Moriško-mokrinska grupa
Moriško-mokrinska grupa je kulturna grupa ranog bronzanog doba na području Srbije, Mađarske i Rumunije.
Nazivi uredi
Za ovu arheološku kulturu se koriste različiti nazivi: Moriško-mokrinska grupa, Moriška grupa (kultura), Mokrinska grupa (kultura), Perjamoška kultura, Mokrinsko-perjamoška kultura, Mokrin-Perjamoš-Pećka grupa, itd. Naziva se još i mađ. Maros/Perjámos u Mađarskoj i rum. Periam/Periam-Pecica u Rumuniji. Na teritoriji Srbije grupu je izdvojio Grbić, pod nazivom „Mokrinska“, a Milutin Garašanin je naziva „Periamoš“.
Ova kulturna grupa je nazvana po lokaciji tri arheološka lokaliteta na kojima je otkrivena, po lokalitetu u Mađarskoj, Rumuniji i u okolini Mokrina kod Kikinde.
Periodizacija uredi
Nekropola u Mokrinu je istraživana od 1958. do 1969. Na osnovu zatvorenih grobnih celina iz Mokrina Nikola Tasić je izdvojio tri faze ove grupe:
- Faza I (povezuje se sa grupama ranog bronzanog doba Potisja)
- faza II
- faza III (pojavljuju se prvi elementi Vatinske kulutre)
Prostiranje uredi
Mokrinska grupa se rasprostire na teritoriji severnog Banata, u širem području oko ušća Moriša u Tisu, a u širem smislu za nju se vezuju nalazi iz rumunskog Banata.
Lokaliteti uredi
Najvažniji lokaliteti:
- Mokrin
- Novi Kneževac
- Ostojilovo
- Perijamoš
Naselja uredi
Naselja su malo poznata. Nalazila su se na manjim uzvišenjima, a kao oblici zgrada za stanovanje pojavljuju se zemunice.
Naselja su poznata samo iz Mađarske, gde je utvrđen naseobinski lokalitet na lesnoj terasi. Arhitektura je slabo poznata. Staništa su megaronskog tipa (kao u Otomani kulturi).
Nekropole i sahranjivanje uredi
Uglavnom su nađeni ravni grobovi sa biritualnim sahranjivanjem. Sahranjivanje je praktikovano u velikim nekropolama.
Jedna od najvećih nekropola se nalazi na lokalitetu Lalina humka kod Mokrina, gde je otkriveno 312 grobova, mada je oko 100 uništeno. Praktikuju se oba načina sahranjivanja, ali je kremacija prisutna samo u 5 slučajeva. Grobovi su u ovoj nekropoli raspoređeni u 11 redova, na jednoj peščanoj gredi. Kod skeletnog sahranjivanja rake su mahom četvrtaste i sa zaobljenim uglovima, ređe elipsaste. Pokojnici su u zgrčenom položaju. Prilozi su u visini glave ili uz karlicu. Lice je okrenuto prema istoku. Muškarci su na levom, a žene na desnom boku, orijentacija jug-sever.
Postoje tri faze sahranjivanja. Grobovi su velike jame ukopane u les, pravougaonog i ovalnog oblika. Pretežno su praktikovane grupne sahrane, a preovlađuje inhumacija. Postoje nalazi i pojedinačnih sahrana.
Otkriveno je i pet grobova sa kremacijom, kao i 4 prazna groba, kenotafa. Pokojnici su sahranjivani u zgrčenom stavu, žene na desnom, muškarci na levom boku.
Druga otkrivena nekropola je Ostojićevo kod Kikinde gde je pronađeno 200 grobova. Primenjivano je skeletno sahranjivanje u zgrčenom položaju sa glavom okrenutom ka istoku. Javlja se i spaljivanje.
Deca su sahranjivana u pitosima. U grobove su stavljani prilozi i to keramika i nakit od bronze ili zlata.
Keramika uredi
Keramika je podeljena u dve faze:
- Starija faza A1 — u koju spadaju posude u obliku peščanog sata sa velikim drškama, bokali sa stopom. Ornament je jednostavan i uglavnom se javljaju linearni motivi.
- Mlađa faza A2 — u kojoj se pored ranijih oblika javljaju i sudovi sa trakastim drškama koje prelaze obod, mali jednouhi i dvouhi lončići.
Ornamentika je bogatija, pojavljuju se girlande i široke kanelure naročito na donjem delu sudova.
U prvoj fazi karakteristični su (naročito kao prilog u grobovima sa spaljenim pokojnicima) sudovi Nađirev tipa, sa ogrubljenom površinom i metličastim ornamentom. Karakteristični su i:
U drugoj fazi posebno su karakteristične:
- zdele
- sudovi sa vertikalno bušenim bradavičastim drškama
U trećoj fazi:
- tikvasti sudovi sa 2 naspramne drške koje vezuju obod sa trbuhom
- na dve posude u Mokrinu naslikane su figuralne predstave - jelen (ili konj)
Metalni nalazi uredi
Od metalnih nalaza otkrivene su sekire sa otvorom za držalje i trouglasti bodeži.
Osobito su zastupljeni u drugoj fazi, a znatno ređe u trećoj. Karakteristični su:
Nakit je rađen od zlata i bronze. Među zlatnim nalazima izdvajaju se karičice za kosu, a među bronzanim igla sa uvijenom glavom, spiralno uvijene narukvice, otvorene ogrlice sa zavrnutim krajevima.
Vidi još uredi
Literatura uredi
- Praistorija Jugoslovenskih zemalja, Bronzano doba, Sarajevo, 1986.
- Praistorija Jugoslovenskih zemalja, Bronzano doba, Sarajevo, 1983.
