Wikipedija

Bitka za Vranje

Bitka za Vranje predstavlja jednu od završnih etapa srpsko-turskih ratova. Posle početka Drugog srpsko-turskog rata, vojska kneževine Srbije je pokrenula ofanzivu na teritoriji današnje južne Srbije. Posle Grdeličke bitke je uspela da provali u Masuričku kotlinu, čime joj se put za Vranje praktično otvorio. Istovremeno su buknuli brojni ustanci širom južne Srbije, pa i u samoj okolini Vranja, a srpska komanda je, da bi se povezala sa ustanicima u Poljanici, poslala potporučnika Stepu Stepanovića sa zadatkom da osnuje ustanički bataljon, koji je odigrao veoma važnu ulogu u bitki.

Bitka za Vranje
Segment srpsko-turskih ratova

Bitka za Vranje 1878. godine
Datum 26. januar—31. januar 1878.
Lokacija Vranjska kaza, Niški sandžak, Osmansko carstvo
Ishod Kneževina Srbija Srpska pobeda;
  • preuzimanje Vranja posle 422 g. osmanske kontrole;
  • povlačenje osmanske vojske ka Kumanovu;
  • velika migracija muslimanskih i jevrejskih civila iz Vranja i okoline
Sukobljene strane
 Kneževina Srbija  Osmansko carstvo
Angažirane jedinice
Šumadijski korpus (12 bataljona i jedan eskadrion konjice)
Dobrovoljački korpus (1.500 boraca zajedno sa ustanicima) 		12 pešadijskih bataljona
2 eskadriona konjice
3000 Bašibozuka
Žrtve i gubici
Regularna vojska
122 poginulih
229 ranjenih Ustanici
85 poginulih
70 ranjenih
Ukupno: 506
(vidi više) 		630 poginulih
1236 ranjeno
Ukupno: 1866
(vidi više)

Srpskim snagama je komandovao general Jovan Belimarković i bile su raspoređene duž desne strane Južne Morave, dok je osmanskim snagama komandovao divizijski general Asaf-paša. Njegove snage bile su raspoređene duž leve strane Južne Morave. Bitka je zvanično počela 26. januara, kada su srpske snage počele da se prebacuju na levu stranu Morave i kulminirala je velikom bitkom 31. januara, u kojoj je učestvovalo oko 22.000 vojnika, a završila se srpskom pobedom i zaplenjivanjem brojne osmanske opreme.

U bitki se, pored Stepe Stepanovića, istakao i potporučnik Stojičević koji je poginuo u borbama na Devotinu, kao i major Radomir Putnik, koji je bio zadužen za poteru za osmanskim vojnicima koji su posle bitke bežali prema Preševu i Bujanovcu.

Posle Sanstefanskog sporazuma, Vranjanci su, uplašeni da ne potpadnu pod upravu kneževine Bugarske, poslali pismo srpskom knezu Milanu Obrenoviću s molbom da ne povlači srpsku vojsku iz Vranja. Međutim, posle Berlinskog kongresa Vranje je i zvanično postalo deo Srbije.

Pozadina i pripreme

uredi

Drugi srpsko-turski rat je otpočeo 13. decembra 1877. godine. Po ratnom planu Vojske Kneževine Srbije, za početak ratovanja kao poprište operacija bile su određene reke Nišava, Toplica i Južna Morava u niško-leskovačkom predelu. U toku ratovanja, sa povoljnim razvitkom borbi protiv Osmanlija i brojnim uspesima srpske vojske, ustaničkih pokreta i revolucionarnih stremljenja, operaciono područje srpske vojske prošireno je na ceo Južnomoravski sliv, sve do Preševa i Preševske Moravice, i preko Vitine na Binačkoj Moravi ka Kosovu i Metohiji.[1]

Srpska regularna vojska, uz pomoć Dobrovoljačkog korpusa i mesnih ustanika, osvojila je Surdulicu i Vladičin Han 23. januara 1878. godine, kao i vlasinska sela Masuričke kotline. Dobrovoljački korpus srpske vojske je iz Priboja 24. januara uputio jednu svoju grupu oficira i podoficira u srpska sela duž vranjskog područja koja su još uvek bila pod osmanskom kontrolom sa zadatkom da podstiču narod na ustanak.[2]

Prema naređenju komandanta Prve šumadijske divizije, potporučnik Stepa Stepanović je 25. januara 1878. godine iz Priboja otišao u Poljanicu, kako bi preuzeo komandu ustaničkih snaga i izvršio napad na osmanske snage s leđa. Tom prilikom je bila obrazovana Dobrovoljačka četa od boraca Kragujevačke brigade na čijem čelu se nalazio potporučnik Stepanović. Njegov zadatak je bio da formira bataljon i da ga dobro naoruža. [3] On se povezao sa vođama srpskih mesnih ustanika: Vasilijem Popovićem, Stojiljkom Popovićem i Simeonom Stojiljkovićem, i razdelio oružje. Obrazovan je Ustanički bataljon iz poljaničkih sela: Golemog Sela, Gradnje, Studene, Kruševe Glave, Tumbe, Drenovca, Sikirija, Vlasa i drugih.[2]

Jake snage Dobrovoljačkog korpusa srpske vojske pošle su iz Priboja ka Vranjskoj banji kao prethodnica Šumadijskog korpusa. Jedna četa dobrovoljaca naišla je na turske ratne položaje kod Banje koju je branila četa regularne turske vojske uz pomoć oko 200 naoružanih osmanskih i albanskih građana. Kako je tom prilikom došlo do sukoba, u pomoć srpskoj četi stigao je i jedan dobrovoljački bataljon, pa su turske jedinice razbijene i naterane u bekstvo ka Vranju. Tako je 26. januara 1878. godine preuzeta Vranjska Banja, a tom prilikom je poginulo 28 osmanskih i 6 albanskih vojnika. Srpske snage su tada zauzele most na Južnoj Moravi koji je bio važan strategijski čvor za prebacivanje srpskih jedinica ka Vranju.[2]

Početak borbe

uredi

Istog dana je počela i borba za Vranje. Odred ustanika iz vranjskog kraja je, sa četom Dobrovoljačkog korpusa, prešao sa desne na levu obalu Južne Morave s namerom da prodre u pozadinu osmanskih borbenih jedinica nadomak Vranja. Četa je imala zadatak da izvrši izviđanje osmanskih snaga i prikupi podatke o njima. Radi boljeg uspeha i zavaravanja protivnika, jedinica je obukla uniforme poginulih Osmanlija i uspešno se približila Vranju, gde je sa jednog brega sakupila podatke o položajima osmanske vojske i o njenoj celokupnoj fortifikaciji. Međutim, kad su Osmanlije otkrili njeno prisustvo došlo je do okršaja i srpski vojnici bili su prinuđeni na povlačenje, prilikom kog su pretrpeli neznatne gubitke.[4]

U toku 27. januara, srpske jedinice i odredi ustanika koncentrisale su svoje snage od pravca predela Poljanice i Vranjske kotline i to od Banje i Priboja, gde je bila koncentrisana glavnina snaga srpske vojske. Radi uspešnijeg komandovanja, istog dana je glavni štab Šumadijskog korpusa premešten iz Leskovca u Vladičin Han.[5] Do manjih borbi je došlo na Pašinom Govedarniku i Popovom Gumnu. Turske jedinice su tada potisnute prema Vranju, a srpska vojska je zauzela selo Moštanicu, most na Južnoj Moravi i put koji vodi za selo Korbevac — veoma važna čvorišta. Ohrabrena ovim uspehom, srpska vojska je počela da okuplja svoje snage na prilazima Vranju, a komandant Šumadijskog korpusa general Jovan Belimarković odlučio je da postepenim napadima na osmansku vojsku opkoli Vranje a potom da izvrši i direktan napad na samu osmansku posadu u Vranju.[6][7]

Radi realizacije Belimarkovićevog plana, komanda Šumadijskog korpusa je 28. januara izdala naređenje da se zauzmu borbeni položaji. Smederevskoj brigadi je naređeno da kao prethodnica nastupa uz Južnu Moravu. Glavne snage ove brigade su se nalazile u selu Priboju, dok su isturena odeljenja bila u selu Mazaraću. Ova brigada je zauzela položaj za borbu od Moštaničkog mosta na Južnoj Moravi, do okoline sela Bresnice i Ranutovca. Jedan bataljon ove brigade je zauzeo položaj iznad Banje i Korbevca. Na desnoj strani Južne Morave nalazio se je Dobrovoljački korpus, kome je bio pridodat jedan bataljon Smederevske brigade.[6][7] Ustanički odredi iz Vlasine, Masurice i Vlasotinca pristupili su Dobrovoljačkom korpusu, znatno pojačavajući napadnu moć Šumadijskog korpusa. Druga Šumadijska divizija je iz Veternice i Porečja prodrla u Poljanicu, kako bi opkolila osmanske snage utvrđene u Vranju. Istovremeno, štab Šumadijskog korpusa je krenuo iz Vladičinog Hana u selo Stubal.[8]

Bitka za Vranje

uredi

Srpske snage i raspored

uredi

Komanda Šumadijskog korpusa se 29. januara sastala u Priboju kako bi razmotrila plan za napad na Vranje i kako bi se izvršio raspored jedinica prema osmanskim položajima. Odlučeno je da glavni pravac napada bude Bresnički i Moštanički vis. Jedinice srpske vojske su bile duplo manje od osmanskih jedinica. Šumadijski korpus je brojao 7.000 boraca svrstanih u 12 bataljona, s jednim eskadronom konjice, dok je artiljerija imala 22 topa. Tome svakako treba dodati i Dobrovoljački korpus koji je imao oko 1.500 boraca, kao i odrede ustanika iz vranjskog područja.[9]

 
General Jovan Belimarković, komandant srpskih oružanih snaga kod Vranja.

Prva poljska baterija zauzela je položaj kod planine Dva brata, gde se ukopala i zauzela položaj na obalama Južne Morave i putu Vranje — Vladičin Han. Zatim, Četvrta baterija je bila ukopana na visu iznad Bresničkog potoka. U rezervi se nalazila Treća baterija, smeštena ispod sela Moštanice.[10][4][7]

Beogradska brigada je bila stacionirana između sela Moštanice i Bresnice. Druga šumadijska divizija, sa nekim jedinicama Dobrovoljačkog korpusa i ustanika, dobila je zadatak da se uputi prema osmanskim odbrambenim položajima na planini Pljačkovici. Drugi lepenički bataljon, dve čete inženjeraca i dva brdska topa su bili prebačeni u selo Drenovac. Kragujevački i Kolubarski bataljoni, ojačani ustaničkim odredima iz Poljanice, konjicom i inženjercima, zaposeli su položaje kod Beljanice i Devotina, ispred Pljačkovice. Rudnička brigada je bila raspoređena kao rezerva u Mazaraću i Moštanici, dok je Četvrti bataljon ove brigade (isto kao rezerva) bio smešten na Popovom gumnu; Drugi artiljerijski puk i konjica nalazili su se kao kao rezerva u Priboju.[10][4][7]

U izveštaju komande Šumadijskog korpusa od 28. januara 1878. stoji da su na položaju kod Moštanice i Priboja, uz regularnu vojsku, uzeli učešća u borbama i „pridošli ustanici iz Trna i Vlasotinca pod komandom poručnika Sokolova“ koji su se 29. januara pridružili srpskim jedinicama u borbama kod sela Kumareva. Prema vranjskoj narodnoj tradiciji, bio je obrazovan i odred od ustaničkih boraca iz Vranja i prigradskih naselja. Po mestu formiranja, odred je nosio ime Kumarevski odred i bio je sastavljen od vranjskih zanatlija, trgovaca, varoške sirotinje, zemljoradnika i nadničara.[11]

Sve navedene jedinice, a naročito artiljerija, morale su da zauzmu navedene položaje u toku noći kako Osmanlije ne bi otkrili njihove položaje i pripreme za napad. Cele noći (između 28. i 29. januara) vršile su se pripreme, bila je podeljena hrana, rezervna municija, obnovljene su pripreme za poljsku bolnicu i prihvatanje ranjenika i ponegde je bila izvršena i popuna potrebnog ljudstva. Štab Šumadijskog korpusa je izdao naredbu da se spremi rezervni položaj kod Mazaraća, ako srpska vojska bude prinuđena na povlačenje.[11][12][13]

Osmanske snage i raspored

uredi

Osmanska odbrana Vranja iznosila je oko 15.000 boraca — 12 pešadijskih bataljona, 2 konjička eskadrona, 8 topova i oko 3.000 arbanaških boraca. Komandant odbrane Vranja je bio divizijski general Asaf-paša, a ostalim jedinicama komandovali su brigadni generali Ibrahim-paša i Esad-paša, dok je albanskim jedinicama (bašibozucima) komandovao Dibralija. Osmanska vojska je bila naoružana najsavremenijim puškama „Pibodi-Martini“ i „Krupovim“ topovima.[14][15][13][16]

Jedno od glavnih utvrđenja turskih odbrambenih položaja bila je planina Pljačkovica, prema kojoj je nadirala Druga šumadijska divizija srpske vojske. Druga važna odbrambena strategijska tačka osmanske vojske bilo je brdo Čevrljuge, prema kom su bile usmerene jedinice Prve šumadijske divizije i Dobrovoljačkog korpusa.[14][17] Kod sela Ranutovca i na planini Dva brata, osmanska vojska je imala rovovska utvrđenja, a na Čevrljugama i Pljačkovici bila su još veća strategijska utvrđenja. Vojska je bila tako postavljena da je pokrivala oružanom vatrom sve prilaze ka Vranju iz svih pravaca.[18]

Dužina fronta se prostirala na oko 10 kilometara. Međutim, Osmanlije nisu mogli da pokriju svaku odbrambenu tačku, jer nisu imali dovoljno snaga i odbrambene moći, pa su zbog toga zaposeli samo određene položaje i na njima skoncentrisali snage. Ovi osmanski položaji nisu bili međusobno povezani, a i sredstva nisu bila zadovoljavajuća, pa se veza održavala pomoću kurirske službe. Obodi ranutovačke šume bili su dobro utvrđeni rovovima, koji su se prostirali prema selu Moštanici. Najbolje utvrđen i najbolje povezan položaj osmanske vojske bila je linija Čevrljuge — Dva brata dužine oko 2 km. To je bila najčvršća odbrambena tačka Vranja i njegove osmanske posade.[18]

Bitka

uredi

Komanda Šumadijskog korpusa želela je da napad otpočne tačno u podne 29. januara. Međutim, kako su turske izvidnice otkrile pripreme srpske vojske za napad, preduhitrile su je i u 10.30 časova krenule u ofanzivu, koja je bila izvršena sa svih turskih položaja istovremeno: kod sela Ranutovca, sa planine Dva brata, iz Vranja i sa Čevrljuga. Kada su turske jedinice dospele na 300—500 metara ispred borbenih linija srpske vojske, komandant Prve šumadijske divizije je izdao naredbu da artiljerija sa celog fronta otvori paljbu na nadolazeće turske jedinice, nakon čega je pod zaštitom artiljerije u napad krenula i pešadija. Žestoke borbe su se vodile neprekidno oko tri časa i srpske jedinice su bile zaustavljene usled jakih turskih napada.[10][19]

 
Potporučnik Stepa Stepanović je odigrao dosta važnu ulogu u zauzimanju Vranja. Ustanički bataljon kojim je komandovao ne samo što je uspeo da zauzme Poljanicu, već je napao turske snage s leđa kod Devotina i Grota, čime je dosta doprineo slabljenju morala Turaka.

Oko 14 časova turske jedinice su uspele da potisnu srpsku vojsku u središtu fronta i zauzmu položaj Kamen na desnoj obali Bresničkog potoka, pošto je Kosmajski bataljon, koji je branio taj položaj, bio desetkovan i prinuđen da se povuče ka Moštaničkoj kosi. Komandant Prve divizije je, da bi zaustavio napredovanje turske vojske i povratio izgubljene položaje, ubacio rezervu: dva bataljona (Drugi gročanski i Prvi podunavski bataljon) i Treću poljsku bateriju.[10][19]

U to vreme, na borbene položaje kod Vranja bio je postavljen komandant Šumadijskog korpusa, general Jovan Belimarković, koji je preuzeo neposrednu komandu nad srpskom vojskom. Osnovni plan generala Belimarkovića je bio da se prikupe podaci o tome da li su u napad uključene sve jedinice osmanske vojske ili je izvestan deo vojske ostavljen kao rezerva. Prema prikupljenim podacima ispostavilo se da su Osmanlije angažovali celokupnu vojnu strukturu koja im je bila dostupna. Zbog toga je srpska komanda odlučila da se izvrši napad sa položaja Kumarevo — Šuplji kamen — Toplac — Katalenac na turske položaje kod Zlatokopskog mosta. Kod mosta su bila ušančena dva tabora sa oko 2.000 osmanskih vojnika i jednim topom.[20]

Kako su glavne osmanske snage bile skoncentrisane na brdu Čevrljuge, general Belimarković je izdao naredbu komandi Prve šumadijske divizije da se pripremi za napad i osvajanje Čevrljuge. Za napad na Čevrljuge je bio angažovan i Moravski bataljon Rudničke brigade. Nastao je pravi dvoboj između srpske i osmanske artiljerije koji je trajao nekoliko sati. Zatim su usledili neprekidni juriši srpske pešadije, pojačane rezervnim jedinicama, a gubici su bili znatni na obe strane. Osmanska vojska je pretrpela napade kako frontalno, tako i bočno, i bila je prinuđena (oko 16 časova) da odstupi sa prednjih položaja, dok su srpske jedinice nastavile sa napadima s ciljem da se protivnik spreči da zauzme nove odbrambene položaje. Nakon toga jedinice Drugog gružanskog bataljona i jedna četa Dobrovoljačkog korpusa osvojile su položaj Ćvik i Čevrljuge. Posle pobede u Grdeličkoj bici, ovo je bio najveći uspeh srpske vojske kojim je srušena osmanska odbrana ispred Vranja.[21][19][22]

Srpske snage su zauzele selo Ranutovac, a istovremeno turske jedinice su napale sa Pljačkovice srpske položaje u selu Struganici, s namerom da okruže Prvu šumadijsku diviziju. Međutim srpske jedinice su odbile turske napade, vrativši ih na prvobitne položaje. Turske jedinice su napadale i sa Pljačkovice i Krstilovice Drugu šumadijsku diviziju u čijem je sastavu dejstvovao i odred ustanika kod Devotina pod komandom Stepe Stepanovića.[23]

Napad u pravcu Vranja je nastavljen 30. januara. U 9 časova srpski vojnici su uspeli da na rukama iznesu jedan top iznad Belanovca, na planini Grot. Sa ove visine su topovskom paljbom tukli turske položaje iznad Devotina. Zatim je četa pod komandom Stepe Stepanovića napala turske odbrambene jedinice na Goču. Istovremeno su im se pridružile i dve čete Drugog lepeničkog bataljona pod komandom potporučnika Stojičevića. Posle dva časa krvavih borbi, turske snage napuštaju položaje na Goču i Devotinu (potporučnik Stojičević je poginuo u bici).[24]

Štab Šumadijskog korpusa je izdao, u toku dana, naređenje Drugoj diviziji da napadne i razbije turske odbrambene jedinice na Pljačkovici. Za taj napad su spremljena dva brdska i dva laka topa. Topovi su postavljeni za dosta kratko vreme nadomak Pljačkovice. Kada su turske jedinice primetili srpske vojnike, bezuspešno su pokušavali da ih odbiju puščanom paljbom. Srpske jedinice ne samo da su se zadržale na datim položajima, već su im se i približili na oko 200 metara i otvorili paljbu na njih. Borba se vodila nekoliko sati, ali je usled mraka prekinuta.[25]

General Jovan Belimarković je izdao naređenje da se sve pešadijske jedinice u toku noći 30. i 31. januara utvrde na zadatim položajima, a da se artiljerija postavi na nova pogodna mesta, kako bi što uspešnije dejstvovala prema neprijatelju. Aktivirana je celokupna rezerva i usmerena na polazne položaje. Kao pojačanje, na Kumarevsku čuku prebačena su još dva topa i njima je stavljeno u zadatak da 31. januara izvrše artiljerijsku paljbu na Vranje i pozadinu turske vojske. U zapovesti je zacrtano i formiranje lako pokretnog odreda, koji bi razbijenog neprijatelja gonio, ne dozvoljavajući mu da se koncentriše i postavi nove položaje za odbranu. Za komandanta tog odreda imenovan je major Radomir Putnik. U odred su ušle jedinice Prvog rudničkog bataljona i Dobrovoljačkog korpusa, sa jednim eskadronom konjice, a pridodata su im i dva topa.[25]

U noći između 30. i 31. januara, turske jedinice su se povukle sa položaja Čevrljuge i Kamen, jer je komanda turske vojske odlučila da ove trupe zauzmu položaje između Suvodolskog potoka i Vranjske reke. Ovi položaji su bili dobri za odbranu Vranja, a povlačenje turske vojske je bilo nepoznato srpskim jedinicama. Ujutru 31. januara Komanda Šumadijskog korpusa je izdala naređenje da srpska vojska krene u napad sa ciljem zauzimanja Vranja. Međutim, istovremeno je turska vojska pokušala da zauzme položaje na Suvodolu i došlo je do ratnog okršaja na otvorenom polju.[26]

Turci su bili iznenađeni videvši kako srpska vojska nastupa ka Suvodolu, što je dovelo do straha i panike u njihovim redovima. Srpske izvidnice su bile prisebnije, pa su otvorili vatru pre turske izvidnice. Istovremeno je srpska artiljerija otvorila vatru sa Kumarevske čuke na tursku pešadiju. Turci su imali znatne gubitke i počeli su da se povlače prema Vranju, gde se nisu zadržali. Bez velike borbe, u toku tog dana srpska vojska je posle kratkih puškarenja konačno zauzela Vranje. Prve su u grad ušle jedinice Dobrovoljačkog korpusa, zajedno sa ustanicima iz okoline.[26]

Posledice

uredi

Vranjanci su srdačno dočekali srpsku vojsku, a varoš je bila iskićena zastavama i ćilimima. Oko 13 časova 31. januara 1878. umarširao je svečano general Jovan Belimarković sa komandom Šumadijskog korpusa, a Vranje je Srpskoj vojsci predao istaknuti turski feudalac Ramiz-paša Husejinpašić. General Belimarković je prihvatio predaju i tom prilikom je obećao vranjskim Turcima imovinsku sigurnost i ličnu slobodu, što je uneto u aktu o predaji Vranja. Međutim, zabeleženo je da je došlo do pljačke kako turskih, tako i srpskih radnji. General Belimarković je kraćim govorom pozdravio Vranjance, zahvalio im se na pomoći preko ustaničkih odreda i čestitao im na pobedi. Posle toga su se svi sakupili i otišli u Sabornu crkvu na blagodarenje, gde je protojerej I. Petrović pozdravio vojnike. Istog dana je Belimarković odredio komandanta varoši, kome su poverene oružane jedinice, sa ciljem da se staraju o bezbednosti svih građana. Poginuli borci za Vranje su sahranjeni na vranjskom groblju, dok su ranjeni delimično zadržani u vranjskoj bolnici na lečenju, a delimično poslati u leskovačku bolnicu.[27]

Istog dana (31. januara) je odred Radomira Putnika krenuo je u poteru za osmanskom vojskom koja se povlačila prema Bujanovcu i Preševu. Odred je napao delove osmanske vojske i izazvao paniku među turskim izbeglicama, koje su se povlačili zajedno sa vojskom. Odbrambene jedinice osmanske vojske na Pljačkovici i Krstilovici su bile neobaveštene o padu Vranja, tako da su one nastavile borbu. Vrhovna komanda je u pomoć srpskim jedinicama kod Krstilovice poslala Kragujevački bataljon i Posavski bataljon sa zadatkom da napadnu osmanske jedinice na Krstilovici. Takođe, iz Vranja je poslat Kosmajski bataljon sa dva topa da napadnu osmanske jedinice na Pljačkovici.[28][16]

Istovremeno, dok se u varoši slavila pobeda, sa Pljačkovice je sišla grupica od 20 osmanskih vojnika. U varoši je nastala panika, jer su varošani mislili da se osmanska vojska vratila i izvršila kontranapad. Srpska vojska je zarobila vod, a od njih je saznala da Osmanlije na Pljačkovici ne znaju da je glavnina njihove vojske napustila Vranje. Srpske jedinice su zatim pozvale preostale osmanske jedinice da se predaju, što su one učinile krajem tog dana i sprovedene u Vranje.[29]

Šumadijski korpus, sa izvesnim delovima Dobrovoljačkog korpusa, 1. februara 1878. godine je otpočeo ofanzivu prema osmanskoj vojsci za preuzimanje ostalih delova južne Srbije. U toj ofanzivi, 1. februara je zauzet Bujanovac, a 2. februara Preševo, manastir Sveti Prohor Pčinjski i Trgovište sa selima Vranjske Pčinje. U Vranju se je smestio štab Šumadijskog korpusa. Jedrenski mir je zaključen 31. januara 1878. čime je okončan Rusko-turski rat. Sastavljena je komisija od osmanskih, ruskih i srpskih predstavnika i počela je da zaseda od 10. februara, radi postavljanja demarkacione linije, a njen rad je bio gotov 13. februara.[30][31] Prema osmanskim izvorima, srpska vojska je nakon ulaska u grad uništila džamije koje su bile u njemu.[32]

Sanstefanski mir je sklopljen 3. marta 1878. godine čime je Vranje trebalo da postane deo Kneževine Bugarske. Srpski građani Vranja su pisali knezu Milanu Obrenoviću sa zahtevom da Vranje ostane pod srpskom vlašću (28. februara).[33] To su isto činili i građani Trna,[34] Pirota, i vranjski Turci i Albanci (12. marta 1878).[35] Vranje je konačno došlo pod srpsku vlast posle Berlinskog kongresa.

Gubici

uredi

Srpski gubici

uredi
Srpski gubici u živoj sili
Regularna vojska[1]
Poginulo 122
Ranjeno 229
Ukupno 351
Ustanici i dobrovoljci[36]
Poginulo 85
Ranjeno 79
Ukupno 164

Od toga 70 ranjenika su iz današnje Republike Srbije, Bosne i Hercegovine, Rumunije; 3 ranjenika iz današnje Makedonije, 4 iz Hrvatske i 2 iz Nemačke.[36] Nastradali srpski vojnici su sahranjivani na više mesta, ali ih je najviše sahranjeno u Moštanici (mahala Osatica).[37]

Osmanski gubici

uredi
Ukupni osmanski gubici
Živa sila[1]
Poginulo 630 vojnika i oficira
Ranjeno 1.236 vojnika i oficira
Zarobljeno 1.635 vojnika i oficira
UKUPNO 3.549 vojnika i oficira
Zarobljeno oružje i vojna oprema[1]
Puške 2.725 pušaka (od toga 2.537 martinke)
Revolveri 148
Fišeklije 1.676
Metci 27.689
Ratne trube 33
Sanduci za municiju 31

Zaostavština

uredi
 
Svakog 31. januara pripadnici 4. brigade kopnene vojske Srbije polažu venac na spomenik žrtvama bitke

Prva proslava bitke za Vranje od osmanske vlasti svečano je obeležena tek dve godina kasnije, 30. januara 1880. godine. U spomen tome, Vranjanci su poslali telegram generalu Jovanu Belimarkoviću u kome su mu se zahvalili na izvojevanoj slobodi. Dvanaest godina kasnije, 1. maja 1890. godine, dodelili su mu diplomu vranjskih građana, a u telegramu su mu još jednom izrazili zahvalnost za „mudro komandovanje srpskom vojskom, koje je jugu Srbije donelu vekovno očekivanu slobodu.“[38]

Vranjanci su počeli da sakupljaju donacije za podizanje spomenika palim borcima, pa se tako spominje da je 31. januara 1900. godine bila organizovana zabava sa igrankom, a ulaznica je bio dobrovoljan prilog za podizanje spomenika. Sam Belimarković je priložio 2.000 tadašnjih dinara za izgradnju tog spomenika.[39] Spomenik je konačno otkriven 1903. godine i u narodu je poznat kao Čika Mitke.

Danas u gradu postoji nekoliko ulica koje nose ime koje je u vezi sa bitkom (Ulica 31. januara, Ulica General Belimarkovića i Ulica Kralja Milana). Od 2008. godine gradska uprava u Vranju je donela odluku da se 31. januar obeležava kao Dan Vranja. Tog dana se organizuju brojne manifestacije, uručuju se nagrade iz raznih oblasti i polaže se venac na spomenik, kod „Čika Mitketa“.[40] Između ostalog obeležava se ski-kup „Đulbars i Kace” na Besnoj kobili u okviru Dana Vranja, a takođe i marš „Stazama oslobodilaca Vranja iz 1878. godine.” [37]

Povezano

uredi

Reference

uredi
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Vrhovna komanda 1878: str. 123-126
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Vukanović 1978: str. 123-126
  3. ↑ Skoko & Opačić 1990: str. 81-82
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Popović 1950: str. 548.
  5. ↑ Vukanović 1978: str. 25
  6. ↑ 6,0 6,1 Vrhovna komanda 1878: str. 123-124
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Ilić 1977: str. 156
  8. ↑ Vrhovna komanda 1878: str. 26
  9. ↑ Vukanović 1978: str. 29
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Vrhovna komanda 1878: str. 126-127
  11. ↑ 11,0 11,1 Vrhovna komanda 1978: str. 29
  12. ↑ Popović 1950: str. 548
  13. ↑ 13,0 13,1 Ilić 1977: str. 157-159
  14. ↑ 14,0 14,1 Vrhovna komanda 1978: str. 126;130—131
  15. ↑ Popović 1950: str. 342
  16. ↑ 16,0 16,1 Milićević 1844: str. 299
  17. ↑ Ilić 1977: str. 158-159
  18. ↑ 18,0 18,1 Vukanović 1978: str. 28
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Ilić 1977: str. 161—166
  20. ↑ Vukanović 1978: str. 30
  21. ↑ Vrhovna komanda 1878: str. 128
  22. ↑ Popović 1950: str. 537 i 542
  23. ↑ Vukanović 1978: str. 32
  24. ↑ Vrhovna komanda 1878: str. 128-129
  25. ↑ 25,0 25,1 Vukanović 1978: str. 32-33
  26. ↑ 26,0 26,1 Vrhovna komanda 1878: str. 128-130
  27. ↑ Vukanović 1978: str. 34
  28. ↑ Vrhovna komanda 1878: str. 130
  29. ↑ Vukanović 1978: str. 36
  30. ↑ Vrhovna komanda 1878: str. 132
  31. ↑ Ilić 1977: str. 172—173
  32. ↑ Stefanović, Djordje (2005). „Seeing the Albanians through Serbian eyes: The Inventors of the Tradition of Intolerance and their Critics, 1804–1939”. European History Quarterly 35 (3): 470.  "According to Ottoman sources, Serbian forces also destroyed mosques in Leskovac, Prokuplje, and Vranje."
  33. ↑ Vukanović 1978: str. 42—43
  34. ↑ Vukanović 1978: str. 46—47
  35. ↑ Vukanović 1978: str. 45—46
  36. ↑ 36,0 36,1 Stojančević 1969: str. 98—100
  37. ↑ 37,0 37,1 M, I (24. 1. 2016). „Počelo obeležavanje Dana Vranja”. Južne vesti. Pristupljeno 2. 8. 2016. 
  38. ↑ Vukanović 1978: str. 58—59
  39. ↑ Vukanović 1978: str. 62—63
  40. ↑ „31. januar prvi put se slavi kao Dan Vranja”. Ok radio. 30.01.2009. Pristupljeno 25. jun 2013. 

Literatura

uredi
  • Milenković, Sreten; Dimić, Milorad (2004). 125 godina Vojne bolnice u Nišu. Bečej: Proleter. str. 116. ISBN 978-86-84819-01-9. 
  • Skoko, Savo; Opačić, Petar (1990). Vojvoda Stepa Stepanović u ratovima Srbije 1876—1918. Beograd: BIGZ. ISBN 978-86-13-00453-0. 
  • Vukanović, Tatomir (1978). Vranje; etnička istorija i kulturna baština vranjskog gravitacionog područja u doba oslobođenja od Turaka 1878. Vranje: Radnički univerzitet u Vranju. 
  • Vrhovna komanda (1878). Rat Srbije sa Turskom za oslobođenje i nezavisnost 1877—1878. Beograd: Vrhovna komanda srpske vojske. 
  • Ilić, Nikola P. (1977). Oslobođenje južne Srbije 1877—1878. Beograd: Sloboda. 
  • Stojančević, Vladimir (1969). Narodni pokret za oslobođenje i lokalni ustanci u niškom sandžaku za vreme srpsko-turskog rata 1877—1878. godine. Leskovac: Leskovački zbornik knj. 9. 
  • Popović, Sreten L. (1950). Putovanje po Novoj Srbiji (1878. i 1880). Beograd: Srpska književna zadruga. 
  • Milićević, Milan Đ (1884). Kraljevina Srbija. Beograd: Novi krajevi. 
  • Popov, Čedomir (1981). „Srbija 1868—1878. godine”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 303-421. 
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Bitka_za_Vranje&oldid=42182798