Jovan V Paleolog

Jovan V Paleolog (grč. Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος; rođen 18.06.1332, umro 16.02.1391) je bio vizantijski car (1341 — 1376, 1379 — 1390, 1390 — 1391), sin Andronika III (1328 — 1341) i Ane Savojske.

Jovan V Paleolog
Jovan V Paleolog, minijatura iz 15. veka
Datum rođenja	18. jun 1332.
Mesto rođenja	Didimotika (Vizantijsko carstvo)
Datum smrti	16. februar 1391.
Mesto smrti	Carigrad (Vizantijsko carstvo)
Poreklo i porodica

Njegovu poluvekovnu vladavinu obeležili su unutrašnji sukobi, dalje raspadanje centralne vlasti u Vizantiji, gubitak velikih teritorija, prelazak Osmanlija na Balkansko poluostrvo zauzimanjem Galipolja 1354. godine i njihova vazalizacija Vizantijskog carstva 1371. godine. Bio je oženjen Jelenom Kantakuzin sa kojom je imao petoro dece, od kojih su najznačajniji carevi Manojlo II (savladar 1373—1391, car 1391—1425) i Andronik IV (1376 — 1379) i despot Teodor I (1382 — 1407).

Devetogodišnji car

Jovan V je postao car kada je imao samo 9 godina. Po smrti Andronika III vlast je držao njegov najbliži saradnik, regent Kantakuzen kojeg su njegovi protivnici, čim je napustio Carigrad, proglasili za uzurpatora i izdajnika i za regente biraju caricu-majku Anu Savojsku, patrijarha Jovana XIV i visokog dvoranina Aleksija Apokavka. Kantakuzen se proglasio za cara 21. oktobra 1341. godine u Dimotici, Trakija, ali je već 19. novembra 1341. godine u Carigradu maloletni Jovan V proglašen za cara, što je i bio povod za početak građanskog rata.

Građanski rat u Vizantiji

Prvi deo njegove vladavine obeležio je građanski rat oko regenstva između njegove majke i njenih pristalica sa jedne i Kantanuzina (pretendent 1341—1347, car 1347—1354) koji je, kao blizak prijatelj i saradnik Andronika III, takođe polagao pravo na mesto regenta. Rat je vođen sa promenljivom srećom i vremenom je prerastao u dinastički sukob između Paleologa i Kantakuzina za vizantijski tron. Početkom leta 1342. godine Kantakuzen, primoran da beži iz Vizantije, dolazi u Srbiju kod kralja Stefana Dušana sa kojim stupa u savez sve do 1343. godine kada se Dušan okreće Jovanu V, a Kantakuzen Turcima Seldžucima i emiru Umiru. Posle toga Dušan ratuje za svoj račun uglavnom ka Albaniji i Makedoniji, a vizantijska carica Ana se obraća za pomoć velikim protivnicima Seldžuka - osmanlijskim Turcima i njihovom vođi Orhanu, koga kasnije Kantakuzen takođe uspeva da privoli na svoju stranu te zauzima celu Trakiju 1345. godine. Godinu dana kasnije Dušan, koji je u međuvremenu zauzeo sve zapadno od Hristopolja (današnje Kavale) osim Soluna, proglasio se za cara, pa se zbog toga i Kantakuzen u maju 1346. kruniše za cara Vizantije, kao Jovan VI, ulazi u Carigrad, preuzima vlast i postaje suvladar sa Jovanom V. Rat se i pored prividne pobede Kantakuzina 1347. godine, ipak okončao 1354. godine pobedom Paleologa koji je ušao u Carigrad i zahtevao abdikaciju Kantakuzena. Ovaj građanski rat je zarad ličnih interesa na mala vrata uveo Turke u Evropu što je kasnije imalo veliki značaj za dalji tok istorije kontinenta.

Prodor Osmanlija na Balkan i vazalstvo Vizantije

Iako je već naredne godine umro Stefan Dušan (kralj 1331 — 1346, car 1346—1355), Vizantija izmorena dugotrajnim građanski ratovima nije uspela da iskoristi početak raspada Srpskog carstva i bila je samo pasivni posmatrač širenja osmanlijskih poseda na Balkanskom poluostrvu. Jovan V je ta napredovanja pokušao da suzbije predlaganjem pregovora o crkvenoj uniji Papi, ali ta inicijativa nije realizovana. Njegov sledeći pokušaj bilo je pokretanje prve diplomatske misije na Zapad koju je lično predvodio 1366. godine u kraljevinu Mađarsku u pokušaju da Lajoša I Velikog (1342 — 1382) nagovori da pokrene krstaški pohod protiv Osmanlija. Međutim i ovaj pokušaj je ostao bez uspeha, a sam car je na povratku zadržan u Vidinu, najverovatnije u koordinaciji sa njegovim sinom i carskim regentom u to vreme Andronikom (IV) koji je iskazivao aspiracije da zbaci oca sa prestola. Jovan je uz pomoć Amadea VI Savojskog oslobođen i Vizantiji su pridodati neki posedi, ali je to pokrenulo novu priču o sklapanju unije i Jovan V je ponovo krenuo na Zapad i u oktobru 1369. godine je prešao u katoličanstvo, ali nije zaključio crkvenu uniju. No svi njegovi pokušaji da dobije pomoć sa Zapada nisu urodili plodom, a već 26.09.1371. godine Osmanlije su u Maričkoj bici potukle braću Mrnjavčeviće i postali su najmoćnija sila na poluostrvu, preuzevši kontrolu nad njihovim oblastima. Neposredno nakon toga, Vizantija, Vidinska i Trnovska Bugarska su postale osmanlijski vazali i obavezali su se na plaćanje danka i slanje pomoćnih vojnih odreda sultanu.

Pobune Andronika IV

Njegov najstariji sin Andronik IV je 1373. godine podigao pobunu protiv oca, koja je ugušena, ali je već 1376. godine uspeo da novom pobunom preuzme vlast. Međutim Jovan V i njegov mlađi sin i savladar Manojlo (II) su već 1379. godine, uz pomoć Osmanlija, uspeli da povrate vlast, ali je jedna od posledica sklapanja mira bila nova podela ostataka Vizantije na, praktično samostalne, udeone despotovine. Andronik je 1385. godine ponovo podigao oružje na oca, ali je još jednom pobeđen. Sam Jovan V je tom prilikom teško ranjen, a sam Andronik je neposredno posle toga u junu iste godine umro od posledica rana zadobijenih u borbi.

Pobuna Jovana VII i poslednje godine

Aktivnosti svog oca Andronika, nastavio je njegov sin Jovan (VII) (savladar 1376—1379, car 1390) koji je uz pomoć Bajazitovih (1389 — 1402) Osmanlija uspeo da 1390. godine zbaci dedu sa vlasti, ali ga je njegov stric i prestolonaslednik Manojlo (II) krajem godine suzbio i po četvrti put vratio Jovana V na presto. Svestan Bajazitovog neprijateljstva prema Vizantiji, Jovan je otpočeo sa obnavljanjem Carigradskih bedema i Zlatne kapije, ali je urađeno morao da poruši pošto je Bajazit zapretio da će ubiti njegovog srednjeg sina i Manojla (II) koji je bio njegov talac. Pretpostavlja se da je ovo poniženje dodatno potreslo ostarelog cara koji je već 16.02. 1391. godine umro, najverovatnije od srčane kapi.

Poreklo i porodica

Jovan je bio sin Andronika III i Ane Savojske, koji su pored njega imali još troje dece.

Bio je oženjen Jelenom Kantakuzin koja je bila ćerka Jovana VI Kantakuzina (1341 — 1354) i Irine Asen. Oni su imali petoro dece.

Ime	Živeo	Titula	Vladao
Andronik (IV)	1348 — 1385.	vizantijski car	Vizantijom (1376—1379)
Manojlo (II)	1350 — 1425.	vizantijski car	Vizantijom (1391—1425)
Mihajlo		despot
Teodor (I)	(oko 1355—1407)	morejski despot	Morejom (1382—1407)
Irina

Literatura

• Georgije Ostrogorski, „Istorija Vizantije“, Beograd 1959.

Spoljašnje veze

Jovan V Paleolog na Wikimedijinoj ostavi

• Istorijska biblioteka:Ana Savojska

Prethodnik: Andronik III Paleolog

Vizantijski carevi (1341 — 1391. sa prekidima)

Nasljednik: Manojlo II Paleolog