Prvi krajiški partizanski odred

Prvi krajiški partizanski odred formiran je nakon novih vojno-političkih situacija na jugoslovenskom ratištu nastalih krajem 1941. godine.

Prvi krajiški NOP odred
Segment	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Lokacija osnivanja	Prekaja kod Drvara
Jačina	2411 boraca, oktobar 1942
Formacija	Tri bataljona prilikom formiranja, pet bataljona januara 1942, dva bataljona nakon izdvajanja Petog odreda, četiri bataljona u oktobru 1942.
Komandanti
Komandant	Ljubo Babić, prilikom formiranja, oktobar 1941; Milorad Mijatović oktobar 1942.
Angažman

Italijanska reokupacija

Neuspjeh Pavelića i njegove NDH u pokušaju »pacifikacije« u periodu avgust-septembar 1941. godine, izrazio se u snažnom razmahu borbi i jačanju ustaničkih snaga, ali i doveo do intervencije italijanskih trupa na većem dijelu Bosanske krajine (u tzv. drugoj i trećoj okupacionoj zoni). Italijani su se najprije pojavili na području Bosanskog Grahova i Glamoča, zatim Drvara 25. septembra 1941. godine. Poslije toga su stigli na područja srezova Bosanski Petrovac, Bihać, Bosanska Krupa, Ključ, Cazin, Sanski Most i Mrkonjić-Grad.

U Bosanskom Petrovcu, Ključu i Glamoču, mada su zaposjednuti od italijanskih trupa, NDH je imala svoje organe, ali ne i u Bosanskom Grahovu i Drvaru gdje su vlast uspostavili Italijani.

Italijanski garnizoni u gradovima, po broju vojnika, bili su veoma jaki. Komunikacijama između gradova kretali su se samo u većim sastavima.

Četničko-partizanski sukob

Četničko-partizanski sukob (takođe bratoubilačka borba) je bio politički i vojni sukob koji je izbio jeseni 1941, tokom ustanka u Srbiji, oko pitanja vlasti, starešinstva, jedinstvene (ili zajedničke) komande, kolaboracije i različite nacionalne politike. Dolaskom Italijana sukob se proširio i u Bosansku Krajinu.

Savjetovanje u Stolicama

Savetovanje u Stolicama je održano 26. septembra 1941. godine, nedaleko Krupnja. Odlučeno je da treba prići stvaranju većih slobodnih teritorija i formiranju vojnih jedinica jedinstvenih za čitavu Jugoslaviju - narodnooslobodilački partizanski odred (NOPO), koje u svom sastavu imaju bataljone i čete (80-120 boraca), kao osnovne vojne jedinice.

Na osnovu zaključaka ovog savjetovanja, kojem su prisustvovali i predstavnici rukovodstva NOP Bosne i Hercegovine, Svetozar Vukmanović Tempo i Slobodan Princip Seljo, Pokrajinski komitet KPJ i Glavni štab NOP odreda Bosne i Hercegovine su donijeli odluku da se na području Bosanske krajine formiraju tri partizanska odreda:

Prvi krajiški NOP odred za područje Grmeča (srezovi: Sanski Most, Bosanski Novi, Bosanska Krupa, Bihać), Drvar, Bosanski Petrovac, Bosansko Grahovo i Glamoč);

Drugi krajiški NOP odred za područje Kozare, odnosno, za teritoriju između rijeka Sane, Une, Save i Vrbasa,

Treći krajiški NOP odred za područje Janja, Plive, Jajca, Mrkonjić-Grada, Ribnika, Manjače i centralne Bosne.

Formiranje Štaba Prvog KNOP odreda

Član Pokrajinskog komiteta KPJ Đuro Pucar, koji je ilegalno iz Banja Luke rukovodio ustankom u Bosanskoj krajini, sredinom oktobra 1942 saopštio je rukovodstvu ustanka Drvarskog područja na sastanku kod sela Prekaja (Drvar) odluku o rasformiranju Drvarske brigade i Krajinske divizije, i odluku o formiranju tri krajiška NOP odreda. Prisutnima je saopštio da Štab Prvog KNOP odreda sačinjavaju: Ljubo Babić, komandant, Velimir Stojnić, politički komesar, Vojo Todorović zamjenik komandanta i dr Moni Levi, zamjenik političkog komesara. Istovremeno im je saopštio da Štab Prvog KNOP odreda treba da se s drvarskog područja prebaci na sektor Grmeča,

I Štab Drvarske brigade, imajući u vidu ulazak Italijana u Drvar, ustaša i domobrana na Oštrelj, zatim, italijanska reokupaciju Drvara, Petrovca, Bihaća, Ključa i još nekih gradova, konstatovao je da se situacija znatno izmijenila. Uz to, došlo je do osjeke ustanka i osipanja boraca, što je bio jedan od razloga da se jedinice, kako bi se očuvale, pomjere dalje od svog kraja, prije svega, na područje Podgrmeča. Drugi razlog je pružanje pomoći i podrške podgrmečkim jedinicama i ustanku koji je bio u razvoju i usponu. Treći razlog je ekonomska prednost Podgrmeča u odnosu na kraj oko Drvara i Petrovca. Dolaskom jedinica u Podgrmeč stvoreni su uslovi da vojnički i politički ojačaju snage NOP na ovom području

Jedinice Prvog krajiškog NOP odreda

I Štab Prvog krajiškog NOP odreda, čim se početkom novembra 1941 prebacio s područja Drvara u Podgrmeč, naredio je da neke čete iz okoline Drvara i Petrovca pođu njegovim primjerom. Tako ojačane snage na Podgrmeču ornogućiće veća dejstva prema naseljima i željezničkim prugama u dolinama rijeka Une i Sane.

Odred se sastojao od tri bataljona u vrijeme formiranja:

Prvi bataljon - Sanski, Štab bataljona: komandant Mihajlo Škundrić, politički komesar Pero Morača, zamjenik komandanta Milančić Miljević;

Drugi bataljon - Krupski: Štab bataljona: komandant Vojo Todorović, politički komesar Slobodan Marjanović, zamjenik komandanta Mićo Kolundžija;

Treći bataljon - Petrovačko-bihaćki: Štab bataljona: komandant Slavko Rodić, politički komesar Ilija Došen, zamjenik komandanta Nikola Karanović. Držao je položaje oko Bosanskog Petrovca, koji je bio blokiran, kao i položaje prema Bihaću na liniji Ripač - Pritoka - Grabež

Prva četa - Drinićka (Prva petrovačka): komandir Milan Zorić, politički komesar Gojko Trikić. Formirana je 1941.

Druga četa - Suvajsko-vođenička: komandir Zdravko Čelar, politički komesar Jovo Medić, zamjenik komandira Marko Jokić, zamjenik političkog komesara Đuro Pećanac Đurekan. Formirana je 1941.

Treća četa - Krnjeuška: komandir Lazo Atlagić, politički komesar Savo Batinica, zamjenik komandira Simo Krčmar, zamjenik političkog komesara Pero Vranješ

Četvrta četa - Vrtočka: komandir Milan Atlagić, politički komesar Milan Vukša, zamjenik komandira Vaso Pilipović, zamjenik političkog komesara Lazo Radošević. Organizovana je krajem januara, a smotru je izvršio dr Mladen Stojanović u Bjelaju, prvih dana februara 1942. godine.

Peta četa - Vakufska: komandir Mihajlo Kerkez Maćuka, politički komesar Milan Trninić, zamjenik komandira Nikola Vojnović. Formirana je 1941.

Šesta četa - Bihaćka: komandir Gojko Došenović, politički komesar Pavle Mašanović, zamjenik komandira Sajo Grbić, zamjenik političkog komesara Vojo Stanarević Formirana je 1941.

Sedma četa - Omladinska: komandir Svetko Kačar, politički komesar Jovo Pavić, zamjenik komandira Drago Đukić, zamjenik političkog komesara Vasilije Kecman. Omladinska četa je formirana drugom polovinom januara 1942. godine.

Četvrti bataljon - Drvarsko-grahovski, formiran početkom januara 1942: Štab bataljona: komandant Milutin Morača, politički komesar u prvo vrijeme Ljubo Babić, kasnije Simo Tadić, zamjenik komandanta Milan J. Bosnić, zamjenik političkog komesara Ilija Materić.

Peti bataljon - »Starac Vujadin« bio je u sastavu odreda do januara 1942. god. a onda je po odluci PK KPH za Dalmaciju, ušao u sastav 4. operativne zone Hrvatske i u njenom sastavu ostao do 20. avgusta 1942. Po odluci VŠ NOV i POJ vraćen je sastav krajiških jedinica, odnosno u sastav Petog KNOP odreda. Štab bataljona bio je: komandant Cvijo Oreščić, politički komesar Miro Višić, zamjenik komandanta i operativni oficir Marko Mrvić, zamjenik političkog komesara Košta Pajčin.

Brojno stanje odreda

Neposredno prije izdvajanja Petog krajiškog NOP odreda u februaru 1942. god. odred je raspolagao sa:

• pušaka – 1730
• puškomitraljeza – 50
• teških mitraljeza – 13
• topova – 3
• bataljona – 5
• četa – 23
• boraca – oko 2000

Izdvajanje Petog partizanskog odreda

Kada je na Skendervakufskoj konferenciji, 21-22. februara 1942, donijeta odluka da se za drvarski okrug formira poseban odred - Peti KNOP odred, u njegov sastav su ušli bataljoni: Petrovački, Drvarski i Grahovski. Iz dotadašnjeg Petrovačko-bihaćkog bataljona izdvojena je Bihaćka četa i uključena u Krupski bataljon Prvog KNOP odreda. Tada je, početkom marta 1942. godine, Prvi KNOP odred, sada samo za područje Podgrmeča, imao samo dva bataljona: Sanski i Krupski. Međutim, tokom narednih mjeseci, marta-juna, on će znatno ojačati i formirati još dva bataljona, a nešto kasnije još jedan.

Grmečka proleterska četa

Od boraca Prvog krajiškog NOP odreda formirana je 27. februara 1942. četa sa 107 boraca, od kojih 63 sa područja sanskog, krupskog, novskog i bihaćkog sreza, 38 sa petrovačkog sreza i 6 boraca od Drvara. Komandir čete bio je Zdravko Čelar. Četa je ušla u sastav Krajiškog proleterskog bataljona, formiranog u Čelincu 25. marta 1942. Za komandanta Bataljona određen je Zdravko Čelar, a za političkog komesara Esad Midžić. Teška vojnopolitička situacija onemogućila je odlazak bataljona na Romaniju u sastav Prve proleterske udarne brigade, već je skoro četiri mjeseca vodio danonoćne borbe u centralnoj Bosni, izgubio dosta boraca, među kojima i Zdravka Čelara i Esada Midžića, i sa 110 boraca prebacio se u Slavoniju.

Odlazak italijanskih i dolazak njemačkih jedinica

Sporazumom između Italije i Njemačke došlo je do povlačenja italijanskih trupa iz tzv. Treće zone, u koju je spadalo i područje Prvog KNOP odreda, odnosno Podgrmeč. Italijanske trupe najprije su napustile Bosansku Krupu, 23. marta 1942, Ključ - 5. maja; Petrovac - 25. maja, Bihać - 12. juna i Drvar - 1. jula i otišle u Grahovo i dalje. Namjesto italijanskih trupa, teritoriju Bosanske krajine zaposjedaju njemačke okupacione jedinice i znatno jače reorganizovane domobranske i ustaške jedinice.

Ljeta 1942. godine, Prvi KNOP odred postao je brojno najjači partizanski odred sa 2411 boraca, a u oktobru 1942 prerastao je u Šestu krajišku NOU brigadu, tada brojno najjaču partizansku brigadu. Podgrmeč je čitav rat bio značajno središte narodnooslobodilačke borbe, a događaji iz tog vremena bili su inspiracija Branku Ćopiću za mnoga njegova djela

Literatura

• Vojna enciklopedija (knjiga sedma), Beograd 1974. godina.