Ilirsko-italska plemena

Ilirsko-italska plemena su skupina ilirskih plemena koja se od kraja bronzanog i tokom željeznog doba, sa istočne obale Jadrana preselila na južni dio Apeninskog poluostrva, u oblast Apulije.

Ilirska kolonizacija juga Italije

Porijeklo toponima Apulija (latinski Āpūlia, odakle potječe njegovo moderno talijansko ime Puglia) nije poznato. Grci su ovu regiju nazivali Ἰαπυγία (Iāpygíā) zbog prisustva tri ilirska plemena koja su naseljavala Apuliju tokom prvog milenijuma p.n.e.: Dauni na sjeveru, Peuceti u centru i Mesapi na jugu.

Vremenom su se stanovnici Apulije stopili sa svojim grčkim susjedima i helenizirali u svakom pogledu. Prevlast Rimljana na Apeninima dovesti će do romanizacije.

Legende

Postoje i pisani izvori antičkih autora koji govore o Ilirima u Italiji, ali oni prvenstveno imaju karakter legendi.

Hekatej iz Mileta (oko 500. god. pne.), prvi je povezao Japode i ilirska plemena na jugu Italije, pod zajedničkim imenom Japigi.

Prema legendarnoj tradiciji koju je zapisao mitograf Antonino Liberale, Argivski kralj Diomed se, po završetku trojanskog rata i dugotrajnih lutanja, uselio u Apuliju, gdje je uz pomoć ilirskog plemena Dauna, pobijedio kraljevstvo Mesapa.

Ono što je karakteristično za Japige kao skupine jeste da se i kod njih nalaze predmeti sa četiri ocila (ognjila) kao i kod Srba, što prema nekim istoričarima navodi da su oni preci današnjih balkanskih Srba.

Među takve predmete treba istaći kopču koja je pronađena kod Korče (Gorice) u današnjoj Alabaniji. Za Ilire i Srbe su osobene male četvorougaone kuće sa ognjištima kao i grnčarija, zaponi kao deo nošnje i simbolika na nadgrobnim spomenicima.

Japigia u Italiji se prvenstveno dovodi u vezu sa Japodima i njihovom doseljavanju u južni dio Italije koji se nazvao po njihovom imenu. Japodi se smatraju migrantima zbog činjenice da su u starijem željeznom dobu bili naseljeni na kvarnerskom primorju.

Arheologija i istorija

Odavno je ustanovljeno, kada je u pitanju arheološki materijal, da se nalazi iz Apulije u mnogome razlikuje od arheološkog materijala na ostalom području Etruraca.

Većina istoričara i arheologa se slaže da su Iliri od kraja II milenija bili osnovna etnička jedinica u Apuliji i nekim drugim dijelovima južne Italije. Prisustvo Ilira je dokumentovano brojnim arheološkim nalazima.

Južno-albanska bojena keramika (mattbemalter) je prisutna u južnoj Italiji. Borivoj Čović smatra da pripada južnobalkanskoj keramici tipa Devoll, i da su je migracijom prenijele populacije koje su učestvovale u formiranju historijski posvjedočenih ilirskih plemena u južnoj Italiji.

Još od XIII vijeka pne, u Apuliji počinje sahranjivanje u kamenim tumulima (u jamama i koncentričnim krugovima), i sahranjivanje djece do jedne godine u keramičkim posudama, što je jasan ilirsko-balkanski elemenat.

Podizanje gradinskih naselja i njihovo utvrđivanje je prisutno u ovom periodu.

Milutin Garašanin, Šime Batović i V. Milojčić ilirsko zaposjedanje znatnih dijelova Apeninskog poluostrva razmatrali su u kontekstu njihovog učešća u Dorskoj seobi krajem bronzanog doba. Batović smatra da je prvi val prešao kao posljedica pritiska populacija Kulture polja sa urnama i njihovog dolaska iz Panonije na jadransku obalu tokom XII vijeka pne. Drugi jači talas dogodio se u XI vijeku u Emiliju, Apuliju, Umbriju i Etruriju. Liburni su se u Picenum gušće kolonizirali tek u IX vijeku, prenoseći sa sobom brojne proizvode, arheološki potvrđene na obe obale Jadrana.

Radoslav Katičić je predočio i niz lingvističkih paralela u toponomastici i onomastici između Apulije, Brutalije i Lukanije i istočne jadranske obale.

A. Mayer je smatrao da su Japodi u Apuliju stigli oko 1000. god. pne.

Mate Suić je masovnu migraciju smjestio na kraj II milenijuma, kada su se prebacila čitava plemena: Dauni, Salentinci, Peuceti, Peligni i Liburni.

Aleksandar Stipčević govori o stalnom boravku Ilira na Apeninima tokom cijelog željeznog doba i da su se kao trgovci, ratnici ili gusari kretali cijelim poluostrvom.

Salmedin Mesihović iznio je teoriju o mogućoj seobi Ilira u Italiji. Ekspanzija Autarijata sa prelaza VI u V vijek pne, imala je posljedice i na onim područjima do kojih Autarijati nisu ni dopirali. Njihovo potiskivanje Ardijejaca prema jugu, izazvalo je i ardijejski pritisak i lančanu reakciju i na obalna ilirska plemena na obe obale Jadranskog mora. Suočeni sa ardijejskim pritiskom sa sjevera, neka plemena su odlučila prijeći na susjednu obalu. Ti su prelasci trajali sve do momenta dok Rimska Republika nije preuzela punu kontrolu nad Italijom, a kasnije i Jadranskim morem. Prisustvo novih ilirskih plemena u Apuliji dovelo je do pomjeranja sabelsko-samnitskih zajednica sa planinskih predjela Apenina prema plodnoj Kampaniji i južnim etrurskim područjima.

Alojz Benac, oslanjajući se na mišljenje italijanskih arheologa, koji zastupaju tezu u kulturnoj zajednici dviju obala Jadrana (koine metallurgika), koja će se u željeznom dobu pretvoriti u Koine adriatica, je smatrao da se nije radilo o masovnoj seobi. Može se samo govoriti o obostranim uticajima i prenošenju dobara, putem ratničkih pohoda, trgovinom, avanturističkim putovanjima i manjim preseljenjima. Benac smatra da je jedino u slučaju Liburna sasvim jasno da je jedan njihov dio nastanio oblast Picenum na Apeninskom poluostrvu.

Genetika

Da bi se istražila populacijska struktura drevne Južne Italije, urađena je 2018. god. DNK analiza skeletnog sklopa od 15 osoba iz željeznog doba (7. – 4. st. pne) pokopanih u Botromagnou i 30 osoba iz rimskog perioda (1. – 4. st. pne.) pokopanih u Vagnariu, u južnoj Italiji

Obrađeni rezultati potvrdili su prethodne hipoteze da preci Japiga iz željeznog doba potiču iz regiona istočnog Balkana ili da imaju zajedničko poreklo sa zajedničkom izvornom populacijom iz istočne Evrope.

Analiza je pokazala da je genetska raznolikost Rimljana iz južne Italije sličnija populacijama iz neolita i bronzanog doba iz centralne Evrope i istočnog Mediterana, nego Italijanima iz željeznog doba.