Amfisa

Amfisa (grčki: Άμφισσα) je glavni grad prefekture Fokide u Grčkoj. Grad je bio poznat i po svom srednjevjekovnom imenu Salona (grčki: Σάλωνα ). Amfisa leži na sjeveru Krizijske kotline, između dvije planine; Giona sa zapada i Parnasa sa istoka. Amfisa je sještena južno od grada Lamije, sjeverozapadno od gradova; Livadije i Delfija, 13 km sjeverno od luke Iteje, te 30 km sjeverno od Desfine. Grad je povezan sa dvije magistralne ceste; GR-27 i GR-48 s ostalim grčkim gradovima.

Amfisa Άμφισσα
Osnovni podaci
Država	Grčka
Periferija	Središnja Grčka
Prefektura	Fokida
Stanovništvo	9248 (2001)
Površina	315.174 km²
Visina	180 m
Koordinate	38°32′N 22°22′E
Poštanski broj	331 00
Pozivni broj	22650
Registarska oznaka	AM
Gradonačelnik	Asimakis Asimakopoulos
Službena stranica	www.tripolis.gr
Karta
Amfisa Položaj grada na karti Grčke

Razglednica iz 1918.

Porijeklo imena

Vjeruje se da ime grada potječe od starogrčke riječi αμφιέννυμι (amfienimi), a što slobodno prevedeno znači okruženje, okolica, jer je okružen planinama Giona i Parnas. Po priči iz grčke mitologije grad je dobio ime po Amfisi, kćeri Makara (sina boga Eola, i ljubavnici boga Apolona.

Povijest

Za antičkih vremena

Amfisa je naseljena još za vremena antičkih vremena i bila je središnji grad regije Lokrija naseljene starim grčkim plemenom Lokrani. Po antičkim napisima Amfisa je bila najveći Lokrijski grad, lijepo izgrađen, udaljen stodvadeset stadija od Delfija. I Pauzanija u svom dijelu Opis Grčke piše o Amfisi, navodi da grad ima akropolu sa brončanim kipom koju su donijeli iz Troje.

Negdje pri kraju VIII st. pne. Amfisa se organizira kao grad država - polis, od VII st. pne. počinje prosperitetno razdoblje grada, i traje puna tri stoljeća. Pojedini dijelovi zidina stare akropole potječu iz tog doba (VII - VI pr. Kr.). 653. pne. dio stanovnika Amfise odselio se u Južnu Italiju i osnovao grad Lokranski Epizefirij.

Nakon Grčkog poraza poslije Bitke kod Termopila Perzijanci su okupirali Fokidu, zbog toga su mnogi stanovnici Fokide potražili su utočište u dobro utvrđenoj i neosvojenoj akropoli Amfise. Za vrijeme Peloponeskih ratova, Amfisa se svrstala na stranu Sparte potičući i ostale susjedne gradove na isto savezništvo. Vlast u polisu Amfisa bila je slično ustanovljena poput one iz Sparte - oligarhijska. Za vrijeme Periklove demokratske vladavine u Ateni, i u Amfisi je bilo nekoliko neuspjelih pokušaja uspostave slične demokratske vlasti.

Od 395. pne. počinju sukobi Amfižana sa susjednim polisima iz Fokide. Počeli su naizgled bezazleno; prikupljanjem poreza od strane Amfise na teritorijima koji su bili predmet sporenja između Lokrana i Fokiđana. Uz Amfisu su se kao saveznici našli svi Lokrani i Tebanci , a Fokiđani su nato zatražili pomoć Sparte.

Ovi sukobi doveli su do Korintski rata u kojem je Amfisa ratovala na istoj strani s; Atenom, Argosom, Korintom i Tebom.

Za vrijeme Trećeg svetog rata, 356. pne. - 346. pne., Amfižani su bili saveznici Tebanaca, i okupirali su dio zemlje koje je do tada pripadalo svetišu u Delfima. To je dovelo do toga da su ostali potužili na to i zatražili pomoć makedonskog kralja Filipa II.

338. pne. Filip je napao i razorio Amfisu, te raselio dobar dio njezinog stanovništva u prostore oko Delfija, ti događaji znani su Četvrti sveti rat. Kasnije te iste godine, nakon vatrenih Demostenovih govora, osnovan je savez protiv Makedonaca kojoj su na čelu bili Atenjani i Tebanci, njoj su se pridružili Amfižani kao i ostali Lokranski gradovi.

Amfižani su htjeli obnoviti svoj grad i povratiti mu staru snagu i moć, ali su pobjeđeni 322. pne. od strane Aleksandra iz Etolije. Kasnije su Amfižani i Etoljani izgladili svoja stara neprijateljstva i animozitete, tako da se 250. pne. Amfisa pridružila Etolskom savezu. 245. pne. Aratus, vojni strateg Ahejskog saveza, napao je i razorio Amfisu, ali su se ova dva saveza udružila s Rimskim carstvom i njegovim generalom Titus Quinctius Flamininus protiv Filipa V. Makedonskog i pobijediti ga. Titus je proglasio Amfisu slobodnim gradom, izuzetim od poreznih nameta, sjedištem Lokrije, sa svojom vlastitom uprvnom i crkvenom vlašću i kovanicama.

No ubrzo su Etoljani shvatili da Rimljani žele ovladati Grčkim gradovima i potražili pomoć od sirijskog kralja Antioha III. , zbog toga je poslat rimski general Manius Acilius Glabrio (konzul iz 191. pne.) koji je najprije pokorio Lamiju te potom nastavio napredovati prema Amfisi. Manius je opkolio Amfisu 190. pne., Amfižani su bili uvjereni u sigurnost svojih jakih zidina, i branili su grad od brojnih snaga opsjedatelja. Zatim je smjenjen Manius Acilius, odlučnijim Scipionom Asiaticusom, atenski pregovarači spriječili su daljnju opsadu Amfise, i došlo je do izmirenja dviju strana.

U vremenu od 174. pne. do 160. pne., Amfisa je razarana nekoliko puta, za vrijeme borbi između simpatizera rimljana i grčkih nacionalista u samom gradu.

Tijekom II st. Amfisa je napredni grad, koji se dobrano raširio izvan gradskih zidina, sa nekih 70 000 stanovnika, koliko je po Pauzaniju imao, za vrijeme cara Dioklecijana, Amfisa je izgradila i veliki akvadukt.

Srednji vijek

Na početku srednjeg vijeka, Amfisa je razorena nekoliko puta, za prodora barbarskih plemena na prostore Grčke i Istočnog rimskog carstva poput Vizigota pod Alarikom I. i Huna. Od 451. godine Amfisa je najvjerovatnije episkopsko sjedište, a 530. godine car Justinijan I. dao je podići zidine oko grada i izgradio obrambene tornjeve na gradskoj utvrdi.

Od sredine IX st. pojavili su se novi napadači Bugari, koji su u više navrata napadali na Fokiju i opsjedali Amfisu. Najgori takav napad zbio se 996. godine, kada je car Samuilo provalio u grad i razorio ga. 1059. Skitska plemena opsjedala su i provalila u Amfisu, primoravši stanovnike da se kriju po okolnim pećinama da prežive masakriranje. 1147. godine Normani su provalili u Krizijsku kotlinu, ali su ostavili grad netaknut.

Nakon 1205. godine i četvrtog križarskog rata i uspostave Latinskog Carstva, Bonifacio I., markiz od Montferrata i kralj Soluna zavladao je Središnjom Grčkom. U to vrijeme sagrađen je moćni Zamak (utvrda), na brdu iznad grada, na mjestu antičke akropole, tada je promjenjeno ime grada u Salona. 1311. godine katalonski vitezovi osvojili su i zavladali Središnjom Grčkom za više od osamnaest godina.

Za vrijeme otomanske vlasti

Salonu su zauzeli Turci 1394., 1580. veliki razorni potres porušio je nekoliko gradova u Fokiji između ostalih i Salonu. Nakon razdoblja mletačke vladavine od 1687. do 1697. godine Salona podpada ponovno pod Turke. Rijetki strani putnici opisuju tadašnju Salonu kao grad od 6 000 žitelja, s gotovo nikakvim tragovima svoje slavne prošlosti. U to vrijeme vladala je zbrka, pa su je miješali sa antičkim svetištem Delfi. U 18. vijeku Salona je postala središte aktivnosti za pripremu ustanka protiv osmanske vlasti u Središnjoj Grčkoj zbog svog dobrog položaja između dviju velikih planina; Giona i Parnas, kao i zbog tradicije hajdukovanja i brojnih klefta po njihovim gudurama.

Za vrijeme Grčkog rata za nezavisnost, Salona je bio prvi grad u Središnjoj Grčkoj koji se digao na ustanak pod vodstvom Dimitriosa Panorgiasa, Gianisa Diovoniotisa, Ianisa Gurasa i episkopa Isaije, koji su bili u dosluhu s Atanasiosom Diakosom, Janisom Makrijanisom i ostalim vođama ustanka iz Fokije. 27. marta 1821., Panorgias je sa svojom četom napao grad, koji se predao 10. aprila , tad su se predali posljednji turski branioci Salonitanske tvrđave.

Kultura i gradske znamenitost

Dobar dio gradskih znamenitosti rezultat je privatnih ostavština i zaklada poput onih od porodica; Markidis, Giagtzis i Stallosa. Od znamenitosti se ističe Salonitanska utvrda, znana i kao Utvrda Oria (u davnoj povijesti na tom mjestu je bila gradska akropola) Arheološki muzej Amfise, Katedrala Uspenja bogorodice, sa freskama Spirosa Papaloukasa.

Rast stanovništva Amfise posljednjih decenija

Godina	Stanovništvo	Promjena	Stanovništvo općine	Promjena
1981	7,156	-	-	-
1991	7,189	+0.005%	9,469	-
2001	6,946	-0.3%	9,248	-0.02%

Vanjske veze

Amfisa na Wikimedijinoj ostavi

• Službene starnice (el)
• Službene starnice Prefekture Fokije Arhivirano 2008-12-11 na Wayback Machine-u (el) (en)