodjela brigade
Literatura Uredi
|
Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi. |
- Vojna enciklopedija (knjiga sedma). Beograd 1974. godina
- Narodni heroji Jugoslavije. „Mladost“ Beograd, 1975. godina
- Seferović, Mensur (1981). ISTOČNO I ZAPADNO OD NERETVE (DESETA HERCEGOVAČKA PROLETERSKA BRIGADA). Beograd: Narodna armija.
- Komnenović, Danilo; , Muharem Kreso (1979). 29. HERCEGOVAČKA DIVIZIJA. Beograd: Vojnoizdavački zavod.
- Ćemalović, Enver (1986). MOSTARSKI BATALJON. Mostar: Skupština opštine Mostar.
