Dobroslav Jevđević
Dobroslav Jevđević (Prača kraj Rogatice, 1895. - Rim, listopad 1962.) je bio jugoslavenski političar, četnički vojvoda.
| Dobroslav Jevđević | |||
|---|---|---|---|
|
| |||
| Lični podaci | |||
| Nadimak | Jevđa | ||
| Datum rođenja | 1897. | ||
| Mesto rođenja | Miloševac, Prače (Austrougarska) | ||
| Datum smrti | 1962. | ||
| Mesto smrti | Rim (Italija) | ||
| Vojska | Jugoslovenska Vojska u Otadžbini | ||
| Bitke i ratovi | Drugi svetski rat | ||
Predratna biografija uredi
Dobroslav Jevđević je rođen u svešteničkoj porodici, od oca Dimitrija i majke Anđelke, u Miloševcu kod Prače 1895. godine. Kao član Mlade Bosne učestvovao je u neuspelom atentatu na austrijskog generala Poćoreka 1908. godine, kada mu je bilo svega 13 godina, a potom i u sarajevskom atentatu 1914. godine. Tada je uhapšen i kraj Prvog svetskog rata dočekuje u zatvoru. Između dva rata bio je publicista i političar (jedan od vođa Orjune i JNS-a). Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije biran je za narodnog zastupnika (rogatičkog i novosadskog kotara) na listi Samostalne demokratske stranke.
Drugi svetski rat uredi
Nakon sloma kraljevine Jugoslavije 1941. bježi u Budvu a odatle u rujnu u okupirani Split gdje pod talijanskim patronatom djeluje četnička skupina, s ciljem stvaranja srpske autonomije pod Italijom koja bi obuhvatila Dalmaciju, Liku, Bosnu i Hercegovinu. S I. Trifunovićem Birčaninom organizira suradnju četničkih postrojbi s talijanskim okupacijskim vlastima u borbi protiv partizana. Koordinira prebacivanje četničkih postrojbi iz Hercegovine u sjevernu Dalmaciju i Liku.
O organizacionim sposobnostima vojvode Dobroslava Jevđevića vis-à-vis italijanskih okupacionih vlasti i uopšte o njegovom radu, major Petar Baćović se veoma pohvalno izrazio u izvještaju od 16. jula 1942. poslatom generalu Mihailoviću:
Dobrosav Jevđević koji je u nacionalnom pogledu potpuno ispravan, dobar organizator, vešt čovek uspeo je da se kod Talijana dobro plasira ali ni u kom slučaju na štetu naših nacionalnih interesa. Sposoban je i jedino [može] on da za hercegovačke četnike nabavi sve što je potrebno.[1]
Dobroslav Jevđević, Mihailovićev delegat u istočnoj Bosni i Hercegovini, u svom izveštaju iz juna 1942. godine navodi da proleterske brigade imaju mnogo "Jevreja, Cigana i muslimana."[2] Jevđević u proglasu protiv partizana jula 1942. godine iznosi prilično bizarne optužbe: "Oni uništavaju srpske crkve i dižu džamije, sinagoge i katoličke hramove".[3] U lipnju 1942. Draža Mihailović šalje ga u Sloveniju da izvidi stanje i brojnost tamošnjih četnika.
Jevđević je u septembru 1942. potpisao sporazum s talijanskim generalom Mariom Roattom u kojem posebno insistira na marmeladi:
5. Italijanska armija pristaje da za sve četnike u domenu vojvode Birčanina odobri 25.000 uniformi i to prvenstveno od zarobljenih Francuza.
10. Italijanska armija pristaje da ubuduće plate vojnika prima lično komandant svakog našeg odreda i da on lično isplaćuje vojnike.
11. Italijanska armija pristaje da četničke komande mogu kupiti u Italiji sve količine suhog voća i marmelade uz uslov da je plaćeno u italijanskoj valuti.
12. Italijanska armija ne insistira da četnici moraju skinuti sa svojih kapa bele orlove.
14. Obroci koji se daju četnicima po odobrenju armije imaju da se povećavaju na obroke ravne italijanskim vojnicima zajedno sa duvanom, marmeladom, sirom i konjakom.[4]
– Sporazum Jevđevića sa Italijanima iz septembra 1942.
Pored Italijana, Jevđević je istodobno dolazio u dodir i s predstavnicima organa NDH. Prema navodima iz izvještaja koji je Vrhovnoj komandi JVuO poslao major Petar Baćović, Jevđević se u srpnju 1942. sastao s ustaškim ministrima Andrijom Artukovićem i Vladimirom Košakom u Dubrovniku.[5] U studenome je Jevđević preko oružničkog pukovnika Jakovljevića u Nevesinju zatražio o pregovore s vojnim vlastima NDH »radi smirivanja i prehrane«. Kontakti su nastavljeni i tokom siječnja 1943, kada je došlo do sastanka sa županom u Mostaru Perom Zlatarom. Dobroslav Jevđević je tom prilikom isticao da »on ima pune ovlasti od svog vrhovnog zapovjedništva, da sklopi trajan sporazum sa predstavnicima hrvatske vojske i četnika«.[6][7][8]
Nakon njegova huškačkoga govora četnici su u listopadu 1942. na području prozorskog kotara (u sklopu talijanskih operacija) ubili više od tisuću Hrvata i nekoliko stotina Muslimana (pokolj u Prozoru). Nakon tog pokolja, Vjekoslav Vrančić i David Sinčić, predstavnici NDH kod talijanske Druge armije traže smirivanje četnika i njihovo usmjeravanje prema partizanima. U Dobrom Polju, 4. septembra 1942. godine u 15 časova, vođeni su razgovori predstavnika njemačke 718. pešadijske divizije s "političkim komesarom četnika u italijanskoj interesnoj zoni" - upravo Jevđevićem:
Ovaj razgovor je tražio Jevđević jer je, kako je rekao, smatrao za potrebno da se razjasne neka pitanja u vezi sa stavom nemačkog Vermahta prema delatnosti njegove grupe, da bi se izbegao ma kakav konflikt s nemačkim oružanim snagama. U zoni koju su mu dodelili Italijani, između Crne Gore i granice između nemačke i italijanske interesne zone, on raspolaže sa 12.000 ljudi, naoružanih italijanskim oružjem i municijom, koji se staraju za red i mir. U toj oblasti nema više nijednog partizana. U toku akcije čišćenja grupa je pobila oko 6500 komunista, pretežno Srba. Njezin cilj je obnova i održavanje reda i mira na čitavoj teritoriji Bosne i Hercegovine.[9][10]
– Izveštaj o razgovorima Vermahta s četničkim komesarom Jevđevićem na dan 4. 9. 1942.
Iste godine, Dobroslav Jevđević je dobio zvanje četničkog vojvode.
Početkom 1943. godine, uoči četvrte neprijateljske ofanzive protiv partizana, Jevđević o postignutom sporazumu sa italijanskim okupatorima 18. januara 1943. obaveštava Mihailovića:
Danas stiglo odobrenje iz Rima da Crnogorci idu preko Hercegovine. Našim trupama odobren pokret kad Crnogorci krenu od Prozora. Naš pravac Grahovo — Glamoč. Talijani daju hranu, osoblje radio-stanice, snabdevanje i sanitet. Bjelajca zadržavaju za posebnu akciju koju oni vrše sa njim za čišćenje Like. Nemci i Italijani zatvaraju odstupne pravce. Za naše ljudstvo daju 100 metaka vojniku, 1.000 puškomitraljescu, 10 teških bacača sa 3.000 granata. Komandant armije izjavio je da se divi našoj vojsci i daje joj sve. Organizaciju oslobođene zone prepuštaju nama.[11]
Uoči talijanske kapitulacije aktivan je u Dubrovniku odakle 3. IX 1943. odlazi u Rijeku i produžuje za Rim, gdje se povezuje s njemačkom obavještajnom službom. U Trstu organizira izbjegle četnike i vraća ih u Opatiju gdje im se stavlja na čelo.
1944. postaje komandant Komande JVuO za Gornju Liku i Hrvatsko primorje, odnosno dva korpusa koja su postojala u tim krajevima: Ličko-kordunaškog i Primorskog korpusa, koje će krajem godine prebaciti u Ilirsku Bistricu. Kao izaslanik D. Mihailovića (u dogovoru s njemačkim opunomoćenikom za jugoistok H. Neubacherom) djeluje u Sloveniji na objedinjavanju svih kolaboracionista radi stvaranja fronte protiv antifašističkih snaga.
Iznimno negativnu ocjenu o Jevđevićevom radu na stvaranju četničke organizacije u Istri, Gorskom kotaru, Lici i Sloveniji, te otvorenoj kolaboraciji sa njemačkim vojnim i obavještajnim strukturama, ostavila je Jovanka Krištof (pseudonim »Mira«), Mihailovićeva obavještajka u Sloveniji. U izvještaju poslatom 29. juna 1944. Draži Mihailoviću, ona za vojvodu Jevđevića (pseudonim »Aero«) navodi:
Isto nije u interesu naše stvari da Aero, kao vrlo kompromitovana osoba, zbog jakog sudelovanja sa okupatorom vodi i ilegalu, jer nitko neće verovati u ilegalnost te ilegale. A on će u prvom redu gledati zadovoljiti okupatora i malo će ostati za ilegalu. Pošto on ima mater. sredstva, ileg. je odvisna od njega. Zato bi moguće vojv. Đujić mogao dati kojeg ozbiljnog i nekompromitovanog oficira, kojeg ljudi poznaju kao dobrog, da organizuje i poveže ileg. odrede.
Bilo bi u interesu naše stvari, da se javno A. ne hvali, da ima r. vezu sa Vama i Vaša pisma ne pokazuje svima, jer tim samo maže Vaše ime, pošto ljudi ne znaju, da Vi niste dobro informiran i misle da Vi odobravate takav rad.
Aero je drugi Nedić. Ipak će ostati ovde, ali stanovat će u hotelu, gde sami Nem. stanuju i gde civili nemaju pristupa. Već i time priznaje svoje javno sarađivanje sa okupatorom. Veruje da Nem. sigurno neće izgubiti rat, ako čak i ne pobedi, zato smatra za pametno vezati se sa njom. S tim benavi i druge, te je tel. Vinko meni dokazivao kao veliku potrebu vezati se sa Nemcima. Pošto je A. vrlo agilan, sposoban i častihlepan, te mu je i mnogo stalo do toga, da ga Vi priznajete, mislim, da bi našoj stvari stvarno koristio propag. i ostalim radom, kad bi bio u inostranstvu. Tamo nema okupatora i ne bi mogao šurovati sa njim te šteti stvari.[12]
Kao jedna od ličnosti od Mihailovićevog povjerenja koja se kod okupatorâ vjerovatno najviše eksponirala, vojvoda Jevđević je veoma umješno igrao političku ulogu koja mu je bila namijenjena. U depeši Mihailoviću i Vrhovnoj komandi JVuO od 10. januara 1945. Jevđević piše o vezama Momčila Đujića sa Dimitrijem Ljotićem i navodi da trupe pod njihovom komandom čine jedinstvenu vojnu formaciju:
Vređate me bez potrebe jer ste Đujiću poslali šifru, a meni ne. Skrećem Vam pažnju, da Ljotićevci sa najvećim uspehom iskorišćuju megalomaniju Momčila da ga odvoje i doživećete politički slom kod ove vojske. Kad bih ja o Vama govorio nemogućim tonom Momčilova štaba onda bih dobio sigurno šifru. Mogao bih da izdvojim i Momčilovu i Ljotićevu većinu, ali ja ovde neću cepati Srpske snage. Za dalji razvoj događaja ja ne snosim odgovornost, jer sam ja za Vas okupatorov čovek.[13]
Jevđevićeva pozicija koju je tokom rata zauzimao u odnosu na okupatora precizno je definisana u depeši generalu Mihailoviću od 23. januara 1945. godine:
Nemci i od mene traže izjašnjenje. Mislim ovako: Ljotić u Srbiji prestavlja samo ono što je doveo ovde. Sve ostalo je sa Dražom, a ako ga ja ostavim prestavlja samo sebe i okolinu svoju. Za Nemce je pametnije da me ne diraju, jer dok ja kao Mihailovićev čovek sarađujem sa njima opšti stav Ravnogorskog pokreta je prema njima u celosti tolerantniji. Ne mogu oni razgovarati sa srpskim narodom ako ne pitaju Dražu, koji lično sa njima nikad neće razgovarati, ali se može stvoriti modus saradnje sa pojedinim grupama. Draža može prihvatiti sa Nemcima vojne sporazume, a nikad političke. On je jedina srpska karta prema saveznicima i samo luđaci ili samoubice mogu tražiti da se on kompromituje. Ja lično lojalno ću nastaviti saradnju sa Nemcima, ali me politički ne mogu vezati ni izjave Ljotića ni Đujića. Saveznike neću nikad napasti ni rečju, a kamo li oružjem, a neću napasti ni Nemce. Vilda.[14]
Mihailović je na posleratnom suđenju govorio da je Jevđeviću dao veće sume za nabavku hrane, ali je on novac zadržavao za sebe da ga upotrebi za pripremanje izbora posle rata.[15]
Emigracija uredi
U proljeće 1945. bježi u Italiju gdje ga Savezničke vojne vlasti uhićuju i zatvaraju u logor Grottaglie. Tamo je neko vrijeme zatvoren s Viktorom Gutićem koji je izručen a Jevđević se dokopao slobode. Veruje se da je izbegao izručenje tako što je, uz pomoć svojih jakih veza u Italiji, neko vreme bio sakriven u seminariji katoličke kurije.[16] Do smrti je živio u Rimu.
Jevđević je u emigraciji je bio počasni doživotni predsednik Organizacije srpskih četnika "Ravna Gora". Objavio je knjigu četničkih novela "Kapi krvi" (1950), kao i knjige "Sarajevski zaverenici" (1953-1954) i "Od Indije do Srbije - tri hiljade godina srpske istorije" (1961). Osnovao je i uređivao "Srpske novine". Umro u Rimu 2. oktobra 1962. godine.
Izvori uredi
- ↑ Izveštaj majora Petra Baćovića od 16. jula 1942. Draži Mihailoviću o vojnopolitičkoj situaciji u Hercegovini i saradnji sa italijanskim okupatorom
- ↑ Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilackom ratu jugoslovenskih naroda, Vojnoistorijski institut Jugoslovenske narodne armije, Belgrade, 1954-, pt 14, vol. 1, doc. 114, p. 400.
- ↑ AVII Chetnik Collection, box 222, facs. 4, doc. 29.
- ↑ https://www.znaci.org/00001/4_14_1_169.htm Zb. NOR, XIV/1, 634.
- ↑ Izveštaj majora Petra Baćovića od 16. jula 1942. Draži Mihailoviću o vojnopolitičkoj situaciji u Hercegovini i saradnji sa italijanskim okupatorom
- ↑ AVII, NDH, kut. 80, br. reg. 9/6, i kut. 156, br. reg. 46/6.
- ↑ Zbornik dokumenata NOR-a, XIV/2, 1057-1058.
- ↑ Pokušaj poduzimanja veće četničke ofenzive protiv NOP-a
- ↑ Snimak originala (pisanog na mašini) u AVII, NAV-T-315, r. 2270, s. 456—8.
- ↑ NARA, T315, Roll 2270, frames no. 000456-458.
- ↑ https://www.znaci.org/00001/11_31.htm
- ↑ Izveštaj obaveštajnog organa od 29. juna 1944. Draži Mihailoviću o stanju četničkih organizacija u Sloveniji, Hrvatskom primorju, Gorskom kotaru i Lici i saradnji sa nemačkim okupatorima
- ↑ Izvod iz knjige primljenih depeša štaba četničke vrhovne komande od 12. decembra 1944. do 26. februara 1945. godine
- ↑ Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1985, str. 742-743.
- ↑ Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih
- ↑ Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.
