Wikipedija

Neolitska Evropa

Neolitska Evropa je izraz koji se koristi za vrijeme između perioda mezolita i brončanog doba u Evropi, otprilike između 7000. pne. (približno datiranje prvih zemljoradnjičkih zajednica u Grčkoj) do oko 1700. pne. (početak brončanog doba u sjeverozapadnoj Evropi). Trajanje neolita varira od mjesta do mjesta, kraj mu označava uvođenje brončanih predmeta: u jugoistočnoj Evropi je oko 4000 godina (od 7000. pne.–3000. pne.); u sjeverozapadnoj Evropi je ispod 3000 godina (cca. 4500. pne.–1700. pne.).

Širenje neolita u Evropu
Neolit u Evropi
Evropa oko 4500-4000. pne.
Karta evropskih kultura. Zeleno je označena Kultura Funnelbeaker (TRB). Plavo je označena linearna keramička kultura (LBK). Narančasto je označena kultura Lengyel, grimizno vinčanska kultura, crveno kultura Cucuteni.

Neolit u Evropi

uredi

Kada je analizom C14 bilo moguće odrediti starost nalaza i uz poznatu udaljenost nalazišta od područja porijekla neolita (Jerihon), utvrđeno je da se neolit širio prosječnom brzinom od oko 1 km/god. - neolitska ekspanzija.

O pojavi i širenju neolita u Evropi prisutne su dvije teorije. Prva je teorija autohtonosti (kontinuiteta), koju zastupa manji broj autora.[1] Po njima, prelazak ljudskih zajednica iz mezolita u neolit je posljedica samostalnog (autohtonog) razvoja.[2]

Druga je teorija difuzije koja se realizuje kroz niz mogućnosti: postupno demografsko širenje, preseljavanje čitavih zajednica, selektivna kolonizacija brzim skokovima, infiltracija manjih skupina ljudi, granični dodiri, trgovina.[3][4][5]

Po evidenciji i vrsti vidljivo je da se neolitski materijal pronađen u Evropi raširio preko Anadolije,[2] i da je sličan onom u sjevernoj Africi i Pontskim stepama, gdje se raširio putem difuzije. Sva neolitska nalazišta u Evropi sadrže keramiku i biljne i životinjske vrste pripitomljene u jugozapadnoj Aziji (pšenica, ječam, leća, svinja, goveče, ovca)) Najstariji podatak govori da se sir proizvodio oko 5.500 pne u Kujawy, Poljska.

 
Rekonstrukcija neolitskog naselja u Tuzli, najstarijeg naselja u Bosni i Hercegovini
 
Rekonstrukcija neolitskog grada Tripolje kod Kijeva

Stara Evropa

uredi

Prve neolitske grupe pojavljuju se u jugoistočnoj Evropi, a najstariji nalazi datiraju su u vrijeme 6500. p.n.e. na ostrvu Kritu i na kopnu u Vashtëmi (Albanija).[6][7]

Najraniji kulturni neolitski kompleks ovih prostora je Sesklo kultura u Tesaliji. Odatle ide njeno širenje u dva pravca. Jedan je Jadranskim morem, a zatim obalama i ostrvima Mediterana u vidu Impresso kultura (drugi naziv je Cardium keramika, prema školjki koja je služila za ukrašavanje). Kultura u daljnjem razvoju prodire i u unutrašnjost, gdje se pojavljuju nove kulture: Danilo, Kakanjska, Butmirska, Hvarsko-lisičićka.

Drugi pravac širenja iz Tesalije ide prema Sjevernoj Makedonija sa Anzabegovo-Vršnik kulturom, Čavdar-Kremilovci-Karanovo u Bugarskoj i u pravcu centralnog Balkana i Podunavlja. Tu će se pojaviti Starčevačka kultura sa komponenton Kereš u Mađarskoj i komponentom Kriš u Rumuniji. Navedene kulture pripadaju grupi kultura pod nazivom FTN (First Temporate Neolithic), a odnosi se na najranije neolitske kulture u umjerenoj klimi Evrope.[8]

Daljnji razvoj neolita na ovim prostorima dovodi do stvaranja Vinčanske kulture (5.300-4000)[9], čije umjetničko stvaralaštvo predstavlja jedmu od najznačajnijih osobenosti u historiji neolitske Evrope u kojoj je, pema mišljenju Marije Gumbitas, unutar kulture, možda nastao i prvi oblik pismenosti (Vinčansko pismo, Vinčanski znakovi, Vinčanski simboli). Mnogi lingvisti i arheolozi osporavaju njenu teoriju.[10][11]

Sa prostora Starčevačko-kereške kulture u Mađarskoj neolit se širi uz Dunav, kroz Mađarsku, Slovačku i Češku, i prostor južne Poljske. Ovdje je nastala, na osnovama starčevačke keramike, keramika posebnih osobima, pa je taj period neolita u Evropi, između 5.500-4.500 pne nazvan Kultura trakaste keramike, ili skraćeno LBK (od njem: Linearbandkeramik). Arheolog Gordon Childe koristi naziv Dunavska kultura. Kultura se dijeli na dvije varijante, zapadnu i istočnu (na prostoru Mađarske). Daljnji razvoj dovodi do stvaranja Lenđel kulture u Austriji, Češkoj i Slovačkoj i Tisa kulture u Mađarskoj koja se smatra i početkom Bakarnog doba.

Širenjem starčevačkog kompleksa (Starčevačko-Kris kultura) u šestom milenijumu iz Podunavlja i Karpatskog bazena, neolitska ekonomija se razvija i na prostoru Moldavije i zapadne Ukrajine pod nazivom Dnjestar-Bug kultura. U petom milenijumu, pod uticajem Kulture trakaste keramike sa zapada i Boian kulture, ova kultura prelazi u fazu Cucuteni kulture (na ruskom Tripolje), koja se razvila u urbanu civilizaciju. Veliki grad južno od Kijeva imao je u periodu 4.000-3.500 pne oko 3.000 stambenih struktura u kojima je živjelo preko 20.000 stanovnika[12][13][14]

Ovaj period istorije Marija Gumbitas je nazvala Stara Evrope, na teritoriji od Egeja i Jadrana sa ostrvima na jugu, do Češke, Slovačke i južne Poljske na sjeveru i Moldavije i Ukrajine na zapadu. Izraz je uveden da bi se prepoznao zajednički identitet brojnih i različitih neolitskih grupa jugoistočne Evrope. Tokom sedmog, šestog i petog milenijuma p.n.e poljoprivrednici jugoistočne Evrope stvorili su kulturni obrazac uporediv sa istim takvim u Mesopotamiji, Anadoliji i Egiptu[4] Istovremeno stanovništvo ovog područja razvilo je daleko kompleksniju socijalnu organizaciju od njihovih zapadnih i sjevernih susjeda, izgradilo naselja koja su često bila mali gradovi, stvaralo religiju i vladajuće institucije.

Kulturu Stare Evrope moguće je podijeliti u 5 civilizacijskih varijanti: Egej i centralni Balkan, Jadran, srednji Dunav, istočni Balkan i Moldavija i zapadne Ukrajina.

 
Megalitski hram na Malti

Neolit u ostaloj Evropi

uredi

Širenje neolita kroz Evropu, od Egeja do Britanije trajao je oko 2.500 god. (6500. pne - 4000. pne).[9] Šireći se dalje uz Dunav neolit se pojavljuje u Njemačkoj uz gornji i srednji tok Rajne, najdalje do Holandije i Pariza u Francuskoj. Baltički region je u neolitu od oko 3.500. pne.

Konstrukcije od megalita zauzimaju značajno mjesto u periodu neolita. Pojavljuju se još u mezolitu, a trajaće do bronzanog doba.[15] Posebno je poznata Malta. Na UNESCO Listi svjetske baštine, Megalitski hramovi Malte, nalazi se sedam hramova. Izgrađeni su oko 3.500. pne i stariji su od piramida u Egiptu.[16][17]

Generalno, kolonizacija je išla po skokovitom obrascu od jednog do drugog aluvijalnog područja, zaobilazeći planinska područja. Arheolozi smatraju da su rane neolitske kulture relativno homogene, u poređenju sa kasnim mezolitom. DNA studije pokazuju da su mezolitske i neolitske populacije živjele jedna uz drugu nekoliko milenijuma u mnogim dijelovima Evrope, posebno na Iberijskom poluostrvu, duž Atlantske obale i na britanskim ostrvima.[5] Oko 4700 pne Impresso kultura (Mediteranski neolit) stigla je na istočni dio Iberijskog poluostrva. Naslijedila ju je La Amagra kultura, sa crveno-žutom bojom keramike, čije veze sa ostalin neolitskim kulturama nisu još uvijek jasne.[18]

Jedna druga teorija smatra da je neolit u Evropi posljedica autohtonog razvoja lokalnih mezolitskih kultura. Treća teorija smatra da je neolit u Evropu došao sa prostora istočne Evrope.

Lista kultura i nalazišta

uredi

Literatura

uredi
  • Bellwood, Peter. (2001). "Early Agriculturalist Population Diasporas? Farming, Languages, and Genes." Annual Review of Anthropology. 30:181-207.
  • Bellwood, Peter. (2004). First Farmers: The Origins of Agricultural Societies. Blackwell Publishers. ISBN 0-631-20566-7
  • Cavalli-Sforza, Luigi Luca, Paolo Menozzi, and Alberto Piazza. (1994). The History and Geography of Human Genes. Princeton University Press. ISBN 0-691-08750-4.
  • Cavalli-Sforza, Luigi Luca. (2001). Genes, Peoples, and Languages. Berkeley: University of California Press. ISBN 0-520-22873-1.
  • Childe, V. Gordon. (1926). The Aryans: A Study of Indo-European Origins. London: Paul, Trench, Trubner.
  • Gimbutas, Marija (1991). The Civilization of the Goddess. San Francisco: Harper. ISBN 0-06-250337-5.
  • Gimbutas, Marija (1989). The Language of the Goddess. Harper & Row, Publishers. ISBN 0-06-250356-1.
  • Renfrew, Colin. (1987). Archaeology and Language. London: Jonathan Cape. ISBN 0-521-38675-6.

Povezano

uredi

Vanjske veze

uredi

Reference

uredi
  1. ↑ „Saša Buljević - Naselja i naseobinske strukture neolita na podruĉju Bosne i Hercegovine”. Filozofski fakultet u Sarajevu. Pristupljeno 9. 2. 2019. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 „Dragoslav Srejović - Balkan i Anadolija u srednje i mlađe kameno doba”. Elektronsko izdanje Zajednički poduhvat TIA Janus i Ars Libri – Beograd 2001. Pristupljeno 9. 2. 2019. 
  3. ↑ 3,0 3,1 „Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA - Kultovi sa Mediterana”. Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Arhivirano iz originala na datum 2019-10-01. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  4. ↑ 4,0 4,1 „Nenad N.Tasić - O značenju kvadrata i kruga u neolitskoj ornamentici”. ANUBIH – Godišnjak, Knjiga XXXVII, Sarajevo, 2008. Arhivirano iz originala na datum 2020-10-12. Pristupljeno 9. 2. 2019. 
  5. ↑ 5,0 5,1 „Matej Mitrović – Neolitik Bliskog Istoka i jugoistočne Europe”. SVEUČILIŠTE U ZADRU Odjel Za Arheologiju, 2014. Arhivirano iz originala na datum 2019-11-04. Pristupljeno 9. 2. 2019. 
  6. ↑ Dawn Fuller (April 16, 2012). „UC research reveals one of the earliest farming sites in Europe”. Phys.org. Pristupljeno April 18, 2012. 
  7. ↑ „One of Earliest Farming Sites in Europe Discovered”. ScienceDaily. April 16, 2012. Pristupljeno April 18, 2012. 
  8. ↑ „J. Balen, Rajna Šošić Klindžić, Tomislav Hršak - Starčevačka kultura”. Arheološki muzej u Zagrebu, 2014. Pristupljeno 9. 2. 2019. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 „Marija Gimbutas - The Goddesses and Gods of Old Europe”. University of California Press - Berkeley, Los Anfeles. Pristupljeno 9. 2. 2017. 
  10. ↑ „Romanian History and Culture - The European Cradle. The Old European Script. TARTARIA TABLETS”. Arhivirano iz originala na datum 2019-12-18. Pristupljeno 2019-11-24. 
  11. ↑ Vinča symbols - World Heritage Encyclopedia[mrtav link]
  12. ↑ Diachenko, Aleksandr; Francesco Menotti (2012). „The gravity model: monitoring the formation and development of the Tripolye culture giant-settlements in Ukraine”. Journal of Archaeological Science 39: 2810–2817. DOI:10.1016/j.jas.2012.04.025. 
  13. ↑ Johannes Müller - High precision Tripolye settlement plans, demographic estimations and settlement organization
  14. ↑ „Johannes Müller - Trypillia Mega-Sites and European Prehistory: 4100–3400 BCE”. Taylor & Francis 22 January 2016. Pristupljeno 9. 2. 2019. 
  15. ↑ Johnson, W. (1908) p. 67. Retrieved July 28, 2018.
  16. ↑ De Soldanis, Gozo, Ancient and Modern, Religious and Profane, Book I, pp. 86–88 
  17. ↑ „3600BC Ggantija Temples on Gozo – Millennium before the Pyramids or Stonehenge”. Carnaval.com. Arhivirano iz originala na datum 2021-03-28. Pristupljeno 25 September 2014. 
  18. ↑ Capel, J. - Red ochre decorations in Spanish Neolithic ceramics: amineralogical and technological study, October 11, 2011
  19. ↑ „Edina Kadić: ANALIZA PRAHISTORIJSKIH KERAMIČKIH ULOMAKA SA LOKALITETA DONJE PAPRATNICE – ZAGREBNICE KOD KAKNJA”. Filozofski fakultet Sarajevo, 2012. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  20. ↑ „Alojz Benac, Sarajevo 1964 –STUDIJE O KAMENOM I BAKARNOM DOBU SJEVEROZAPADNOG BALKANA”. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Neolitska_Evropa&oldid=42251633