Za ostala značenja, vidi Podgorica (razvrstavanje).

Podgorica (srednjovjekovno Ribnica, od 1946. do 1992. Titograd), glavni i najveći grad Crne Gore; broji oko 250.000 stanovnika (2016). Šire područje Podgorice obuhvata 10,4% teritorije Crne Gore i 27,3% njenog stanovništva.

Podgorica
Podgorica
Podgorica
Podgorica
Zastava Podgorice
Zastava
Grb Podgorice
Grb
Koordinate: 42°26′N 19°15′E / 42.433°N 19.250°E / 42.433; 19.250
Država  Crna Gora
Statistička regija Glavni Grad Podgorica
Vlast
 - gradonačelnik Olivera Injac (PES)
Površina
 - Urbano područje 108 km²
 - Područje utjecaja 1.441 km²
Visina 40
Stanovništvo (2011.)
 - Urbano područje 56.777
 - Područje utjecaja 174.515
Vremenska zona UTC+1 (SEV) (UTC)
Poštanski broj 81000 – 81124[α 1]
Pozivni broj (+382) 20
Službene stranice
[1]
Karta
Podgorica na mapi Crne Gore
Podgorica
Podgorica
Dan grada: 19. decembra

Grad je izrastao kroz vijekove na pogodanom položaju na ušću rijeke Ribnice u Moraču u Zetsko-bjelopavlićkoj ravnici. Nalazi se blizu zimskih centrara na sjeveru zemlje i ljetovalištima na Jadranskom moru.

Podgorica se prije nazivala Birziminijum, Ribnica i Titograd. Današnji grad se nalazi blizu ostataka rimskog grada Dokleje (Duklje). U srednjem vijeku ovde je postojalo naselje koje se zvalo Ribnica, a pod ovim imenom grad se prvi put spominje 1326. Od 1878. godine ušla je u sastav Kneževine Crne Gore. Od 1946. je administrativno sjedište SR Crne Gore, a za vrijeme SFRJ zvala se Titograd.

Geografski položaj

uredi
  Za više informacija pogledajte članak Geografija Crne Gore

Podgorica se nalazi u južnom dijelu Crne Gore. Oblast je ispresijecana rijekama, a sam grad se nalazi 15 km sjeverno od Skadarskog jezera na samom kamenu. Rijeke Morača i Ribnica teku kroz grad, dok u blizini protiču rijeke Zeta, Cijevna, i Sitnica. Nakon izgradnje tunela Sozina Jadransko more je na svega pola sata vožnje.

Nasuprot većem dijelu Crne Gore, Podgorica leži u ravnici na sjevernom kraju Zetske ravnice. Jedini izuzetak su brda koja nadgledaju grad. Najvažnije brdo je brdo Gorica, koje se uzdiže iznad centra grada. Ostala brda su Malo brdo, Velje brdo, Ljubović i Dajbabe.

Klima

uredi

U Podgorici vlada izmijenjena sredozemna klima sa toplim i suvim ljetima i hladnim zimama. Iako je grad na samo 50 km od Jadranskog mora, blizina Dinarskih planina na sjeveru mijenja njegovu klimu. Prosečna količina padavina je 1.544 mm. Temperatura prelazi 25 °C tokom oko 135 dana u godini, a srednja dnenva temperatura je 16,4 °C. Broj kišnih dana je 115, a jak vetar duva otprilike tokom 60 dana. Periodični, ali jak sjeverni vetar ima uticaj na klimu zimi tako što izaziva osjećaj da je temperatura nekoliko stepeni niža.

Podgorica je naročito poznata po izuzetno toplim ljetima: temperature preko 40 °C su česte tokom jula i avgusta. Najviša zabilježena temperatura od 45,8 °C izmerena je 16. avgusta 2007. Snijeg je rijedak ali ne i nepoznat u Podgorici.

Klimatološki medijani za Podgorice
Mjesec jan-sij feb-velj mar-ožu apr-tra maj-svi jun-lip jul-srp aug-kol sep-ruj okt-lis nov-stu dec-pro godina
Apsolutni maksimum (°C) 18 27 26 31 33 38 43 46 39 30 24 19 46
Srednji maksimum (°C) 9,5 11,3 14,9 19,1 24,2 28,2 31,7 31,6 27,4 22,7 15,4 11,0 20,6
Srednja dnevna (°C) 5,5 7,3 10,4 14,1 18,9 22,8 26,0 25,9 22,0 16,7 11,1 7,0 15,6
Srednji minimum (°C) 1,4 3,2 5,8 9,1 13,5 17,3 20,3 20,2 16,5 11,6 6,8 2,9 10,7
Apsolutni minimum (°C) −11 −10 −8 0 4 10 12 11 7 0 −4 −10 −11
Precipitacija (mm) 192 167 159 145 88 63 39 66 120 164 238 217 1658
Broj sunčanih sati 120,9 127,1 170,5 195,0 248,0 276,0 341,0 313,1 249,0 195,0 126,0 111,6 24732
Izvor: ЗХМС[1]


Historija

uredi

Podgorica je raskrsnica nekoliko istorijski važnih puteva, blizu reka Zete, Morače, Cijevne, Ribnice i Sitnice, u dolini Skadarskog jezera i blizu Jadranskog mora, u plodnoj niziji sa prijatnom klimom. Najstarija ljudska naselja su iz praistorije; najstariji fizički ostaci su iz kasnog kamenog doba. U ilirskom periodu, područje Zetsko-bjelopavlićke nizije su naseljavala ilirska plemena Labeati i Dokleati. Labeati su zauzimali područje od Skadra do današnje Podgorice i sazidali su tvrđavu Medun (Meteon). Po njima su Rimljani zvali Lacus Labeatis današnje Skadarsko jezero. Dokleati su živeli u području reke Zete i zahvaljujući povoljnom geografskom i putnom položaju, ekonomski su se brzo razvijali. Po njima su Rimljani nazvali svoj municipijum Duklju (Doclea), grad oko 3 km severozapadno od današnje Podgorica, a Sloveni su kasnije istim imenom nazvali svoju prvu državu na ovim prostorima.

U rimsko doba na području današnje Podgorice postojala su tri urbana centra: Alata, Birziminium i Doklea. Sa padom Rimskog carstva i dolaskom prvih slovenskih i avarskih plemena, u okolini se dešavaju mnogi krupni događaji. Vremenom su stare tvrđave izgubile svoj značaj i sagrađeni su novi gradovi. Sa naseljavanjem ovog područja, Sloveni su stvorili novu državu, prihvatili hrišćanstvo i feudalni poredak. Slovenska plemena u ovom području su bila u stalnom ratu sa Vizantijom i pokušavala su da osnuju svoju državu. Rezultat ovoga je bilo osnivanje novog naselja koje je dobilo ime Ribnica po reci na kojoj je sagrađeno. Prvi pomen Ribnice je za vreme vladavine srpske dinastije Nemanjića, pošto je rodonačelnik ove dinastije Stefan Nemanja rođen u Ribnici. Značaj Ribnice je bio u njenom značaju kao raskršća u komunikaciji za zapadom.

Naziv Podgorica upotrebljen je prvi put 1326. godine u sudskom dokumentu kotorske arhive.[2] Grad je bio ekonomski jak: trgovačke veze između Dubrovnika i države Nemanjića, dobro razvijene u to vreme, su išle do trga Podgorice kroz Trebinje i Nikšić. Ovo je ubrzalo razvoj grada i povećalo vojni značaj. Tursko osvajanje Podgorice 1474. godine je prekinulo ovaj procvat. U razdoblju turske vlasti, 1858. godine, u gradu je bilo 630 islamskih i 270 kršćanskih kućanstava.[3] Turci su sagradili veliku utvrdu u Pogodici, koja je od od trgovačke postaje postala glavna baza za odbranu i napad na okolna nemirna plemena. Uvrđenje je izdržalo sve napade sve do 1878. kada su ga osvojili Crnogorci. U saglasnosti sa odlukom Berlinskog kongresa, Podgorca je pripala Crnoj Gori, što je označilo kraj četvorovekovne turske vladavine. Grad se brzo razvijao kao trgovačko sjedište. Godine 1902. osnovana je fabrika duvana, prvo značajnije privredno preduzeće, a dvije godine kasnije Zetska štedionioca, koja će ubrzo prerasti u Podgoričku banku.

 
Grb Titograda

Prvi svjetski rat je označio kraj brzog razvoja Podgorice, do tada najvećeg grada tek proglašene Kraljevine Crne Gore. Grad je 1916. okupirala Austro-Ugarska i držala ga do 1918. Nakon savezničkog oslobođenja, u gradu je 26. novembra 1918. održana Podgorička skupština na kojoj je donesena odluka o pristupanju Crne Gore Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Između dva svjetska rata, broj stanovnika Podgorice se kretao oko 13.000 lica.[2]

Podgorica je pretrpela velika razaranja tokom Drugog svjetskog rata, pošto je bila bombardovana preko 70 puta, što je izazvalo smrt preko 4.100 osoba.[2] Grad su oslobodili partizani 19. decembra 1944.

U socijalističkoj Jugoslaviji, pod imenom Titograd, grad je 13. jula 1946. postao glavni grad SR Crne Gore umjesto Cetinja.[4] Uslijedio je period još bržeg razvoja: stanovništo grada se dramatično uvećalo, grad je bio značajno industrijalizovan, poboljšana je infrastruktura, osnovane su zdravstvene, obrazovne i kulturne ustanove. Grad je postao komercijalni, društveno-ekomonomski i kulturni centar republike. Napredak je još jednom zaustavljen zbog raspada SFRJ tokom 1990ih. Ime Podgorica je vraćeno na referendumu 2. aprila 1992.

Ratovi su zaobišli Crnu Goru, ali je cela država trpela ekonomske posledice. Period stagnacije je trajao tokom 1990ih, a privreda je počala da se oporavlja početkom 21. vijeka. Poslije referenduma o nezavisnosti 2006. Podgorica je postala glavni grad nezavisne Crne Gore. U njoj se nalazi sjedište Vlade i Skupštine.

Administrativna podjela

uredi

Cijela opština Podgorica je podijeljena u 57 mjesnih zajednica. Opština Podgorica se sastoji od užeg gradskog jezgra i gradske opštine, Golubovci. Pojam gradskih opština je usvojen Zakonom o glavnom gradu iz 2005. Gradska opština, po sadašnjem zakonu, ima sledeća tela:

  • skupštinu gradske opštine
  • predsjednika gradske opštine – gradonačelnik Olivera Injac[5]

Cijela opština Podgorica je podeljena u 58 mjesnih zajednica.

Gradske četvrti Podgorice su:0.Blok 9

Naseljena mjesta

uredi
  Za više informacija pogledajte članak Glavni Grad Podgorica

Arza, Balabani, Baloči, Barlaj, Begova Glavica, Benkaj, Beri, Berislavci, Bezjovo, Bigor,Bijelo Polje, Bioče, Bistrice, Blizna, Bolesestra, Botun, Brežine, Briđe, Brskut, Budza, Buronji, Ćafa, Ćepetići, Cijevna, Crnci, Crvena Paprat, Cvilin, Delaj, Dinoša, Dolovi, Donje Stravče, Donji Kokoti, Donji Milješ, Draževina, Drešaj, Drume, Dučići, Duga, Đurkovići, Dušići, Duške, Farmaci, Fundina, Goljemadi, Golubovci, Goričani, Gornje Stravče, Gornji Kokoti, Gornji Milješ, Gostilj, Gradac, Grbavci, Grbi Do, Gurec, Helmnica, Kiselica, Klopot, Kopilje, Koći, Kornet, Kosor, Kotrabudan, Krševo, Kruse, Kržanja, Kurilo, Lekići, Liješnje, Liješta, Lijeva Rijeka, Ljajkovići, Lopate, Lovka, Lutovo, Lužnica, Mahala, Mataguži, Medun, Mileti, Mitrovići, Mojanovići, Momče, Mrke, Mužeška, Nabon, Nikmaraš, Omerbožovići, Opasanica, Orahovo, Oraovice, Orasi, Ožezi, Parci, Pelev Brijeg, Petrovići, Pikalj, Podhum, Ponari, Poprat, Prifti, Prisoja, Progonovići, Raći, Radeća, Radovče, Rakića Kuće, Releza, Rijeka Piperska, Rudine, Selište, Seoca, Seoštica, Sjenice, Skorać, Slacko, Spinja, Srpska, Staniselići, Stanjevića Rupa, Stijena, Stjepovo, Stupovi, Sukuruć, Šušunja, Trabojin, Trmanje, Tuzi Ljevorečke, Tuzi, Ubalac, Ubli, Velje Brdo, Veruša, Vidijenje, Vilac, Vladni, Vranj, Vranjina, Vrbica, Vukovci, Vuksanlekići, Zagreda, Zaugao.

Opština Golubovci statistički se vodi kao prigradska opština.

Do 1. septembra 2018. godine u sastavu Podgorice nalazile su se i Tuzi, sa statusom gradske opštine. Od tog datuma, Tuzi su samostalna opština kojoj je osim opštinskog jezgrra Tuzi pripalo i 38 naseljenih mjesta.

Demografija

uredi

Po popisu iz 2011. godine opština Podgorica sa ukupno 141 naselja broji 56.777 stanovnika.[6]

Broj stanovnika po popisima[7]
1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2003. 2011.
40.519 46.919 62.183 86.689 119.213 138.542 159.073 174.515

Napomena: Nastao iz stare općine Podgorica. U 2018. smanjen za izdvojeni dio područja od kojeg je nastala općina Tuzi u kojoj su sadržani podaci od 1948. do 2011.

U naselju Podgorica živi 101.027 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 34,3 godina, to jeste 33,3 godina kod muškaraca i 35,3 kod žena. U naselju ima 40.090 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,40. Stanovništvo u ovom naselju veoma je heterogeno, a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.[nedostaje referenca]

Privreda

uredi
 
Građevinski bum u Podgorici
 
Zgrada Centralne banke Crne Gore

Podgorica nije samo administrativni centar Crne Gore već i njen glavni ekonomski pokretač. Najveći deo crnogorske industrije i finansijskih preduzeća se nalazi u Podgorici.

Pre Prvog svjetskog rata, privreda Podgorice se zasnivala na trgovini i zanatstvu, što je ostalo iz vremena duge turske vladavine. Poslije Drugog svjetskog rata, Titograd je postao glavni grad Crne Gore i doživeo je brzu urbanizaciju i industrijalizaciju. U gradu i njegovoj okolini su osnovane fabrike za preradu aluminijuma, duvana, tekstila, vina i građevinske firme.

Zbog raspada Jugoslavije Podgorica je ostala bez tržišta, sirovina i sredstava da investira i modernizuje svoju privredu. Ovo je dovelo do pada vrednosti mnogih preduzeća, od kojih su neka zatvorena. Ona koja su preostala su privatizovana i uglavnom su se oporavila.

Početkom 21. veka finansijski i uslužni sektor u Podgorici se brzo razvio. U gradu se nalaze dve crnogorske berzaberze, kao i većina crnogorskih banaka je smeštena u gradu. Privredne aktivnosti u Podgorici su se uglavnom preusmerili sa teške industrije u sektor telekomunikacija, građevinasrtva i bankarstva. Investitori i strane kompanije koji su otvorili svoja predstavništa u Podgorici su značajno doprineli rastu i unošenju raznolikosti u ekonomiju grada. Kao sporedni efekat znatno su porasle cene građevinskog zemljišta.

Saobraćaj

uredi

Nekada je uslugu gradskog prevoza pružalo samo Gradsko saobraćajno preduzeće, javno preduzeće u vlasništvu grada. Preduzeće je bankrotiralo početkom 21. veka, posle čega je gradski prevoz pružalo dvoje privatnih prevoznika. Gradski javni prevoz je ponovo uveden, dok privatni prevoznici voze pod imenom Gradski saobraćaj.

Podgorica predstavlja glavnu raskrsnicu svih crnogorskih puteva. Povezana je magistralno sa Bijelim Poljem na sjeveru, pa dalje ka Srbiji, Nikšićem na zapadu dalje ka Bosni i Hercegovini, na jugu sa Barom i Cetinjem i na istoku sa Tuzima dalje prema Albaniji.

U Podgorici se nalazi aerodrom Podgorica, a posjeduje i željeznički saobraćaj.

Na Dan državnosti13. jula 2022. – svečano je puštena u saobraćaj prva dionica auto-puta Princeza Ksenija[8] duga 41 km.

Kultura

uredi

Malo je spomenika kulture sačuvano, s obzirom na razaranja iz Drugog svetskog rata. Iz turskog perioda sačuvana je Sahat-kula iz 18. vijeka, dve od nekadašnjih šest džamija (Osmanagića i Doganjska), kao i uske ulice oko njih koje sačinjavaju Staru varoš. Nedaleko od Stare varoši nalaze se ostaci Ribnice (Depedöğen), starog turskog grada na rijeci Ribnici.

Podgorica je dom brojnih crnogorskih kulturnih ustanova i događaja. U njoj se nalazi Crnogorsko narodno pozorište i Gradsko pozorište, u čijem sklopu se nalazi Dečje pozorište i pozorište lutaka. Iako nije bogata muzejima i galerijama kao istorijska kraljevska prijestonica Cetinje, postoji nekoliko značajnih muzeja:

  • Muzej grada Podgorice čuva bogatu baštinu Podgorice. Osnovan je 1950. i podeljen je u četiri kategorija: arheološku, etnografsku, istorijsku i kulturno-istorijsku. U njemu se nalazi predmeti iz ilirskog i rimskog perioda.
  • Cetar za arheološka istraživanja je osnovan 1961. Njegov zadatak je da čuva, klasifikuje, obnavlja i prikazuje arheološka nalazišta.
  • Muzej Marka Miljanova u Medunu prikazuje život Crnogoraca iz 19. veka. To je najznačajniji crnogorski memorijalni muzej te vrste.
  • Prirodnjački muzej prikazuje primerke crnogorske flore i faune. Ovaj muzej nema svoje mesto za izlaganje, uprkos brojnim predlozima i inicijativama da se sagradi.

Značajna umetnička galerija je dvorac Petrovića iz perioda Kraljevine Crne Gore u parku Kruševac, najvećem parku u Podgorici. Dvor kralja Nikole, Perjanički dom, dvorska kapela i okolne zgrade su preuređeni u umetničku galeriju 1984. Od 1985. ono je deo Centra savremenih umetnosti i u njoj je smješteno oko 1500 umjetničkih dela.

Bioskop Kino kultura, osnovan 1949., je zatvoren novembra 2008. zbog stalnih finansijskih gubitaka koje je donosio. On je bio jedini bioskop u gradu tokom pet decenija. Zgrada bivšeg bioskopa će biti pretvorena u Gradsko pozorište Podogorice. Ubrzo po njegovom zatvaranju otvoren je novi bioskop u tržnom centru BIG fashion.

Turizam

uredi

Budući da ima izvanredan geografski položaj, da se nalazi u središnjem dijelu Crne Gore, na sredokraći primorskog i planinskog područja, u koridoru moćnih turističkih tokova, da predstavlja glavni demografski, politički, privredni, saobraćajni, kulturno-obrazovni i naučni centar države, da ima izdašne prirodne i antropogene turističke vrijednosti, prostor glavnog grada – Podgorice ima značajno mjesto u sve frekventnijem turističkom prometu šireg područja.

Podgorica ima veliki turistički potencijal i mogućnost da obogati turistički sadžaj Crne Gore, kroz poslovni, tranzitni, izletnički, rekreativno-odmarališni, lovni, sportski i kongresni turizam.

Blaga klima okružila je grad bujnim vinogorjima i podarila mu blage zime i topla ljeta. Prostrane zelene površine čine Podgoricu jednim od «najzelenijih» gradova u Evropi. Lijepo uređeni i održavani, krase grad i pravo su mjesto za odmor i relaksaciju. Najstariji su Njegošev i Karađorđev park.

Obrazovanje

uredi

Podgorica je središte više univerzitetskih, naučnih i kulturnih ustanova (među kojima su Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (CANU) i Univerzitet Crne Gore). U opštini podgorica se nalazi 34 osnovne škole i 10 srednji škola, uključujući jednu gimnaziju.

Istaknute ličnosti

uredi

Arhitektura

uredi

Mešavina arhitektonskih stilova odražava nemirnu istoriju grada i države.

Kao deo Otomanskog carstva sve do 1878. Podgorica ima mnoge primjere turske arhitekture. Najstariji dijelovi grada, Stara Varoš i Drač su predstanici ovog stila, sa dvije džamije, sahat-kulom i uskim, krivudavim ulicama.

Kada je grad postao dio Crne Gore, gradsko jezgro se prebacilo na drugu stranu rijeke Ribnice, gde se grad razvijao u više evropskom stilu sa širokom ulicama koje se sijeku pod pravim uglom.

Tokom Drugog svjetskog rata, Podgorica je skoro sravnjena sa zemljom. Poslije oslobođenja, počela je obnova, kao i u drugim dijelovima socijalističke Jugoslavije. Podignuti su brojni stambeni blokovi, sa dizajnom tipičnim za zemlje istočnog bloka. Svi ti dijelovi grada izgrađeni su sa druge strane rijeke Morače. Čak je i prazan prostor u gradskom centru ispunjen sa brutalističkim građevinama, što je rezultovalo spojem starog i novog. Stambeni i poslovni blokovi iz perioda SFRJ su pružali prostrane površine za život i rad, ali su bili kritikovani zbog neinventivnog i sivog izgleda.

Veliki napredak u arhitekturi Podgorice zbio se krajem 1990-ih, i od tada izgled grad se brzo promenio. Stambene i poslovne zgrade se brzo podižu, sa novim arhitektonskim trendovima koji uključuju veliku upotrebu čelika i stakla. U pokušaju da stvore prepoznatljiv i moderni glavn igrad, gradske vlasti su uložile značajna sredstva u renoviranje gradskih javnih površina. Tako je grad dobio nove trgove, parkove i spomenike. Nove znamenitosti su pravoslavni hram Hristovog vaskrsenja i most Milenijum, koji se već smatra novim simbolom Podgorice i koji sa 57 metara visokim pilonom dominira panoramom grada.

Glavna gradska ulica je Ulica slobode, koja je i gradski korzo, dok pešačku zonu čine Njegoševa i Hercegovačka ulica, sa buticima i kafićima. Glavni gradski trg koji se nazivao Trg Ivana Milutinovića je 2006. godine proširen i popločan i sada se zove Trg Nezavisnosti[9].

Gradovi pobratimi

uredi

Povezano

uredi

Galerija

uredi

Vanjske veze

uredi

Karte

uredi

Bilješke

uredi
  1. Poštanski brojevi Podgorice: 81000, 81101, 81102, 81103, 81104, 81105, 81106, 81107, 81108, 81109, 81110, 81111, 81112, 81113, 81114, 81115.

Reference

uredi
  1. „Klima u Crnoj Gori”. Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju. Arhivirano iz originala na datum 03. 11. 2012.. Pristupljeno 27. 7. 2017. 
  2. 2,0 2,1 2,2 „Istorija Podgorice”. Arhivirano iz originala na datum 2009-03-11. Pristupljeno 2009-03-22. 
  3. vremenskalinija.me Arhivirano 2018-03-26 na Wayback Machine-u, "VREMENSKA LINIJA: Istorija Crne Gore",pristupljeno 8. ožujka 2018.
  4. Novović, Boban (5.10.2018.). „Glavni grad je 47 godina nosio pogrešno ime: Kako je Titovgrad postao Titograd?”. Pristupljeno 11. 3. 2023. 
  5. „Podgorica: lokalna samouprava”. Arhivirano iz originala na datum 2023-06-28. Pristupljeno 2023-03-10. 
  6. Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori 2011.[mrtav link]
  7. Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2003, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Podgorica, septembar 2005, COBISS-ID 8.764.176
  8. Auto-put Princeza Ksenija. Stranica firme Bemax.
  9. Gradonačelnik svečano otkrio ploču na Trgu nezavisnosti

Literatura

uredi