Rumunska pravoslavna crkva
Rumunska pravoslavna crkva (rum. Biserica Ortodoxă Română) je pomjesna autokefalna crkva. Nalazi se na 7. mjestu u diptihu pravoslavnih crkava. Ima rang patrijaršije. Druga je najveća pomjesna crkva, odmah nakon Pravoslavne ruske crkve.
Rumunska pravoslavna crkva
Biserica Ortodoxă Română | |
Zgrada Rumunske patrijaršije | |
| Osnovne informacije | |
|---|---|
| Kanonsko priznanje | Kanonski priznata |
| Predstojatelj | Patrijarh rumunski Danijel |
| Sjedište | Bukurešt |
| Rezidencija predstojatelja | Bukurešt |
| Kanonska jurisdikcija |  Rumunija  Moldavija (sporno)inostranstvo |
| Bogoslužbeni jezik | Rumunski jezik |
| Kalendar | Novojulijanski kalendar |
| Broj | |
| Episkopa | 53 |
| Manastira | 475 (255 muških, 220 ženskih; i 175 skita, 10 podvorja) |
| Parohija | 11.674 |
| Sveštenika | 14.578 (i đakona) |
| Monaha i monahinja | 8.112 (2.931 monah, 5.181 monahinja) |
| Vjernika | 18.806.428 |
| Zvanična stranica | www.patriarhia.ro |
| |
Istorija
urediCrkvena organizacija na teritoriji Rumunije je poznata još od 4. vijeka. Tu je postojala rimska provincija Dakija koja je ulazila u sastav Ilirika, zbog čega su se i dakijski episkopi nalazili pod jurisdikcijom arhiepiskopa sirmijskih, koji su bili pod jurisdikcijom rimskog episkopa. Nakon pada Sirmijuma pod Hune (5. vijek), crkvena oblast Dakije je prešla pod jurisdikciju arhiepiskopa solunskog, koji se nekada potčinjavao Rimu, a nekada Carigradu. Nakon što je u 6. vijeku vizantijski car Justinijan I osnovao grad Justiniana Prima, centar crkvene administracije Dakije se od tada nalazio tu.
Mitropolija vlaška je ulazila u sastav Ohridske, a zatim Trnovske patrijaršije (1234—1393), nakon čega je poprimila slovensko pismo i crkvenoslovenski jezik u svojstvu liturgijskog jezika.
Oko 1324, Vlaška je postala nezavisna država; godine 1359, vlaški vojvoda Nikolaj Aleksandar I je dobio od carigradskog patrijarha dozvolu da crkvenu organizaciju u Vlaškoj uzdigne na dostojanstvo mitropolije. Mitropolija se nalazila u kanonskoj zavisnosti od Carigradske patrijaršije sve do početka 18. vijeka.
Za razliku od drugih zemalja pod vlašću Osmanskog carstva, u Vlaškoj i Moldaviji, pod pokroviteljstvom mjesnih gospodara, sačuvana je puna sloboda bogosluženja, nastavili su se graditi novi hramovi i osnovati manastiri, sazivali su se crkveni sabori. Crkvena imovina je bila neprikosnovena; na osnovu toga su istočne patrijaršije i svetogorski manastiri sticali tu imovinu i otvarali podvorja, što je bio jedan od glavnih izvora za njihove prihode.
Moldavija je 1711, a Vlaška 1716. godine prešla pod upravu knezova koje je imenovao sultan iz reda nekoliko porodica grčkih fanariota. Crkveni život se podvrgao helenizaciji; crkvenoslovenski jezik je bio zamijenjen u gradovima sa grčkim, a u selima ga je potisnuo rumunski jezik. Godine 1776, vlaškom mitropolitu je dodijeljena titula „namjesnika Kesarije Kapadokijske“ — najstarije po časti katedre Carigradske patrijaršije, koju je u 4. vijeku prevodio Sveti Vasilije Veliki.
Prema rezultatima rusko-turskih ratova iz druge polovine 18. vijeka, Rusija je dobila pravo pokroviteljstva nad pravoslavcima na toj teritoriji. Godine 1789, u vrijeme Rusko-turskog rata (1787—1792), od strane ruskog Svetog sinoda je bila uspostavljena „Moldo-vlaška egzarhija“, čiji je mjestobljustitelj od 22. oktobra te iste godine postao bivši arhiepiskop jekaterinoslavski i Hersonesa Taurijskog Amvrosije (Serebrenikov). Godine 1792, za mitropolita moldo-vlaškog s titulom egzarha Moldavije, Vlaške i Besaraije je bio imenovan Gavril (Banulesko-Bodoni); ali je 1793, nakon zatočenja u Carigradu i osude od strane Svetog sinoda Carigradske patrijaršije, imenovan bio na Ekaterinoslavsku katedru, i zadržao je titulu egzarha.
Izvjesni vladika na početku 19. vijeka je bio mitropolit moldavski Venijamin (Kostaki), koji je istupao protiv vlasti fanariota i pozdravio rusku okupaciju Moldavije.
U periodu ruske vojne okupacije (1808—1812), Moldavija i Vlaška su potpale pod rusku crkvenu jurisdikciju. Marta 1808, ruski Sveti praviteljstvujušči sinod je odlučio da se umirovljeni kijevski mitropolit Gavril (Banulesku-Bodoni) imenuje za člana Sinoda i postavi za egzarha Moldavije, Vlaške i Besarabije. Nakon sklapanja Bukureštanskog mira, Besarabija je pripala Rusiji, gdje je 1813. godine bila osnovana Kišinjevska i hotinska eparhija, na čijem čelu se nalazio mitropolit Gavril.
Nakon Grčkog rata za nezavisnost (1821), sultan je 1822. godine usvojio molbu moldavskih i vlaških boljara o obnovi prava da samostalno biraju rumunske vladare. Od tog trenutka, politička zavisnost Rumunije od Osmanskog carstva je počela znatno slabiti; na sve većem značaju je dobijao kulturni i politički uticaj Francuske i Austrije (Transilvanije). Uporedo s antigrčkim osjećanjima, u tom periodu je bio rasprostranjen i neprijateljski odnos nacionalne elite prema imperijalističkoj ruskoj politici; kada je 1853. godine ruska vojska prešla Prut i približila se Dunavu, rumunske kneževine su zamolile sultana da im zauzme teritoriju i uspostavi otpor prema Rusima.
Godine 1859, došlo je do ujedinjenja kneževina Vlaške i Moldavije u Rumuniju. Izabrani knez fanariot Aleksandar Kuza, koji je bio pod francuskim uticajem, izvršio je reforme koje su se mnogim crkvenim istoričarima činile kao usmjerene protiv Pravoslavne crkve. Bio je osnovan novi organ crkvene uprave — Generalni nacionalni sinod, koji je u svom sastavu imao sve episkope i po tri deputata iz reda sveštenstva i mirjana iz svake eparhije. Sinod je imao pravo da se sastaje jednom u dvije godine i bio je pod potpunom kontrolom svjetovne vlasti. Arhijerejska naznačenja su se vršila odlukom kneza. Zakonom iz 1863. godine bila je sprovedena potpuna konfiskacija (sekularizacija) sve crkvene i manastirske imovine. Ovakvoj antiklerikalnoj politici vlade su se aktivno protivili braća Skribani: episkop Filaret i episkop Neofit.
Godine 1865, tri godine nakon osnivanja rumunske države, pomjesna crkva je proglasila sebe za autokefalnu, ali je Carigradska patrijaršija to priznala tek 1885. godine.
Godine 1918, Rumunija je aneksirala Besarabiju. Godine 1919, održan je Sabor koji je okupio episkope iz Rumunije, Transilvanije i Bukovine. Dana 1. februara 1919, u Rumuniji je bio usvojen gregorijanski kalendar.
Ustav Rumunije iz 1923. godine je priznao Rumunsku pravoslavnu crkvu kao nacionalnu crkvu u zemlji.
Odlukom Svetog sinoda od 4. februara 1925, Rumunska crkva je bila uzdignuta na rang patrijaršije. Ovakvo stanje je bilo kanonski priznato tomosom Carigradske patrijaršije od 30. jula 1925. godine. Dana 1. novembra 1925, bilo je izvršeno svečano uvođenje mitropolita-primasa Mirona Kristja u dostojanstvo patrijarha sve Rumunije, namjesnika Kesarije Kapadokijske, mitropolita ungro-vlaškog, arhiepiskopa bukureštanskog. Od 1. februara 1938. do 6. marta 1939, patrijarh Miron je bio takođe premijer Rumunije, imenovan od strane rumunskog kralja Karolja II.
Juna 1940, Besarabija je bila aneksirana od strane SSSR-a; crkvene strukture su bile od tada potčinjene Moskovskom patrijarhatu. Za Kišinjevsku eparhiju je bio naznačen episkop Aleksij (Sergejev), koji je uzdignut za arhiepiskopa (na kraju je bio arhiepiskop Alma-Atinski; bio je poznat po svome nemoralnom životu; do 1939. godine bio je pod zabranom sveštenodejstvovanja i bio je predan sudu arhijereja).
Dana 22. juna 1941, Kraljevina Rumunija je zajedno s Nacističkom Njemačkom ratovala protiv SSSR-a. Saglasno obostranom dogovoru zaključenom u Benderiju dana 30. avgusta 1941, oblast između rijeka Dnjestra i Buga je predana Rumuniji i nazvana je Transnistrija. U sastav nje su ušli na lijevoj obali rejoni Moldavije, Odeska oblast i dio teritorije Nikolajevske i Vinicke oblasti. Rumunska crkva je proširila na Transnistriju svoju jurisdikciju. Septembra 1941, u Transnistriji je bila otvorena pravoslavna misija na čelu s arhimandritom Julijem (Skribanom). Otvoreni su hramovi i manastiri koji su prekinuli vršiti svoju djelatnost u sovjetskoj državi. Naročita pažnja se poklanjala obnovi crkvenog života na teritoriji Moldavije. U Transnistriji je bila zabranjena djelatnost drugih tzv. pravoslavnih organizacija, uključujući Ukrajinsku autokefalnu pravoslavnu crkvu, koje su slobodno postojale u Rajhskomesarijatu Ukrajini. Dana 30. novembra 1942, bila je otvorena Duhovna seminarija u Dubosarahu. Od 1. marta 1942, pri Odeskom univerzitetu su počeli sa radom bogoslovski kursevi za studente svih fakulteta. Od januara 1943, u Odesi je djelovala pravoslavna Duhovna seminarija. U bogoslužbene knjige se uvodio rumunski jezik, rumunske liturgijske tradicije i gregorijanski kalendar.
Posle uspostavljanja ponovne sovjetske kontrole nad Transnitrijom u avgustu 1944, teritorija je prešla pod jurisdikciju Moskovskog patrijarhata.
Godine 1948, u Rumunije je bio uspostavljen komunistički režim. Za razliku od većine drugih komunističkih država, u Rumunskoj pravoslavnoj crkvi nije bilo mnogo gonjenja ili pritisaka, iako je sav crkveni život bio pod jakom kontrolom države. Od 1948. do 1977, na čelu Rumunske crkve se nalazio patrijarh Justinijan.
Predstojatelj Crkve od 1968. godine je bio patrijarh Feoktist. Poslije pada komunističkog režima u januaru 1990, otišao je u ostavku, ali je bio vraćen odlukom Sinoda u aprilu iste godine. Godine 1990, bila je ponovno uspostavljena do tada zabranjena Grkokatolička crkva Rumunije.
Godine 1992, bivši episkop Moskovskog patrijarhata Petar (Peduraru) se nalazio na čelu obnovljenje Besarabijske mitropolije u svojstvu mjestobljustitelja. Godine 1995. bio je uzdignut u dostojanstvo mitropolita.
Dana 30. jula 2002, vlada Vladimira Voronjina je dodijelila Besarabijskoj mitropoliji zvanični status, bili su registrovani njen grb i statut. Mitropolija u sastavu Rumunske patrijaršije je bila priznata za nasljednicu Besarabijske mitropolije koja je postojala u Besarabiji od vremena njene aneksije Rumuniji (1918) pa sve do sovjetske okupacije (1940).
Rasprostranjenost
urediPripada joj većina Rumuna (18.817.975 vjernika tj. 86,8 % od ukupnog stanovništva, prema popisu iz 2002), kao i veliki deo Moldavaca.
Rumunska pravoslavna crkva je jedina pravoslavna crkva koja koristi neki romanski jezik u liturgijama.
Ustrojstvo
urediNajviši organ crkvene vlasti je Sveti sinod koji se sastoji iz patrijarha i svih arhijereja Pravoslavne rumunske crkve.
Pravoslavna rumunska crkva je, unutar granica Rumunije, podijeljena na 6 mitropolija, 10 arhiepiskopija i 20 episkopija. Izvan granica Rumunije postoje 3 mitropolije, 4 arhiepiskopije i 7 episkopija.
Patrijarsi
urediRumunski patrijarsi:
- Miron Kristea (1925—1939)
- Nikodim Munetau (1939—1948)
- Justinijan Marina (1948—1977)
- Justin Mosesku (1977—1986)
- Teoktist Arapašu (1986—2007)
- Danijel Kobotea (od 2007)
