Drugi burski rat
Drugi burski rat (afrikaans: Tweede Vryheidsoorlog, prevedeno Drugi rat za nezavisnost), zvan i Drugi anglo-burski rat, bio je ratni sukob između burskih republika Južnoafričke Republike Transvaal i Slobodne Države Oranje protiv Britanskog Carstva odnosno njegovih krunskih kolonija Kolonije Rt dobre nade i Kolonije Natal, koji se vodio od 21. oktobar 1899. do 31. maja 1902.[1] Nakon britanske pobjede u tom ratu, prestale su postojati posljednje burske republike u Južnoj Africi, koje su postale britanske krunske kolonije.
| Drugi burski rat | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Segment Burski ratovi | |||||||
 Burski komandosi kod Spion Kopa | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
.svg){kind=small} Britansko Carstvo* .svg){kind=small} Kolonija Rt dobre nade* .svg){kind=small} Kolonija Natal*  Britanska Indija*  Australija* .svg){kind=small} Kanada*  Novi Zeland
|
 Južnoafrička Republika Transvaal Slobodna Država OranjeDobrovoljci iz Holandije, Njemačke, Skandinavije, Rusije, Francuske, Amerike, Irske, Poljske, Portugala, Flandrije, Italije i Australije | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
Alfred Milner Redvers Buller Horatio Herbert Kitchener Frederick Sleigh Roberts |
Paul Kruger Louis Botha Schalk W. Burger Koos de la Rey Piet Cronjé Martinus Steyn Christiaan de Wet | ||||||
| Snage | |||||||
| 450.000–500.000[1] | 88.000 (od toga 25.000 iz Transvaala i 15.000 iz Slobodne Države Oranje) zajedno sa stranim dobrovoljcima i Burima iz Kolonije Rt dobre nade[1] | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| 7894 poginulih 13.250 pomrlih od bolesti 934 nestalih 22 828 ranjenih ukupno žrtava 44.906 |
9098 poginulih (od toga 4000 u borbi) 24.000 zarobljenih civilne žrtve 27.927 žena i djece pomrlo u koncentracijskim logorima i nepoznat broj crnaca (107.000 je internirano) | ||||||
Historija uredi
Drugi burski rat bio je najveći i najskuplji rat u kom je sudjelovala Britanija, između napoleonskih ratova i Prvoga svjetskog rata koji je koštao više od 200 milijuna funti. To je bila borba između potpuno neravnopravnih protagonista, na vrhuncu rata, ukupni broj britanskih snaga angažiranih na frontovima Južne Afrike dosegao je gotovo 500.000 ljudi, dok su Buri uspjeli mobilizirati armiju od 88.000 boraca. Rat se otegao jer su se Britanci borili u neprijateljskoj zemlji, na teškom terenu, s dugim linijama komunikacije, dok su se Buri, uglavnom branili, i koristili prednosti modernih pušaka – otvarajući ubitačnu vatru na napadače, tako da su oni morali koncentrirati velike snage da nadvladaju malobrojne branioce. Drugi burski rat bio je po mnogo čemu, naročito po oružju koje je prvi put tamo upotrijebljeno (puške i mitraljezi) uvertira za Prvi svjetski rat.[1]
Pozadina sukoba uredi
Drugi burski rat bio je na neki način samo nastavak predhodnog Prvog burskog rata, tako da su i uzroci bili manje više isti, a to je generalno rečeno bila britanska ekspanzionistička politika na čitav prostor Južne Afrike. Tadašnji britanski političari tvrdili su da Britanija ima pravo na suverenitet nad čitavim prostorom Južne Afrike, pa prema tome i nad Transvaalom, kojem su na predhodnim Mirovnim konvencijama iz 1881. i 1884. priznali pravo na nezavisnost. Većina historičara slaže se da je stvarni uzrok rata bila borba za kontrolu nad bogatim nalazištima zlata koje je tad otkriveno u Witwatersrandu u Južnoafričkoj Republici Transvaal. To je tad bio najveći rudarski kompleks zlata na svijetu, a zlato je tad bilo podloga svjetskog monetarnog sistema, koji se tad bazirao na britanskoj funti. Britanci su kao razlog za širenje svoje vlasti na Transvaal naveli odbijanje burskih vlasti da da građanska prava takozvanim uitlandersima (britanskim imigrantima u Republiku Transvaal).
Britanci su se bojali da će naglo bogaćenje Transvaala, nakon otkrića zlata u Witwatersrandu 1886. omogućiti Transvaalu ubrzanu modernizaciju i napredak, koji kasnije Britanija neće moći slijediti, a to bi uzdrmalo njene pozicije po Južnoj Africi.[1]
Britanci su prvo pokušali srušiti bursku republiku Transvaal u takozvanoj Jamesonovoj buni u decembru 1895. uz pomoć policajaca iz Rodezije i Bechuanalanda i britanskih građana na radu u Transvaalu zvanih uitlanders, koja nije uspjela.[2] Nakon 1897. Britanija je preko Alfreda Milnera, svog visokog komesara za Južnu Afriku, pokušala brojnim političko-diplomatskim pritiscima destabilizirati Južnoafričku Republiku Transvaal, traživši promjenu njezina ustava, i davanje većih političkih prava prvenstveno britanskim uitlandersima, preko kojih bi Britanija stekla dominantnu ulogu u formuliranju državne politike koja bi išla njima u prilog. Zbog tog je predsjednik Slobodne Države Oranje Marthinus Steyn, u nastojanju da se spriječi sukob između Britanije i Južnoafričke Republike Transvaal, organizirao Konferenciju u Bloemfonteinu u maju i junu 1899. između Alfreda Milnera i predsjednika Transvaala Paula Krugera. Kruger je ponudio brojne ustupke Velikoj Britaniji, koje je Milner odbio, smatrajući ih nedovoljnim. Nakon te neuspjele konferencije, Milner je zatražio da britanska vlada pošalje dodatne trupe da ojača britanski garnizon u Južnoj Africi, koje su počele stizati u augustu i septembru. Gomilanje trupa na granicama burskih republika, alarmirale su Krugera koji je ponudio komesaru Milneru dodatne ustupke vezane uz pitanje uitlandersa, koje je on ponovno glatko odbio kao nedovoljne.[1]
Nakon tog su Buri, shvativši da je rat neizbježan, poduzeli ofenzivu 9. oktobra 1899. objavivši ultimatum. britanskoj vladi, traživši da povuče svoje trupe sa granica burskih republika, a kad je ultimatum istekao bez britanske reakcije, ratne operacije su počele 11. oktobra 1899. godine.[1][2]
Rat uredi
Tok rata može se podijeliti u tri razdoblja:
- Burska ofenziva i početni uspjesi
- Britanska konsolidacija i kontraofenziva
- Gerilska faza rata i slamanje burskog otpora
Burska ofenziva i početni uspjesi uredi
U prvoj fazi, britanske snage po Južnoj Africi bile su nepripremljene i vojnički slabije. Burske snage napale su Britance na dva fronta; iz Transvalaa na snage u Koloniji Natal a iz Slobodne Države Oranje na sjeverne dijelove Kolonije Rt dobre nade. Sjeverni dijelovi Kolonije Rt dobre nade, naseljeni većinskim burskim stanovništvom, pobunili su se protiv Britanaca i pridružili burskim jedinicama. Krajem 1899. i početkom 1900. godine, Buri su uspjeli pobijediti Britance u nekoliko velikih sukoba i opkolili ključne britanske garnizone po gradovima Ladysmith, Mafikeng i Kimberley. Osobito značajne burske pobjede te faze rata su one kod Magersfonteina, Colesberga i Planine Stormberg, koje su Britanci nazvali Crni tjedan (10–15. decembar 1899).[1]
Britanska konsolidacija i kontraofenziva uredi
Krugerova ofenziva pri kraju 1899. iznenadila je Britance, zbog tog su oni ispočetka pobjeđivali, međutim kad su počeli dolazati brodovi sa velikim brojem svježih britanskih vojnika početkom 1900. burski poraz bio je na vidiku. U toj fazi rata britanski komandanti Kitchener i Roberts, uspjeli su osloboditi opkoljene britanske garnizone, i razbiti burske jedinice. Nakon tog su brzo prebacivali brojne jedinice željezničkim linijama u srce burskih republika, tako da su već u februaru 1900. zauzeli Bloemfontein (glavni grad Slobodne Države Oranje), zatim u maju Johannesburg, te u junu Pretoriju (glavni grad Južnoafričke Republike Transvaal). Predsjednik Kruger izbjegao je hapšenje i pobjegao u Evropu, tražeći pomoć za nastavak borbi, unatoč tome što je po brojnim prijestolnicama primljen sa puno simpatija za nevolje Bura, nije uspio u svojim nastojanjima da dobije neku značajniju pomoć za borbu protiv Britanaca.[1]
Gerilska faza rata i slamanje burskog otpora uredi
Pri kraju 1900. rat je ušao u svoju rušilačku fazu. Čitavih 15 mjeseci, burski gerilski komandosi, pod vodstvom svojih odličnih generala Christiaana Rudolfa de Weta i Jacobusa Herculesa de la Reya, uspjeli su prikovati britanske trupe uz obale Indijskog oceana, koristeći se ubitačnom gerilskom taktikom, velikih manevara, nagle koncentracije snaga i snažnim udarima po britanskim bazama i linijama opskrbe i veza, na ogromnim nenaseljenim prostranstvima burskih republika.[1]
Kitchenerov odgovor na bursku taktiku bila je izgradnja bezbrojnih ograda od bodljikave žice i bunkera duž željezničkih pruga. Kad ni te mjere nisu urodile plodom i dovele do smirivanja, on je počeo provoditi brutalnu taktiku spaljene zemlje, rušivši farme Bura i lokalnih domorodaca, internirajući svo zatečeno stanovništvo u koncentracione logore. Ti logori po kojima je više hiljada civila držano u strašnim uvjetima, zbog čeg su brojni zarobljenici pomrli od gladi i bolesti, naročito sudbina burskih žena i djece, navukli su bijes međunarodne javnosti, a protiv takve politike ustali su i neki britanski intelektualci, kao socijalog Emily Hobhous.[1]
Uspostava mira uredi
Burski komandosi nastavili su svoje napade, neki od njih izvedeni su u dubini Kolonije Rt dobre nade. Njihov general Jan Smuts izveo je napad na svega 80 km od Cape Towna. No Kitchenerove drastične i brutalne metode polako ali sigurno pokazale su svoje rezultate. Burski otpor polako je malaksao i doveo do podjele među njihovim borcima na bittereindere (one koji su bili odlučni da se bore do gorkoga kraja), i hensopperse (ruke uvis koji su bili za predaju i uspostavu primirja), brojni od njih počeli su kolaborirati s Britancima na uspostavi mira. Do kraja rata čak 20.000 Bura se predalo, a njih 5400 zajedno s generalom Piet de Wetom, prešlo na britansku stranu.[2]
U martu 1901. Buri su odbili britansku ponudu za uspostavu mira, jer se od njih tražilo da prihvate britansku aneksiju svojih republika. Borbe su trajale sve do maja 1902. kad su iscrpljeni Buri konačno prihvatili gubitak svoje samostalnosti potpisavši s Britancima mirovni ugovor u Vereenigingu, to su izvršili pragmatični burski lideri Louis Botha i Jan Smuts, koji su uspjeli skršiti otpor bittereindera i odlučili pregovarati o miru na temelju britanskih obećanja da će se Burima dozvoliti lokalna samouprava, porušeno ubrzano obnoviti, efikasno upravljati rudnicima zlata i ono što je za njih bilo najvažnije, da će Britanci zajednički sa Burima djelovati protiv otpora lokalnih crnaca.[1]
Žrtve i posljedice rata uredi
Drugi burski rat odnio je gotovo 100.000 ljudskih života, poginulo je 20.000 britanskih 14.000 burskih vojnika, rat nije štedio ni civile, tako se procjenjuje da je oko 26.000 burskih žena i djece umrlo po koncentracionim logorima od pothranjenosti i bolesti, ne zna se koliko je lokalnih crnaca pomrlo po koncentracijskim logorima, ali se njihov broj procjenjuje u rasponu od 13.000 do 20.000 ljudi.[1]
Na obje strane rat je proizveo provalu otvorenog nacionalizma i frenetičnog slavljenja vlastitih pobjeda, i provalu divljačkog bijesa na uspjehe suprotne strane. Nakon razbijanja blokade u kojoj se našao garnizon u Mafikengu pod komandom pukovnika Roberta Baden-Powella 17. maja 1900., izbila je pravu provala oduševljenja po Engleskoj, i veliko slavlje u Londonu. Tad je iskovana nova engleska riječ maffick za frenetično slavlje.[3] Unatoč pokušajima da se ratne rane brzo zacjele nakon 1902. i deklarativne spremnosti na suradnju u svrhu ujedinjavanja protiv crnih Afrikanaca, odnosi između Bura (ili Afrikanera, kako su kasnije nazvani) i Britanaca ostali su zategnuti i hladni brojne dekade nakon toga. Na međunarodnoj razini, Drugi burski rat zatrovao je atmosferu između evropskih velikih sila, jer se većina zemalja solidarizirala s Burima, i zamjerila Britaniji njen otvoreni imperijalizam i gramzivost.[1]
Rasna diskriminacija kojim je Južna Afrika bila prožeta od samog svog nastanka, osjetila se i za tog rata, iako u nešto ublaženoj varijanti. Pojedini crnački poljoprivrednici okoristili su se ratnim zbivanjima, zbog povećane potražnje za hranom, s druge strane brojni rudari izgubili su posao, jer rudnici nisu radili. U nekim regijama, kao što je zapadni Transvaal, crni domoroci iskoristili su ratne prilike i ponovno zauzeli zemlje koje su im zaplijenjenilli bijeli kolonisti. Bantustan Svazilend, kojim je ranije upravljala Južnoafrička Republika Transvaal, preuzeli su Britanci za vrijeme rata kao svoj protektorat, zbog tog on nije postao dio Južnoafričke Unije 1910.[1]
Zapanjujući aspekt tog rata, je to da je to bio sukob između dviju bjalačkih naroda, na crnom potkontinentu s većinskih crnačkim stanovništvom na obje strane. Njih su obje zaraćene strane nastojale isključiti iz borbi, iako najnovija istraživanja od kraja zadnjih dekada 20. vijeka pokazuju da su crni Afrikanci bili ipak dosta uključeni u rat, i to kao vojnici, koje su obje strane regrutirale po potrebi, ali i kao civilne žrtve ratnih aktivnosti. Tokom rata Britanci su stalno najavljivali i obećavali da će u zamjenu za podršku, ili neutralnost, crni Afrikanci biti nagrađeni političkim pravima nakon rata. Na kraju su Mirovnim ugovorom iz Vereeniginga crni stanovnici Južnoafričke Unije potpuno isključeni iz političkog života zemlje, a Britanci i Buri surađivali da osiguraju vlast bijele manjine.[1]
Izvori uredi
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 „South African War” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 14. 3. 2012.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „Second Boer War” (engleski). BBC. Pristupljeno 11. 3. 2012.
- ↑ „maffick [mæfɪk”] (engleski). Free dictionary - Farlex inc. Pristupljeno 24. 2. 2012.
