Jod
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Opšti podaci | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ime, simbol, atomski broj | Jod, I, 53 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pripadnost skupu | halogenih elemenata | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
grupa, perioda | VIIA, 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
gustina, tvrdoća | 4940 kg/m3, bd | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Boja
sivocrna | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Osobine atoma | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
atomska masa | 126,90447 u | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
atomski radijus | 140 (115) pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
kovalentni radijus | 133 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
van der Valsov radijus | 198 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
elektronska konfiguracija | [Kr]4d105s25p5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
e- na energetskim nivoima | 2, 8, 18, 18, 7 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
oksidacioni brojevi | ±1, 3, 5, 7 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Osobine oksida | jako kiseli | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
kristalna struktura | romboidna | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fizičke osobine | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
agregatno stanje | čvrsto | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
temperatura topljenja | 386,85 K (113,70 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
temperatura ključanja | 457,4 K (184,3 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
molska zapremina | 25,72×10-3 m3/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
toplota isparavanja | 20,752 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
toplota topljenja | 7,824 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
pritisak zasićene pare | bez podataka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
brzina zvuka | bez podataka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ostale osobine | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Elektronegativnost | 2,66 (Pauling) 2,21 (Alred) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
specifična toplota | 145 J/(kg*K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
specifična provodljivost | 8×10-8 S/m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
toplotna provodljivost | 0,449 W/(m*K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
I energija jonizacije | 1008,4 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
II energija jonizacije | 1845,9 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
III energija jonizacije | 3180 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Najstabilniji izotopi | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tamo gde drugačije nije naznačeno, upotrebljene su SI jedinice i normalni uslovi.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Objašnjenja skraćenica:
|
Jod (I, latinski - iodum), ime je dobio po grčkoj reči ioeides - ljubičasti.
Istorija
urediOtkrio ga je 1811 godine Bernard Courtois, što su kasnije potvrdili hemičari Charles Desormes i Nicholas Clement. Osobine joda je 1813 godine bolje ispitao francuski hemičar Joseph Louis Gay-Lussac, koji je ovom elementu dao ime.
Osobine
urediJod spada u grupu halogenih elemenata
Jod je čvrsta supstanca, tamnosive boje, metalnog sjaja. Na sobnoj temperaturi jod se javlja u čvrstom agregatnom stanju, kao sjajna plavo-crna supstanca. Pri zagrevanju jod sublimira, gradi ljubičaste pare karakterističnih mirisa koje se pri hlađenju odmah kristališu.
U čistom obliku jod ima otrovno dejstvo.
Postoji samo jedan postojan izotop joda u prirodi. Radioaktivni izotopi su: 123I,125I,127I129I,131I.
Jod je kao i svi halogeni elementi veoma reaktivan. U vodi se slabo rastvara, ali ga zato organski rastvarači odlično rastvaraju. Jod je jako dezinfekciono sredstvo, ubija bakterije i gljivice.
Jedinjenja joda
urediJod gradi brojna hemijska jedinjenja u kojima se javlja sa oksidacionim brojem 1, 5 ili 7. Osobine jodovih jedinjenja su slične analognim jedinjenjima broma ili hlora. Najbolje reaguje sa metalima gradeći jodide.
Najvažnija jedinjenja joda su kalijumjodid, jodoform i jodovodonik.
Fluor, hlor i brom ga istiskuju iz jedinjenja, što se koristi za njegovo labaratorijsko dobijanje: KI + Br22= KBr + I2
Jod u prirodi
urediJod spada u elemente koji su veoma malo rasprostranjeni u prirodi. Veće količine ovog elementa se javljaju u morskoj vodi, a takođe i kao nečistoća u čilskoj šalitri jod se javlja u vidu natrijum-jodata NaIO3. Javlja se i u mnogim namirnicama koje se svakodnevno koriste u ishrani (ako potiču sa terena na kojima se jod javlja na zemlji i u vodi), ali u količinama koje pokrivaju najviše 1/3 dnevnih potreba za jodom:
Prženje i pečenje uzrokuje gubitak oko 20% joda iz namirnica, a kuvanje čak 58%!
Primena joda
urediJod se koristi u proizvodnji farbi i u fotografiji. U medicini se koristi za lečenje oboljenja štitne žlezde kao i za dezinfekciju npr. jodna tinktura. Radioaktivan izotop joda 131I ima bitnu ulogu u otkrivanju bolesti štitne žlezde. U medicini se jod koristi kao antiseptik u vidu jodne tinkture. Kalijum-jodid se dodaje kuhinjskoj soli radi sprečavanja gušavosti.
Biološki značaj
urediJod je mikroelement koji je neophodan za zdravlje ljudi. On se unosi ishranom i vodom. Zemlja i voda u blizini mora su veoma bogate jodom, a sa udaljavanjem od mora količina joda se smanjuje.
U telu zdravog čoveka nalazi se 30-50 miligrama joda. Najveće količine se javljaju u štitnoj žlezdi koja ima mogućnost skladištenja joda. Bez joda štitna žlezda ne može da proizvodi hormone tiroksin (T4) i hormon T3, neophodnih za pravilno funkcijonisanje svih ćelija u ljudskom organizmu.
Nedostatak joda u ishrani i u vodi izaziva bolest gušavost. Ovo oboljenje se uglavnom javlja u krajevma udaljenim od mora, tamo gde se ne dodaje jod u kuhinjsku so.
Nedostatak joda kod dece prouzrukuje smanjenu mogućnost učenja, pamćenja, usporava rast i fizički razvoj.
Dnevne potrebe za jodom su veoma male i iznose jedva 200 mikrograma, tako da u toku života čovek unese jedva nekoliko grama joda. Trebalo bi znati da neko povrće (uglavnom iz porodice kupusa), sadrži čestice koje mogu pogoršati tok bolesti štitne žlezde.
Količina joda u 100 grama produkta: | |
---|---|
kavijar | 130 |
neke ribe | 190 |
neke ribe | 120 |
sardine | 99 |
tunjevina | 53 |
belo vino | 70 |
crno vino | 50 |
sokovi od voća i povrća | 30-40 |
mleko | 6 |
beli sir | 40 |
jaje | 10 |
šargarepa | 61 |
potrebe za jodom u različitim periodima života: | |
---|---|
bebe do jedne godine života | 50 mcg |
deca od 1 do 3 godina | 70 mcg |
deca do 6 godina | 90 mcg |
od 6 do 10 godina | 120 mcg |
mladi | 150 mcg |
odrasli | oko 200 mcg |
trudne žene | 230 mcg |
žene koje doje | 260 mcg |
Od dvaneste nedelje plod počinje da stvara svoje hormone iz štitne žlezde. Jod potreban za taj proces uzima od majke, kao i u vreme dojenja, kada je jedini izvor joda za dete majčino mleko. Zbog toga je u tim periodima posebno važno unositi dovoljnu količinu joda.
Na Zemlji oko 1,5 miliardi ljudi živi u rejonima koji su pogođeni nedostatkom joda, a gušavost se javlja kod 600 miliona ljudi.