Wikipedija

Vođenica


Vođenica je selo u opštini Bosanski Petrovac, u Federaciji Bosne i Hercegovine. Prema popisu iz 1991, selo je imalo 562 stanovnika, od čega su apsolutna većina bili Srbi.

Vođenica


Lokalna crkva

Osnovni podaci
Država  Bosna i Hercegovina
Entitet Federacija Bosne i Hercegovine
Kanton/Županija Unsko-sanski kanton
Opština/Općina Bosanski Petrovac
Stanovništvo
Stanovništvo ((1991)) 562
Geografija
Koordinate 44°38′07″N 16°16′20″E / 44.63527°N 16.27222°E / 44.63527; 16.27222
Vođenica na mapi Bosne i Hercegovine
Vođenica
Vođenica
Vođenica (Bosne i Hercegovine)


Koordinate: 44° 38′ 07" SGŠ, 16° 16′ 20" IGD

Geografija uredi

Vođenica se nalazi na planini Grmeč, u blizini vrha Željeznik. Zemljište je jako kamenito. Periodski tok Vođenica izbija ispod Željeznika (1274 M.) koji je i sabirna oblast vrela. Prema nekim zapisima, izvorišna čelenka potoka Vođenice ima preko 50 vrela i taj dio sela nosi ime Vrela. Najjače vrelo je Stublići a tu su još: Dražići, Crno vrelo, Zanoglina i Pećina vrelo. Potok Vođenica je vodotok sa najviše vode u petrovačkom kraju. Prije sto godina na njemu je bilo preko 40 vodenica. U vrijeme najvećeg vodostaja gubi vodu u ravni Petrovačkog polja, u Trnjacima. Podzemna hidrografska veza nije utvrđena.[1]

U Vođenici takođe ima i dosta listopadne i zimzelene šume (mešovita šuma). U Vođenici se takođe može naći i glina.

Vođenica se može podeliti na dva dela:

  • Donja Vođenica, koja je gusto naseljena i na manjoj nadmorskoj visini (ravan Petrovačkog polja)
  • Gornja Vođenica, koja je ređe naseljena i na većoj nadmorskoj visini (padine Grmeča)

Kao u većini planinskih sela, i u Vođenici vegetacija počinje kasnije.

Istorija uredi

Južno od Vođenice leže ostaci prostranog grada „Oblaja". Bilo je to ilirsko utvrđeno naselje čiji velik kameni bedem obuhvata prostor od cca 15.000 do 20.000 m2.[2] Unutar naselja nalazi se posebna utvrda. Na čitavoj površini nađeni su fragmenti keramike i kućnog posuđa iz kasnog bronzanog ili ranog željeznog doba. Historičar Salmedin Mesihović navodi 10 potencijalnih naselja za antički Seretion, od kojih je devet sa područja Bosanskog Petrovca. Među njima je i navedena gradina Oblaj (Vođenica).[3]

Zapadno od Vođenice leži ruševina na nadmorskoj visini 769 m., koju narod naziva „Drenovac". Sagrađena je od opeka i maltera, pa se zaključuje da je iz rimskog doba. Tvrđava je uz trasu nekadašnjeg rimskog puta Bara (Bosanski Petrovac) - Krnjeuša - Bosanska Krupa, zapravo puta koji je iz rimske Salone vodio do doline rijeke Une i dalje u Sisciu (Sisak).[4]

Srednji vijek uredi

Glavni članak: Pset

U svome djelu De administrando imperio (O upravljanju carstvom), iz 10. stoljeća, vizantijski car i pisac Konstantin VII. Porfirogenet, kao jednu od 11 najstarijih srednjovjekovnih župa primorske Hrvatske, navodi župu Pset. Prema spisu crkvenog sabora u Splitu iz 1185. godine, koji je pronašao Franjo Rački, župa Pset je pripadala u crkvenom pogledu Kninskoj biskupiji. Obuhvatala je Petrovačko i Bravsko polje. Na zapadu se prostirala do Plješivice i rijeke Une, na istoku do rijeke |Sane, a na jugu negdje oko Drvara i rijeke Unca.

U Vođenici se, iz perioda srednjeg vijeka, nalazi arheološki lokalitet Crkvina sa ostacima građevine dimenzija 15x6 m. U Arheološkom leksikonu BiH u opisu lokaliteta stoji: sačuvane ruševine crkvene građevine, uz koju se, prilikom raskopavanja nailazilo na oružje i liturgijske predmete, a oko ruševina je sačuvano oko 40 stećaka u obliku ploča i sanduka sa ornamentima polumjeseca i krsta. Ovaj opis je nastao na osnovu istraživanja arheologa Vejsila Ćurčića 1z 1902 godine.[5]

Osmanski period uredi

Između 1530-1537. godine područje Bjelajskog polja je potpalo pod osmansku vlast. Već 1540. godine spominje se prvi put nahija Bjelaj, a nešto kasnije spominje se kao nahija Bjelaj-Blagaj, ali ubrzo potpada pod kadiluk Kamengrad. Od 1562. godine nahija Bjelaj je priključena kadiluku Novosel koji je bio u kliškom sandžaku. Tokom 1577. godine u bjelajskoj tvrđavi je smještena posada od 370 osmanskih plaćenika pod zapovjedništvom dizdara.[6]

U većem dijelu Bosanske Krajine, još tokom osmanskog napredovanja od Jajca do Bihaća koje je trajalo oko 120 god i završilo se 1592. god, došlo je do osjetne depopulacije, pa su neki dijelovi Krajine ostali potpuno napušteni. Dio starosjedilačkog stanovništva u plodnijim krajevima oko Vrbasa, Sane i Bjelajskog polja u prvim decenijama turske vladavine prelazi na islam, zadržavajući kompaktnost svojih naselja.[7]

Popisni turski defteri iz 16. vijeka potvrđuju da su naselja rijetka, da je broj stanovnika u njima "upadljivo mali", a zemlja slabo obrađena i zapuštena. Ova nova situacija nije odgovarala ni Osmanlijama, ekonomski ni vojno, pa su kolonizirali nove populacije, uglavnom stočare iz prenaseljenih područja Hercegovine, Crne Gore i jugozapadne Srbije. Nema podataka o kolonizaciji Bjelajskog polja, odnosno Vođenice, pa se samo predpostavlja da je područje bilo slabo naseljeno.

Nakon austro-turskog rata (1737–1739) sklopljen je Beogradski mir čijim odredbama je uspostavljena granica između Osmanskog carstva i Austrije i Mletačke Republike, koja najvećim dijelom odgovara današnjoj granici Bosne i Hercegovine i Hrvatske. Svištovskim mirom (1791.) okončan je posljednji austro-turski rat započet 1788. godine i formirana je Habsburška vojna krajina na nekadašnjoj teritoriji Bosanskog pašaluka. Veliki broj muslimanskog stanovništva se iselio iz Dalmacije, Like i Banije i nastanio se na desnoj obali Une, pa i na Petrovačkom polju.[8]

U bosanske pogranične oblasti od Bihaća i Cazina pa sve do do Livna, uključujući i susjedna područja sve do Jajca i Banja Luke, od 1740. godine pa nadalje, u vremenu od stotinu godina, neprestano se useljava i pravoslavno stanovništvo. Analizirajući vrijeme njihovog naseljavanja, Rađenović je utvrdio da se u 18. vijeku u Vođenicu naselilo sedam porodica u 62 kuće. Od 1800. do 1850. uselilo se 13 porodica u 45 kuća, a do kraja osmanske vlasti još 10 porodica u 25 kuća.[9]

Cjelokupno zemljište u Vođenici bilo je u vlasništvu, bilo kao begluk ili selište, čuvene begovske porodice Kulenović. Prvi Kulenovići u Bosnu su došli prilikom odlaska Osmanlija iz Like, gdje su preci ove porodice živjeli kod Udbine. Oni su ne samo jedna od najrazgranatijih begovih porodica u Bosanskoj Krajini, gdje su uglavnom živjeli i posjedovali svoju zemlju, već i jedna od najrazgranatijih begovih porodica u cijeloj Bosni i Hercegovini. Početkom 20. stoljeća cijela porodica Kulenović posjedovala je daleko najveće komplekse begluka i najveći broj seljačkih naselja u Bosni i Hercegovini.[10] Do bune 1875-78. u Gornjoj Vođenici je bilo sedam begovih kuća. Imali su i džamiju, sagrađenu samo sedam godina prije ustanka, i groblje. I sada se još vidi komad zida džamije. U osmansko doba Kulenovići su u Bosanskom Petrovcu bili kapetani, a u austrougarskom njeni gradonačelnici - Skender-beg Kulenović i Husein-beg Kulenović Hadžikadibegović (od 1908).

Austrougarski period uredi

Nekadašnja turska periferna pokrajina Bosna i Hercegovina, dodijeljena je Austro-Ugarskoj na pacifikaciju i privremenu upravu. Time je otpočeo i njen proces moderniziacije i uključenja u srednjoevropski civilizacijski krug. U novim, povoljnijim političkim prilikama, uslijedio je i val doseljavanja u naselja Petrovačkog polje iz susjednih dijelova Like i Dalmacije. U Vođenicu se naselilo 27 porodica u 63 kuće.

Dobrotvorka Mis Irbi i Džonstonova su u Vođenici 1879. god. za osnovnu školu sagradile drvenu zgradu, koju su do 1880 u cjelosti i finansirale. Kad su napustile petrovački kraj, šlola je bila pretvorena u parohijski dom, a nešto kasnije bio joj je dograđen i drveni zvonik sa jednim zvonom. Nešto slično se desilo i u susjednom selu Bjelaju.

Na posljednjem austrougarskom popisu stanovništva 1910. godine Vođenica je mjesto i politička opština u kotaru Bosanski Petrovac, okrug Bihać. Crkvena organizacije je nekoliko puta mijenjana. Rješenjem cara Franje Josifa I od 14. januara 1900. odobreno je ustrojstvo nove Eparhije banjalučko-bihaćke sa sjedištem u Banja Luci, kao četvrte srpske pravoslavne eparhije u Bosni i Hercegovini. U novoj organizaciji, parohiju Vođenica, u protoprezviteratu petrovačkom, činilo je šest sela: Vođenica, Brestovac, Skakavac, Cimeše, Bjelaj i Vaganac, sa ukupno 345 kuća i 2070 stanovnika, dok je u samoj Vođenici bilo 170 domova sa 1.332 stanovnika. Prilozima mještana Vođenice, Brestovca i Skakavca 1913. godine, po projektu Miloša Miladinovića, izgrađena je crkva. Ovo originalno arhitektonsko ostvarenje visokih estetskih vrednosti izdvajalo se svojim ukupnim dometom od uobičajenih rešenja srpskih pravoslavnih crkava tog vremena.[11]

 
Spomenik iz NOB-e

Drugi svjetski rat uredi

Nakon što su Sile Osovine okupirale Kraljevinu Jugoslavije, područje Vođenice našlo se u novostvorenoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Stanovništvo Vođenice se organizovalo i priključilo Narodnooslobodilačkoj borbi, koju su predvodile partizanske snage. U toj borbi živote su izgubili mnogi borci i civilno stanovništvo. Podsjećanje na te događaje je spomenik u središtu naselja.[12]

Privreda uredi

Većina stanovnika Vođenice se bavi poljoprivredom i stočarstvom. Stanovnici Donje Vođenice se uglavnom bave zemljoradnjom i voćarstvom, dok se stanovnici Gornje Vođenice uglavnom bave: stočarstvom, šumarstvom, voćarstvom, a ređe zemljoradnjom. Takođe mnoga domaćinstva u Vođenici poseduju farme tovnih pilića.

U Vođenici se uzgaja:

Nekada su se mnogi stanovnici Vođenice bavili: zidarstvom, vađenjem kamena i izradom kreča. Mnoga domaćinstva koja se bave stočarstvom, takođe i prave mnoge mlečne proizvode kao što su: sir, kajmak i kiselo mleko. Ovo kao i okolna sela poznata su po izradi specijalne vrste kajmaka koji se naziva basa.

Stanovništvo uredi

Selo vođenica je po popisu iz 1991. godine imalo 562 stanovnika,od čega je 561 stanovnik bio Srbin,a samo 1 stanovnik Hrvat.Što znači da su Srbi u Vođenici prema popisu iz 1991. godine činili 99,83 posto stanovništva,a Hrvati 0,17.[13]

Poznate ličnosti uredi

U Vođenici se rodio Narodni heroj Marko Jokić.[14]

Hrizostom (svjetovno Rajko Jević), mitropolit dabrobosanski od 2017. godine, rođen je u Vođenica. Ranije je bio episkop bihaćko-petrovački i zvorničko-tuzlanski.[15]

Znamenitosti uredi

Literatura uredi

  • Đoko Slijepčević, Historija Srpske pravoslavne crkve, II knjiga, Od početka XIX vijeka do kraja Drugog svjetskog rata, Munchen, 1966. (korištene usluge biblioteke Bošnjačkog instituta, fondacija Adila Zulfikarpašića-Sarajevo), 1966.

Reference uredi

  1. ↑ PETROVAČKO POLJE –Dr. Rade Davidović, Novi Sad, 1981
  2. ↑ „SVPPLEMENTVM REBELLIO ILLYRICI I – GERMANIKOVA “POUNJSKA OFANZIVA””. INSTITUT ZA ISTORIJU • Br. 4, 1-234, Sarajevo 2009.. Arhivirano iz originala na datum 2018-07-14. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  3. ↑ „Jelena Božić: Prilog poznavanju kulturno-istorijske prošlosti petrovačkog kraja: Vođenica”. Institut za zaštitu i ekologiju Republike Srpske, Banja Luka , 2019. Pristupljeno 9. 1. 2022. 
  4. ↑ „Ivo Bojanovski: BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA”. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  5. ↑ „Vejsil Ćurčić: Starine iz okoline Bosanskog Petrvca”. Zemaljski muzej, Sarajevo, 1902.. Pristupljeno 9. 2. 2023. 
  6. ↑ „Hamdija Kreševljaković, STARI BOSANSKI GRADOVI”. Naše starine I, Sarajevo, 1953, 7-45 –. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  7. ↑ „Milan Vasić: Etnička kretanja u Bosanskoj Krajini u XVI vijeku”. Godišnja skupština društva istoričara, Banja Luka , 1963.. Pristupljeno 9. 1. 2022. 
  8. ↑ „Stjepan Pavičić: SEOBE I NASELJA U LICI”. JUGOSLAVENSKA AKADEMIJA ZNANOSTI I UMJETNOSTI, 1962. godine. Pristupljeno 9. 2. 2021. 
  9. ↑ „Petar Rađenović: BJELAJSKO POLJE I BRAVSKO- Antropogeografska ispitivanja”. Srpska Kraljevska Akademija u Beogradu 1925. i 1923. Godine. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  10. ↑ BEGOVSKI ZEMLJIŠNI POSJEDI U BOSNI I HERCEGOVINI OD 1878. DO 1918. -H. Kamberović, Sarajevo, 2003
  11. ↑ Božić, Jelena (2019). „Srpska pravoslavna crkva u Vođenici (1911–1913)” (rs). Glasnik udruženja arhivskih radnika RS 4 (11). DOI:10.7251/GUARS1911012. ISSN 1840-4626. 
  12. ↑ „Donald Nyebil: Name: Monument to the Revolution - Location: Vođenica, Bosnia”. Spomenik Database. Pristupljeno 12. 9. 2017. 
  13. ↑ Nacionalni sastav stanovništva - Rezultati za republiku po opštinama, i naseljenim mjestima 1991, izdavač: Državni zavod za statistiku republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1991.
  14. ↑ „Milovan Samardžija: Sjećanje na Marka Jokića”. Opštinski odbor SUBNOR, 1974 -PETROVAC U NOB, knjiga 7. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  15. ↑ „Устоличење Митрополита дабробосанског г. Хризостома (СПЦ, 5. септембар 2017)”. Arhivirano iz originala na datum 2017-10-11. Pristupljeno 2017-11-14. 

Vanjske veze uredi

  Portal Bosna i Hercegovina
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Vođenica&oldid=41810807