Gračanica, Kosovo

Gračanica

Graçanica
Gračanica Graçanica
Selo
	Manastir Gračanica
	Gračanica
	Koordinate: 42°36′12″N 21°11′32″E / 42.60333°N 21.19222°E
Država	Kosovo
Okrug	Priština
Općina	Gračanica
Nadmorska visina	588 m
Stanovništvo (2011.)
• Ukupno	2686
Vremenska zona	UTC+1 (CET)
• Ljeti (DST)	UTC+2 (CEST)

Gračanica (albanski: Graçanica; ćirilica: Грачаница), selo na Kosovu u općini Gračanica.

Gračanica je selo koje se nalazi na osam kilometara jugoistočno od Prištine, na magistralnom putu za Gnjilane. Od 1999. godine ovo selo je sedište srpske enklave koja broji preko 12.000 stanovnika. U njemu se nalazi jedan od najpoznatijih srpskih srednjovekovnih manastira Gračanica, zadužbina Svetog kralja Milutina.

Geografija

Naselje je na reci Gračanki, desnoj pritoki Sitnice, u njenoj proširenoj dolini ispod Gračaničkog jezera i jalovišta rudnika olova i cinka Kišnica – Novo Brdo. Okružuju ga brda Veletin (874 m), Steževac (796) i kosa Glasnovik. Dva kilometra jugozapadno od naselja nalazi se arheološko nalazište Ulpijana.

Historija

Gračanica se prvi put pominje kao Grazaniza 1303. godine u jednom pismu pape Benedikta IX barskom nadbiskupu Marinu vezano za katoličku parohiju u Janjevu i rudarsku koloniju Kišnica iznad Gračanice. Pod današnjim imenom prvi put ga pominje kralj Milutin 1321. godine u Gračaničkoj povelji izdatoj povodom osnivanja manastira. Pri prodiranju Austrijanaca preko Kosova do Skoplja 1689. godine, naselje je bilo napušteno, a posle njihovog ponovnog pohoda (1737) je sasvim opustelo. Oko 1840. naselili su ga Albanci iz sela Mramora. Albanski naseljenici iz Mramora održali su se tu oko tridesetak godina.

Gračanica je od Turaka bila oslobođena za vreme Srpsko-turskih ratova 1878. godine, kada je srpska vojska prodrla nadomak Prištine, ali je odlukom Berlinskog kongresa ostala izvan srpske države.

Najstariji rod u Gračanici su Popovići, potiču od „đaka“ Riste Prizrenca, koji se ovde doselio kada su živeli Albanci, 1759. godine. Iz ovog roda su potonji gračanički sveštenici i učitelj i književnik Janićije Popović.

Varošica danas

Liturgija u porti Gračanice na Vidovdan 2009.

Iznad naselja Gračanica i iznad manastira, na reci Gračanki, nalazi se veliko jalovište rudnika „Kišnica“ i „Novo Brdo“ koje je sredinom osamdesetih godina pretilo da probije branu i poplavi selo. Zahvaljujući protestima građana, jalovište je zatvoreno, a naselje Badovac, koje je bilo neposredno uz njega, preseljeno iznad Gračanice na kosi prema selu Sušica.

Pored Manastira Gračanica, u centru naselja se nalazi i spomenik izginulim ratnicima iz Balkanskih i Prvog svetskog rata, a u blizini naselja je i isposnica sv. Luke, u Kišničkom potoku, i ranoslovenska nekropola Gladnice, u njivama pored Gračanke, istočno od manastira.

Za vreme NATO bombardovanja, prvi projektili su pogodili veliko podzemno skladište municije u brdu Strnjik, na severoistoku Gračanice; dve nedelje su odjekivale eksplozije ispod zemlje i goreo vojni materijal, od čega je stradalo nekoliko gračaničkih kuća.

Dok je bila selo Gračanica je imala Donju, Gornju i Školsku mahalu. Danas, deset godina nakon dolaska međunarodnih snaga, silom prilika, postala je administrativni, zdravstveni, obrazovni i kulturni centar Srba centralnog Kosova. Zahvaljujući velikom prilivu albanskog stanovništva u okolna naselja i grad Prištinu i ekspanziji divlje gradnje, ona je spojena sa Prištinom, ali u samoj Gračanici nema albanaca.

U Gračanici se na Vidovdan održava veliki narodni sabor, uz služenje liturgije kosovskim junacima, a uoči Vidovdana Vidovdansko pesničko pričešće.