Albert Vajs
Albert Vajs (Zemun, 3. 10. 1905 – Beograd, 4. 4. 1964), istaknuti jugoslavenski pravnik i predsednik Saveza jevrejskih opština Jugoslavije (SJOJ) od 1948 do 1964 godine.
| Albert Vajs | |
|---|---|
 | |
| Rođenje | 3. 10. 1905. Zemun, Austro-Ugarska Monarhija |
| Smrt | 4. 4. 1964. (dob: 58) Beograd, SFR Jugoslavija |
| Nacionalnost | Jugoslaven |
| Etnicitet | Jevrej |
| Državljanstvo | SFR Jugoslavija |
| Alma mater | Pravni fakultet Sveučilišta u Zagrebu |
| Poznat/a po | predsjednik SJOJ-a (1948-1964) |
| Mandat | predsjednik SJOJ-a |
| Prethodnik | Fridrih Pops |
| Nasljednik | Lavoslav Kadelburg |
| Roditelji | Herman Vajs Mari (Rot) Vajs |
Biografija uredi
Albert Vajs je rođen 3. 10. 1905 u Zemunu za vrijeme Austro-Ugarska Monarhije u jevrejskoj porodici Hermana i Mari Vajs. Herman Vajs je za života bio trgovac i predsednik Jevrejske opštine u Zemunu. Osnovnu školu i gimnaziju Albert je pohađao i završio u rodnom Zemunu. Uporedo je studirao filozofiju, ekonomiju i pravo u Berlinu, Parizu, Beogradu i Zagrebu. Za vreme studija u Zagrebu, bio je aktivan u kulturnim i socijalnim organizacijama jevrejske omladine: "Židovskom akademskom društvu Judeja", "Židovskom akademskom potpornom društvu" i "Savezu židovskih omladinskih udruženja". Objavljivao je pesme u jevrejskim omladinskim časopisima "Gideon" i "Hanoar". Diplomirao je 1928 na Pravnom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, a sledeće godine je doktorirao. Kao sudski i advokatski pripravnik, praktična znanja je sticao u Novom Bečeju i Zrenjaninu. Nakon položenog advokatskog ispita, počeo se baviti advokaturom u Beogradu, prvo kao partner u advokatskoj kancelariji, a ubrzo i kao njen suvlasnik. Za potpredsednika "Jevrejske aškenaske opštine" u Beogradu izabran je 1938 godine. Nešto kasnije, izabran je za člana Izvršnog odbora SJOJ-a i člana Saveza cionista Jugoslavije. U vreme Aprilskog rata bio je mobilisan kao rezervni oficir vojske Kraljevine Jugoslavije. Nakon kapitulacije i okupacije Kraljevine Jugoslavije, Albert je bio odveden u zarobljeništvo u Nacističku Nemačku. Tokom Drugog svjetskog rata, bio je zatočen u zarobljeničkim logorima: Ofenburg, Nirnberg-Oflag XIII b, Osnabrik-Oflag VI c, Štrasburg i Barkenbrige. U Osnabriku je, u drugoj polovini 1943, osnovan Logorski univerzitet, na kome je Albert držao predavanja iz opšte istorije. Iste jeseni, formirano je i Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ). Albert je bio član Izvršnog odbora i Sekretarijata Izvršnog odbora AVNOJ-a. U istom logoru, bio je glavni urednik ilegalnog lista "Tridesetsedmica". Nakon premeštaja u logor Barkenbrige, uređivao je list "12. čas". Tijekom Holokausta izgubio je majku, suprugu, sina jedinca i više članova šire porodice.[1][2]
Nakon oslobođenja i povratka u domovinu tj. FNR Jugoslaviju, Albert je od 1945 do 1948 godine radio u Državnoj komisiji za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača. Bio je rukovodilac operativnih, stručnih i straživačkih poslova i učesnik u redakciji publikacija Komisije. Učestvovao je u pripremi i obradi jugoslovenskog optužnog i dokaznog materijala za suđenje u Nirnbergu i drugim procesima protiv ratnih zločinaca u zemlji i inostranstvu. Kao član jugoslovenske delagacije na Nirnberškom procesu, 1946, proveo je nepunu godinu dana u SR Nemačkoj. Radeći na tim poslovima, pripremio je veliki broj studija i elaborata i postao vodeći stručnjak za međunarodno krivično pravo u FNR Jugoslaviji. Učestvovao je u pripremi nacrta propisa o krivičnim delima protiv čovečnosti i međunarodnog prava za izradu Krivičnog zakonika FNR Jugoslavije iz 1951 godine. Tokom 1955, bio je stručni savetnik pri Jugoslovenskoj ambasadi u Vašingtonu, u postupku za izručenje ustaškog ratnog zločinca Andrije Artukovića. Bio je saradnik više stručnih grupa i komisija pri Državnom sekretarijatu za inostrane poslove. Učestvovao je u pripremi materijala koje je FNR Jugoslavija poslala na suđenje ratnom zločincu Adolfu Ajhmanu, koga je Albert saslušao u toku sudskog postupka. Posle napada na Jugoslovensko privredno predstavništvo u Bonnu 29. 11. 1962 godine, Albert je sarađivao na prikupljanju materijala za optužnicu.[1][2]
Od 1947, angažovan je kao honorarni nastavnik na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Docent na predmetu "Opšta istorija države i prava" postao je 1953, vanredni profesor 1955, a redovni 1961 godine. Jedan je od osnivača "Instituta za pravnu istoriju" na Pravnom fakultetu u Beogradu i pisac njegovog prvog statuta. Na Višoj školi Ministarstva unutrašnjih poslova FNR Jugoslavije, u periodu 1950 do 1953, predavao je Međunarodno pravo, što je predavao i školske godine 1957/58 na Višoj upravnoj školi za unutrašnje poslove. Na Visokoj školi političkih nauka u Beogradu, bio je stalni honorarni nastavnik za predmet "Razvitak civilizacije, od školske godine 1960/61. Ciklus predavanja iz istorije prava održao je na Pravnom fakultetu Univerzitet u Sarajevu 1956/57 godine. Na poziv "Odeljenja za istoriju, na Filozofskom fakultetu u Beogradu održao je predavanja: o jevrejskoj istoriji od buržoaskih revolucija do savremenog trenutka; o Ajhmanovom procesu; o Holokaustu. Od osnivanja "Instituta za međunarodnu politiku i privredu FNR Jugoslavije 1948, pa do decembra 1952 godine, rukovodio je "Sekcijom za međunarodno pravo. U Institutu društvenih nauka, u okviru koga je organizovao "Odsek za opštu istoriju 20. veka", od juna 1960, bio je viši naučni saradnik. Kao šef ili član delegacija FNR Jugoslavije, učestvovao je na više međunarodnih skupova: Međunarodno krivično pravo u Nirnberg 1946 i Briselu 1947, Kongres demokratskih pravnika u Briselu 1947, Međunarodni komitet za Aušvic u Frankfurtu 1957 i Svetska federacija bivših boraca u Bad Godesbergu 1960 godine. Bio je član "Saveta za zakonodavna pitanja" pri "Savetu za zakonodavstvo i izgradnju narodne vlasti Vlade FNR Jugoslavije" 1951, od 1954 do 1955 "Komisije za proučavanje međunarodno-pravnih obeležja Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije" (NOB), "Komisije za prikupljanje i objavljivanje međunarodno-pravnih akata Jugoslavije u periodu od 1918 do 1941", "Udruženja pravnika FNR Jugoslavije" i SUBNOR-a. Po povratku iz zarobljeništva, povereno mu je da, sa saradnicima, obnovi rad SJOJ-a, čiji je potpredsednik bio od 1945 do 1948, a predsednik od 1948 do smrti. Zahvaljujući njegovom naporu i autoritetu, u tom periodu pokrenuti su mjesečnici "Jevrejski pregled (1950) i "Jevrejski almanah (1954), osnovan je Jevrejski istorijski muzej u Beogradu i započeto je prikupljanje arhivske građe, objavljene su publikacije "Zločini fašističkih okupatora i njihovih pomoćnika protiv Jevreja u Jugoslaviji" 1952 i Dubnovljeva "Kratka istorija jevrejskog naroda" 1962 godine. Albert je podsticao rad omladinskih klubova. Posebno se starao o vezama sa svetskim jevrejskim organizacijama (Svjetski jevrejski kongres, JOINT, Konferencija o jevrejskim materijalnim potraživanjima od Njemačke) i sa organizacijama jugoslovenskih Jevreja u inostranstvu. Kao delegat SJOJ-a, učestvovao je na evropskoj konferenciji Svetskog jevrejskog kongresa u Parizu 1945 godine. Bio je član Izvršnog odbora Svetskog jevrejskog kongresa.[1][2]
Albert je za života objavljivao radove iz sledećih oblasti: opšta istorija (pravna, politička i kulturna), međunarodno krivično pravo s akcentom na problemu ratnih zločina i zločina protiv čovečnosti tokom Drugog svetskog rata, prava čoveka, istorija Jevreja i njihov položaj u socijalističkoj Jugoslaviji. SJOJ je, u znak zahvalnosti, Albertu podigao spomenik na Jevrejskom groblju u Beogradu. U kibucu Gat, u Izraelu, zasađena je šuma, a njegovo ime nose Dečije zabavište Jevrejske opštine Beograd i Jevrejski dom u Skoplju.[1][2]
Albert Vajs je umro 4. 4. 1964 godine u Beogradu.[2]
Reference uredi
Literatura uredi
- Nećak, Aleksandar (2011). Znameniti Jevreji Srbije, Beograd: Savez jevrejskih opština Srbije. ISBN 978-86-915145-0-1