Dynasty (TV serija)

Dynasty je američka večernja televizijska sapunica koja se originalno emitirala na programu ABC-a od 12. januara 1981. do 11. maja 1989. godine. Radnja serije je pratila život Carringtonovih, bogate porodice naftnih tajkuna koji su živjeli u Denveru. Serija je imala ogromnu gledanost, kako u SAD, tako i u ostatku svijeta, postavši jednim od simbola popularna kulture 1980-ih. Od sredine 1984. godine ju je, s nekoliko prekida, pod naslovom Dinastija na programu JRT-a emitirala Radiotelevizija Beograd.

Dynasty
Žanr	večernja sapunica
Kreator	Richard & Esther Shapiro
Nastupaju	Vidite dole
Zemlja porijekla	SAD
Jezik/ci	engleski
Broj sezona	9
Broj epizoda	220 (Lista epizoda)
Produkcija
Izvršni producent(i)	Aaron Spelling Douglas S. Cramer Richard & Esther Shapiro
Trajanje	46. min.
Emitiranje
Originalni kanal	ABC
Originalno prikazivanje	12. januar 1981. – 11. maj 1989.
Kronologija
Srodne emisije	The Colbys Dynasty: The Making of a Guilty Pleasure Dynasty Reunion: Catfights & Caviar Dynasty

11. oktobra 2017. godine rimejk serije je počeo sa emitovanjem.

Pregled

Nominalni protagonist serije je bio Blake Carrington (a koga je tumačio John Forsythe), naftni tajkun i vlasnik kompanije "Denver Carrington", koji je živio na ogromnom imanju od 48 sobe van Denvera. Uz njega su najvažniji protagonisti bili Blakeova supruga Krystle (Linda Evans) te bivša supruga Alexis. Osim Carringtonove porodice, protagonisti su bili i suparnički Colbyjevi, čiji je život od 1985. do 1987. godine pratila kratkotrajna spin off serija The Colbys. Dvije godine nakon prestanka snimanja serije, neki od njenih likova su se ponovno pojavili kako bi nedovršenim zapletima dali finale u mini-seriji Dynasty: The Reunion.

Nastanak

Tvorci likova i radnje su bili Richard i Ester Shapiro, bračni par holivudskih scenarista koji je iza sebe imao prilično iskustva sa scenarijima za B-filmove i sapunice, ali su bili gotovo nepoznati u Hollywoodu početkom 1980-ih. Njihovu ideju za seriju za denverskim naftnim tajkunima je prihvatio Aaron Spelling, televizijski producent koji je zahvaljujući nizu hit-serija 1970-tih već bio holivudska legenda. Poticaj za stvaranje serije je dao i uspjeh Dallasa, koji je imao sličnu premisu, ali i predstavljao prvu uspješnu primjenu novog televizijskog formata - večernje sapunice, odnosno kombinaciju visokobudžetne dramske serije koja se emitira jednom tjedno navečer, ali sa sadržajima dotada karakterističnim za sapunice.

Bračni par Shapiro je originalno zamislio da se glavni protagonisti zovu Parkhursti, a da njihovi suparnici budu Corbyjevi. Uloga glavnog protagonista, odnosno Blakea Carringtona, ispočetka je ponuđena Georgeu Peppardu. Međutim, Peppard je nakon određenog vremena shvatio da se ne može identificirati s moralno ambivalentnim likom kao što je Blake, te je ulogu na kraju preuzeo Forsythe, inače Spellingov stari suradnik, dotada poznat kao glas "Charlieja" iz popularne TV-serije Charliejevi anđeli.

Pilot-epizoda serije, odnosno trosatni TV-film pod naslovom "Oil" ("Nafta") je snimljen 1980. godine, ali je njegovo emitiranje - koje je trebalo započeti u jesen iste godine odgođeno zbog štrajka scenarističkog sindikata WGA. Serija je emitiranje počela tek u januaru 1981. godine, te je prva sezona imala samo 15 epizoda.

Uloge

• John Forsythe kao Blake Carrington
• Linda Evans kao Krystle Carrington
• Pamela Sue Martin kao Fallon Carrington (sezone 1–4)
• Pamela Bellwood kao Claudia Carrington (sezone 1–6)
• John James kao Jeff Colby
• Al Corley kao Steven Carrington (sezone 1–2)
• Wayne Northrop kao Michael Culhane (sezone 1 i 7)
• Katy Kurtzman kao Lindsay Blaisdel (sezona 1)
• Dale Robertson kao Walter Lankreshim (sezona 1)
• Bo Hopkins kao Matthew Blaisdel (glavni: sezone 1 i 8; epizodni: sezona 7)
• Heather Locklear kao Samantha Carrington (sezone 2–9)
• Lee Bergere kao Joseph Anders (glavni: sezone 2–4; epizodni: sezona 1)
• Joan Collins kao Alexis Carrington (sezone 2–9)
• James Farentino kao Dr. Nick Toscanni (sezona 2)
• Lloyd Bochner kao Cecil Colby (glavni: sezone 2–3; epizodni: sezona 1)
• Gordon Thomson kao Adam Carrington
• Kathleen Beller kao Kirby Anders (sezone 3–4)
• Geoffrey Scott kao Samuel Jennings (sezone 3–4)
• Jack Coleman kao Steven Carrington (sezone 3–8)
• Deborah Adair kao Tracy Kendall (sezona 4)
• Michael Nader kao Farnsworth Dexter (sezone 4–9)
• Helmut Berger kao Peter De Vilbis (sezone 4)
• Diahann Carroll kao Dominique Deveraux (sezone 4–7)
• Billy Dee Williams kao Brady Lloyd (sezone 5)
• Catherine Oxenberg kao Amanda Carrington (sezone 5–6)
• Rock Hudson kao Daniel Reece (sezone 5)
• Ali McGraw kao Ashley Mitchell (sezone 5)
• Michael Praed kao Kraljević Michael (sezone 5–6)
• Emma Samms kao Fallon Carrington (sezone 5–10)
• Maxwelle Caulfield kao Miles Colby (glavni: sezona 6; epizodni: sezone 5)
• George Hamilton kao Joel Abrigore (sezona 6)
• Charlton Heston kao Jason Colby (sezona 6)
• Barbara Stanwyck kao Constance Colby (sezona 6)
• Ken Howard kao Garrett Boydston (sezona 6)
• Kate O'Mara kao Cassandra Morell (sezone 6–7)
• Ted McGinley kao Clay Fallmont (sezone 6–7)
• Christopher Cazenove kao Benjamin Carrington (sezone 6–7)
• Karen Cellini kao Amanda Carrington (sezona 7)
• Terri Garber kao Leslie Carrington (sezone 7–8)
• Cassie Yates kao Sarah Curtis (sezona 7)
• Leann Hunley kao Dana Warring (sezone 7–9)
• James Healey kao Sean Rowan (glavni: sezona 8; gost: sezona 9)
• Tracy Scoggins kao Monica Colby (glavni: sezona 9; epizodni: sezona 6)
• Stephanie Beacham kao Sabella Colby (glavni: sezona 9; epizodni: sezona 6)

Epizode

Sezona		epizoda	Originalna premijera
			Prva prikazana	Posljednja prikazana
	1	15	12. 1. 1981 (1981-01-12)	20. 4. 1981 (1981-04-20)
	2	22	4. 11. 1981 (1981-11-04)	4. 5. 1982 (1982-05-04)
	3	24	29. 9. 1982 (1982-09-29)	20. 4. 1983 (1983-04-20)
	4	27	28. 9. 1983 (1983-09-28)	9. 5. 1984 (1984-05-09)
	5	29	26. 9. 1984 (1984-09-26)	15. 5. 1985 (1985-05-15)
	6	31	25. 9. 1985 (1985-09-25)	21. 5. 1986 (1986-05-21)
	7	28	24. 9. 1986 (1986-09-24)	6. 5. 1987 (1987-05-06)
	8	22	23. 9. 1987 (1987-09-23)	30. 3. 1988 (1988-03-30)
	9	22	2. 11. 1988 (1988-11-02)	11. 5. 1989 (1989-05-11)

Radnja

Prva sezona

Prva sezona Dinastije se često navodila kao bitno drukčija od ostatka serije, odnosno da se od nje razlikovala po sadržaju i općem tonu. Dijelom se to tumačilo eksperimentiranjem tvoraca serije, odnosno ustručavanjem da u potpunosti preuzmu formulu "sapunice", a dijelom nastojanjem da se seriji da svojevrsna "ozbiljnost" inzistiranjem na socijalnim i društveno angažiranim motivima zapleta. Kasniji kritičari su imali običaj tvrditi kako prva sezona izgleda kao "književna klasika" u usporedbi sa scenarijima koji su bili karakteristični za sljedećih osam.

Radnja je započela vjenčanjem Blakea Carringtona sa svojom bivšom sekretaricom Krystle Jennings, odnosno njenim nastojanjem da se prilagodi novom životu. Krystle je bila predmet prezira kako od strane osoblja, tako od strane Fallon Carrington (Pamela Sue Martin), Blakeove promiskuitetne kćeri iz prvog braka. Blakea je, pak, vlastiti mladi, uvereni sin Steven Carrington (Al Corley) kritizirao zbog kapitalističke bahatosti i nemoralnog poslovanja, da bi se na potom otkrilo kako je temelj sukoba oca i sina u tome što je Blake saznao da mu je potencijalni nasljednik homoseksualac. Nešto kasnije se u Denver s Bliskog Istoka vratio Matthew Blaisdel, vodeći geolog "Denver-Carringtona" i nekadašnji Krystlein ljubavnik; njegovi pokušaji da ponovno započne vezu su ga doveli u sukob s Blakeom, ali i zakomplicirali život njegove disfunkcionalne porodice koju uz buntovnu ćerku srednjoškolku Lindsay Blaisdel čini i Claudia (Pamela Belwood), supruga koja je tek puštena iz duševne bolnice. U međuvremenu je, pak, Carringtonov suparnik Cecil Colby (Lloyd Bochner) isposlovao brak Fallon sa svojim bratancem Jeffom kako bi tako stekao upravu nad "Denver-Carringtonom". Radnja serije je kulminaciju imala u trenutku kada Blakea spopada bijes kada Stevena uhvati u zagrljaju s njegovim bivšim ljubavnikom Tedom Dinardom, te dolazi do tučnjave u kojoj Dinard slučajno pogine. Završni kadar sezone je bio na suđenju Blakeu za ubistvo bez predumišljaja, odnosno trenutak kada u sudnicu kao svjedok ulazi njegova bivša supruga Alexis.

Ulazak Alexis i dolazak na vrh

Početak druge sezone (1981/82), odnosno epizoda pod naslovom "Ulazi Alexis" je po mnogima predstavljala prekretnicu serije. U međuvremenu je Spelling uz Shapirove kao scenariste angažirao još jedan bračni par - Eileen i Roberta Masona Pollocka, iskusne i uspješne pisce televizijskih sapunica koji su poslušali predlog da iz scenarija budućih epizoda izbace citate na naftni posao, odnosno stvarni život, a više naglaska daju na "sapunski" sadržaj. To je, između ostalog, uključivalo i sve besramnije korištenje "sapunskih" obrata kao što su dolasci dotada potpuno nepoznatih članova najuže rodbine protagonista na koje nije obraćana pažnja.

Alexis je za to bio najbolji i najuspješniji primjer. Njen lik glamurozne žene, ali i beskrupulozne prevarantkinje koja ne preza ni od čega da bi postigla svoj cilj je postao ikona cijele serije, zasjenivši sve ostale, a ugledna engleska glumica Joan Collins je dosegla vrhunac karijere. Alexis je užasavala, ali i očaravala publiku svojom zloćom, postavši jednim od likova "koje su voljeli mrziti".

Istovremeno se Krystle nametnula kao njena protivteza, a sukob dvije žene je bio jedan od glavnih povoda te serije. Taj se sukob prvo odvijao kroz brojne verbalne okršaje čim bi se njih dvoje našli jedno kraj drugog, a u nekim epizodama prerasli i u fizičke obračune, koji se smatraju jednim od najpoznatijih trenutaka cijele serije.

Dinastija je zahvaljujući Alexis i drugim "sapunskim" likovima vrlo brzo sticala veliku gledanost. Tome je dosta doprinosio i za tadašnje televizijske standarde neobično visok budžet, koji je uglavnom odlazio na raskošnu scenografiju, kostime i druge rekvizite koji su na najuvjerljiviji mogući način publici - ne samo u SAD, nego i širom svijeta - morali dočarati dotada nezamislivi život bogataške elite. "Glamur" vezan uz seriju je potvrđen kada su se godine 1983. u jednoj epizodi nastupili bivši američki predsjednik Gerald Ford i bivši ministar vanjskih poslova Henry Kissinger tumačeći sami sebe, a što je predstavljalo presedan za ličnosti takvog kalibra.

Vrhunac Dinastije je predstavljala peta sezona (1984/85) kada je serija na američkom tržištu došla na prvo mjesto gledanosti. U međuvremenu je uspjeh serije potakao i izdanja u drugim oblicima. Po motivima prve dvije sezone je Eileen Lottman napisala dva romana "Dynasty" (1982) i "Alexis Returns" (1983), a sljedeće godine je bračni par Shapiro izdao Dynasty: The Authorized Biography of the Carringtons, svojevrsnu "službenu" biografiju svih likova serije. U to doba je serija imala snažan utjecaj na svjetsku modu, a kostimi za likove Dinastije su poslužili za izradu visoke mode. Osim toga su slijedili dezodoransi Forever Krystle ("Zauvijek Krystle"), lutke, donje rublje, pa čak i zidni tapeti s motivima iz serije.

"Moldavijski masakr"

Godine 1985. Dinastija je dobila neželjeni dodatni publicitet zahvaljujući uvođenju Daniela Reecea, uzgajivača konja zaljubljenog u Krystle koji ju u jednoj sceni poljubio. Reecea je tumačio Rock Hudson, za koga se iste godine ispostavilo da boluje od AIDS-a, a od koga je nedugo potom i umro. S obzirom da se tada relativno malo znalo o prirodi i načinu prenošenja te bolesti, publika se ozbiljno zabrinula za budućnost serije.

Ipak, vjerojatno najdramatičniji trenutak sezone, a i cijele serije, je bila epizoda "Royal Wedding" ("Kraljevsko vjenčanje"), originalno emitirana 15. maja 1985. Zaplet se odvijao u fiktivnoj zemlji Moldaviji gdje se Blakeova mlađa kći Amanda Carrington treba udati za princa Michaela. Međutim, tokom vjenčanja - kome prisustvuju svi likovi - izbija državni udar i pučisti upadaju u crkvu te vatrom iz automatskog oružja kose sve uzvanike. Iako je Dinastija tada, po uzoru na Dallas, već bila uspostavila običaj da sezone završava cliffhangerima s potpuno neizvjesnom sudbinom protagonista, ovakav završetak sezone, koji su kritičari nazvali "moldavijskim masakrom" je šokirao publiku razmjerima krvoprolića, ali isto tako osigurao da se cijelo ljeto 1985. godine iščekuje početak nove sezone kako bi se vidjelo tko će, i da li će se itko od smaknutih uzvanika ponovno pojaviti na malim ekranima.

1980-ih, a i kasnije, se špekuliralo kako je ovako drastičan producentski potez bio motiviran nastojanjem da se izvrši pritisak na glumce koji su, svjesni svoje planetarne popularnosti, tražili sve veće honorare u zamjenu za nastavak angažmana u sljedećoj sezoni. U svakom slučaju, ti su pregovori urodili plodom. Na početku šeste sezone (1985/86) se ispostavilo kako su svi likovi, osim dvoje sporednih, preživjeli masakr usprkos kiši metaka kojoj su bili izloženi.

Publika, iako naviknuta na "sapunske" obrate, ovaj neočekivan, ali ne previše uvjerljiv, rezultat nije dočekala s velikim oduševljenjem. Kasniji kritičari su "moldavijski masakr", odnosno njegoo razrješenje, kasnije nazvali trenutkom kada je Dinastija "preskočila morskog psa".

Gašenje serije

Likovi Jeffa i Fallon su napustili šestu sezonu kako bi nastupili u Colbyjima, seriji koja će se snimati sljedeće dvije sezone. Iako su uvedeni novi likovi koji bi ih trebali zamijeniti, odnosno ubačeni novi zapleti, Dinastija je te sezone počela gubiti na popularnosti. U sedmoj sezoni (1986/87) je zabilježen dramatičan pad na 24. mjesto gledanosti u SAD, da bi osma sezona (1987/88) završila s gledanošću ispod 30. mjesta.

Zbog toga je za devetu sezonu (1988/89) dramatično srezan budžet, a to se odrazilo i na glavne glumce. Joan Collins i Linda Evans su pristale nastupiti u samo polovici svih epizoda, te su scenaristi bili prisiljeni smišljati izgovore za nestanak njihovih likova. Usprkos nastojanja da se serija očuva tako što je sezona završila s još jednim cliffhangerom koji sudbinu likova čini neizvjesnom, ABC je u proljeće 1989. godine donijela odluku da se Dinastija više neće snimati. Mnogi od kasnijih kritičara su trenutak u kome je postalo jasno da više neće biti serije koja je obilježila jednu epohu nazvali "danom kada su 1980-e završile".

Pod pritiskom fanova je godine 1991. snimljena mini-serija pod naslovom Dynasty: The Reunion, a čija je jedina svrha bila ponovno okupiti najvažnije likove te dati svojevrsni konačni kraj zapletu koji je ostao nejasan. Mini-serija je originalno emitirana u oktobru iste godine te bila relativno slabo primljena od publike, a odbijena od strane kritike.

Izvori

Planetarna popularnost Dinastije se odrazila kroz niz referenci u popularnoj kulturi svog vremena, od kojih je najpoznatija znamenita Princeova pjesma Kiss gdje jedan stih spominje seriju. Deceniju kasnije je TV-serija Buffy the Vampire Slayer koristila izraz "Joan Collins" sinonim za ženske likove koji se ponašaju zlobno prema ljudima oko sebe.

Godine 2005. je na programu ABC emitirana mini-serija Dynasty: The Making of a Guilty Pleasure čija je radnja prikazivala stvaranje serije, odnosno probleme između producenata, pisaca i glumaca.

Dinastija u bivšoj Jugoslaviji

Dinastija se na programu JRT-a počela emitirati u ljeto 1984. godine na tadašnjem drugom kanalu, u terminu ponedjeljkom navečer. Prvih pet sezona se kontinuirano emitiralo sve do jeseni 1986. godine, a ostatak serije je emitiran iza 1987. godine. Ona je i u bivšoj Jugoslaviji, kao i u ostatku svijeta, stekla enormnu popularnost te postala fenomen s velikim uticajem na tadašnju popularnu kulturu. Ponedjeljkom navečer, kada bi se serija emitirala, ulice bi opustile, a u nekim slučajevima su čak i teatarske kuće bile prisiljene mijenjati program upravo radi Dinastije.

Popularnost Dinastije se u slučaju SFRJ tada često tumačila, a to se čini i danas, specifičnim okolnostima ekonomske krize u kojoj se našla tadašnja država, a nasuprot čemu je stajao neviđeni glamur i raskoš koji je svakog ponedjeljka navečer prikazivan gledateljima. Dio kritičara drži kako je, između ostalog, i zahvaljujući Dinastiji, zapadni kapitalizam, a zajedno s njime i dotada zabranjene političke opcije, tada postao prihvatljiva alternativa tadašnjem samoupravno-socijalističkom poretku.

Dinastija je vrlo brzo našla put do popularne kulture, i to najčešće kroz brojne parodije. U pojedinim listovima su objavljivani stripovi i karikature u kojima su se likovi i situacije iz TV-serije nastojale staviti u kontekst tadašnje Jugoslavije. Jedna od najeskplicitnijih referenci je bila pjesma Din, din, dinastija grupe Rokeri s Moravu. Pored nje se serija parodila u i zabavnim TV-emisijama kao što su Sedmorica mladih i Top lista nadrealista. Najpoznatiji homage seriji ipak predstavlja sedmi film iz ciklusa komedija Lude godine, Zorana Čalića, a koji nosi ime Žikina dinastija.

Nakon raspada SFRJ Dinastija je bila ponovno emitirana u Hrvatskoj na programu Nove TV,ali je skinuta s programa nakon samo jedne sezone, a u Srbiji na programu BK Televizije i TV Palma. Ponovna repriza u Hrvatskoj krenula je 22. lipnja 2015. od pon-pet u popodnevnom terminu od 18.10 h na nacionalnojnalnoj Hrvatska radiotelevizija, HRT 1. Nakon prve sezone, serija se seli na HRT 2 u jutarnji termin s popodnevnom reprizom u 18:00 h. Treća sezona nastavlja s emitiranjem samo u jutarnjem terminu od 11:00 h, a s početkom četvrte sezone Hrvatska radiotelevizija emitira po dvije epizode dnevno u jutarnjem terminu, da bi napokon otkazali emitiranje, zaključno s posljednjom epizodom četvrte sezone, 29. rujna 2015.

Vanjske veze

• Dynasty na sajtu IMDb
• Shoulderpads.net Arhivirano 2009-02-07 na Wayback Machine-u (en)
• Ultimate Dynasty (en)
• Der Denver Clan Arhivirano 2017-02-20 na Wayback Machine-u (de)
• Dynastie Arhivirano 2008-08-20 na Wayback Machine-u (fr)
• Where are the stars of Dynasty now? (en)