1595.
Godina
(Preusmjereno sa stranice 1595)
- Ovo je članak o godini 1595.
Godina 1595 (MDXCV) bila je redovna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u srijedu po 10 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 15. vijek – 16. vijek – 17. vijek |
| Decenija: | 1560-e 1570-e 1580-e – 1590-e – 1600-e 1610-e 1620-e |
| Godine: | 1592 1593 1594 – 1595 – 1596 1597 1598 |
| Gregorijanski | 1595.. (MDXCV) |
| Ab urbe condita | 2348. |
| Islamski | 1003–1004. |
| Iranski | 973–974. |
| Hebrejski | 5355–5356. |
| Bizantski | 7103–7104. |
| Koptski | 1311–1312. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1650–1651. |
| • Shaka Samvat | 1517–1518. |
| • Kali Yuga | 4696–4697. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4231–4232. |
| • 60 godina | Yin Drvo Koza (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11595. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Događaji
uredi- 16. 1. - Mehmed III je novi osmanski sultan (do 1603), ubio je 19-oro braće i polubraće, njegova majka Safiye Sultan je jedna od najmoćnijih žena u osmanskoj istoriji.
- 28. 1. - Sklopljen savez kralja Rudolfa i erdeljskog vojvode Žigmunda Batorija protiv Turaka[1].
- 16. 2. - Smenjen veliki vezir Sinan-paša, postavljen je Serdar Ferhat-paša.
- 22. 3. - Walter Raleigh, koji inače traži El Dorado, pronašao Pitch Lake ("Jezero katrana") na Trinidadu.
- 14. 4. - Proglas kralja Rudolfa kršćanskim poglavicama u Kraljevini Bosni i susednim pokrajinama - poziv na ustanak, po ugledu na vojvode Erdelja, Vlaške i Moldavije i "brojne Rašane" u gornjoj Ugarskoj[2].
- 26. 4. - Marino Grimani je novi mletački dužd (do 1605).
- 15. 5. - Sabor u Zagrebu, Tomo Erdedi položio bansku čast; kralj u srpnju određuje zagrebačkog biskupa Gašpara Stankovačkog i baruna Ivana II. Draškovića za administratore[3].
- 18. 5. - Tjavzinski mir okončava Rusko-švedski rat: Rusija dobila nazad teritorije izgubljene 1583, sem Narve.
- 20. 5. - Vlaški vojvoda Mihaj Hrabri priznao sizerenstvo erdeljskog Žigmunda (koji mu pomaže protiv Turaka), dok je moldavski vojvoda Aron Tiranin u ovo vreme zarobljen i svrgnut jer to nije želeo.
- 5. 6. - Bitka kod Fontaine-Françaisea, pobeda Anrija IV nad Špancima.
- 10. 6. - Saveznici spalili Nikopol u Bugarskoj, vođa erdeljskih hajduka Horvat provaljuje do Sofije; Ferhat paša je bolestima i nestašicom hrane zadržan u Jedrenu[1]. Harambaše Novak Debeljak i Starina Novak provaljuju u Bugarsku i Srbiju, nesigurni putevi u zapadnoj i centralnoj Srbiji[4].
- 12. 6. - Brestovska unija: kijevska mitropolija odlučila priznati papu.
- 1. 7. - Kršćanska vojska grofa Karla Mansfelda napala Ostrogon[5].
- 6. 7. - Sinan-paša ponovo veliki vezir, u avgustu će preći u Vlašku.
- 21. 7. - Álvaro de Mendaña de Neira otkrio Markiska ostrva: početni dobri odnosi se pretvorili u sukob u kome je poginilo oko 200 domorodaca.
- 4. 8. - Mansfeldova vojska porazila tursko pojačanje budimskog beglerbega Ostrogonu, zarobljeno 37 topova.
- kolovoz - Slavonski general Herberstein upada u pakračko-cernički sandžak ("Mala Vlaška") i opsjeda Cernik[2].
- 23. 8. - Bitka kod Călugărenija je pobeda Mihaja Hrabrog nad Sinan-pašom blizu Đurđua ali se ipak mora povući
- 14. ili 24. 8. - Grof Mansfeld umro, dolazi nadvojvoda Matija.
- 1. 9. - Kod Čaklovca poražen bosanski beglerbeg Apardi koji je išao u pomoć Cerniku; nakon ovoga dolazi do ustanka raje u pakračkom i požeškom sandžaku (ističe se hajduk Lovro Ilić), "do 300 sela" se oslobodilo turske vlasti[2].
- 2. 9. - Turci u Ostrogonu se predali, zatim se i Višegrad predaje bez otpora.
- 22. 9. - U okršaju pred Petrinjom smrtno ranje Rustan-beg.
- 24. 9. - Eggenbergova vojska ulazi u ispražnjenu Petrinju, nakon čega Turci napuštaju i Hrastovicu i Gore; u listopadu će biti organizirana Petrinjska kapetanija[7].
- 5. 10. - General Herberstein izveštava o razgovoru sa požeškim vladikom Vasilijem - "Vlasi" su spremni preći u kršćansku Slavoniju[8].
- 18. 10. - Saveznička vojska povratila vlaško Trgovište.
- 30. 10. - Bitka kod Đurđua je pobeda Mihaja Hrabrog i Žigmunda Batorija, Turci izbačeni iz Vlaške, koja će zahvaljujući tome biti vazal a ne provincija Osmanskog carstva.
Tokom/tijekom godine
uredi- Starina Novak ("Baba Novak") prišao Mihaju Hrabrom[10][11].
- Aleksandar Komulović u Rusiji, u papinskoj misiji stvaranja antiturske koalicije.
- Podignuta Arnaudija džamija u Banjoj Luci.
- Derviš-paša Bajezidagić - Mostarac je beglerbeg Bosne (do 1603).
- Faust Vrančić izdao je petojezični rječnik.
- Nastao Korenić-Neorićev grbovnik.
- U turskom dokumentu se pominje "arnautska tajfa" (razbojnička družina) koja hara u Pološkoj kotlini[12].
- Sofi Sinan-paša (različita ličnost od Sinan-paše) počeo gradnju džamije u Prizrenu[13].
- Josip Rabata vicedom u Kranjskoj, koja obuhvaća i Rijeku i Pazinsku grofoviju[14].
- Bartholomaeus Pitiscus uveo termin "trigonometrija".
- Šekspir: moguće prvo izvođenje komada Romeo and Juliet i A Midsummer Night's Dream.
- Antiturski pokreti 1595-96[15]:
- 1594-95 - Nezvanična španska ekspedicija Umane i Leybe na Velikim ravnicama.
- 1595-96 - U Osmanskom carstvu se pooštravaju odredbe o vezanosti raje za zemlju, "čift bozan resmi" (pristojba za napuštenu i zapuštenu zemlju) povećana sa 75 na 300 akči po čiftluku (raja često napušta zemljoradnju u korist trgovine i obrta)[16].
Rođenja
uredi- 9. 6. - Vladislav IV Vasa, poljsko-litvanski kralj († 1648)
- ? - Jean Desmarets, književnik († 1676)
- pribl. - Bogdan Hmeljnicki, kozački hetman († 1657)
- pribl. - Pocahontas, indijanska princeza († 1617)
Smrti
uredi- 15. 1. - Murat III., turski sultan (* 1546.)
- 20. 2. - Ernest Habsburški, guverner Nizozemske (* 1553)
- 2. 4. - Pasquale Cicogna, mletački dužd (* 1509)
- 20. 4. - Torquato Tasso, talijanski pjesnik (* 1544.)
- Jeremija II Tranos, vaseljenski patrijarh
- Antun Sasin Bratosaljić, pjesnik (* ca. 1518)
Reference
uredi- ↑ 1,0 1,1 Klaić, 402
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Klaić, 406
- ↑ Klaić, 405
- ↑ Historija. 504
- ↑ Klaić, 404
- ↑ Klaić, 403
- ↑ Klaić, 407
- ↑ Klaić, 409-10
- ↑ Historija, 503
- ↑ Dr Ljubivoje Cerović, Srbi u Moldaviji, rastko.rs
- ↑ Boško Suvajdžić, Hajduci i uskoci u narodnoj poeziji, rastko.rs
- ↑ Dimitrije Bogdanović, Tursko doba..., rastko.rs
- ↑ Dimitrije Bogdanović, Srednji vek..., rastko.rs
- ↑ Klaić, 435
- ↑ Klaić, 410
- ↑ Historija. 525
- Literatura
- Vjekoslav Klaić, Svezak treći: dio prvi..... Prva knjiga: Doba kraljeva Ferdinanda I., Maksimilijana i Rudolfa (1527-1608) (archive.org)
- Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959