Ukrajinski jezik
Ukrajinski jezik (ukrajinski: українська мова, u transliteraciji: ukrajins'ka mova) je slavenski jezik iz skupine istočnoslavenskih jezika.
| Ukrajinski jezik українська мова/ukrayins'ka mova | |
|---|---|
| Države govorenja | Ukrajina, Rusija, Srbija, Kazahstan, Moldavija, Mađarska, Bjelorusija, Poljska, |
| Regije govorenja | Istočna Evropa |
| Broj govornika | 41 miliona[1] |
| Rang | 26 |
| Klasifikacija | indoevropski slavenski |
| Službeni status | |
| Služben u | Ukrajina,
Pridnjestrovlje (nepriznata država unutar Moldavije), Vojvodina (Srbija) |
| Regulatori | Ukrajinska narodna akademija znanosti |
| Jezični kôd | |
| ISO 639-1 | uk |
| ISO 639-2 | ukr |
| ISO 639-3 | {{{iso3}}} |
| SIL | UKR |
HistorijaUredi
Ukrajinski jezik, koji, kao i ruski i bjeloruski, vodi poreklo od staroruskog jezika, imao je kao književni jezik dvije faze razvoja: od 14. do sredine 18. vijeka trajao je period staroukrajinskog jezika, a od 18. vijeka počinje stvaranje savremenog ukrajinskog književnog jezika. Na specifičnosti uobličavanja ukrajinskog kao posebnog istočnoslovenskog književnog jezika presudno su uticale historijske okolnosti u kojima su se od 12. do 18. vijeka nalazili govorni predstavnici istočnoslovenskih dijalekata, na osnovu kojih se formirao prvo staroukrajinski, a zatim i savremeni ukrajinski jezik. U 12. i početkom 13. vijeka Kijevska Rusija kao država postaje sve slabija, a pojedine knježevine u njenom sastavu sve samostalnije. Zatim dolazi do tatarsko-mongolske najezde (od 13. do 15. vijeka), dok zapadni i jugozapadni djelovi zemlje potpadaju pod vlast Litvanije, Poljske i Ugarske (iz tog perioda su mnogi polonizmi u ukrajinskom jeziku) da bi se nekoliko vijekova razvijali odvojeno. To je vodilo postepenoj etničkoj i jezičkoj diferencijaciji Istočnih Slovena, koji su do tada bili u tom pogledu uglavnom jedinstveni, uz izvesne dijalekatske razlike. Iz tih razlika razvijaju se maloruski (danas - ukrajinski) dijalekti: jugoistočni, jugozapadni i sjeverni, čije su crte u različitom obimu prisutne u staroukrajinskom jeziku. Borba protiv poljske i litvanske vlasti završila se ratom (1648 - 1654), u kojem su pobedili Ukrajinci pod vođstvom Bogdana Hmeljnickog, a Ukrajina je ponovo prisajedinjena Rusiji.
Za konstituisanje staroukrajinskog kao književnog jezika pored književnih djela važni su bili filološki radovi, prije svega gramatika Lavrentija Zizanija (1596) i ruskoslovenski rječnik Pamve Berinde (1627). U 17. vijeku počinje da se formira ukrajinska nacija. Poslje izvesnog perioda u kojem nije postojala čvrsta književnojezička norma, književni jezik istočne Ukrajine postepeno postaje ukrajinski književni jezik. Jedna od najkarakterističnijih osobina tog jezika jeste sinteza dijalekatskih, folklornih i kolokvijalnih elemenata sa tradicijom staroruskog književnog jezika, koja u novom ukrajinskom književnom jeziku dobija posebne stilske funkcije.
Takav ukrajinski jezik dobio je prvo izrazito umjetničko ovaploćenje u djelu Ivana P. Kotljarevskog Enejida (Eneїda), alije osnova njegove gramatičke, leksičke i fonetske norme bila postavljena djelima Tarasa Ševčenka, a zatim i Lesje Ukrajinke, Ivana Franka i drugih pjesnika i pisaca.
Ukrajinska književnost, kao i ruska i beloruska, ima svoj neposredni početak u književnosti Kijevske Rusije. U 16. i 17. vijeku nastaju djela polemičkog sadržaja (I. Višenski), silabička poezija i drama (G. D. Smotricki, A. Rimša) pod uticajem poljske književnosti, i besednička proza (P. Berinda), Krajem 17. i početkom 18. vijeka značajni su i tzv. kozački ljetopisi. U drugoj polovini 18. vijeka stvara veliki filozof, pjesnik i pedagog Grigorije Skovoroda, autor lirskih i satiričnih stihova i basni u prozi. Nova ukrajinska književnost počinje krajem 18. vijeka djelima pjesnika i dramaturga Ivana P. Kotljarevskog. Umjesto dotadašnjeg crkvenoslovenskog on u književnost uvodi narodni jezik. Po ugledu na Kotljarevskog na prelasku iz 18. vijek u 19. vijek tako pišu i drugi pisci (npr. P. Gulak-Artemovski, J. Grebinka i J. Kvitka-Osnovjanenko, rodonačelnik nove ukrajinske proze, koja nastavlja tradiciju ukrajinske burleske i ima crte prosvetiteljskog realizma).
Od dvadesetih do četrdesetih godina 19. vijeka u ukrajinskoj književnosti dominira romantizam. Proces formiranja nove ukrajinske književnosti završio je Taras G. Ševčenko (pesničkim zbornikom Kobzar poemom Gajdamaki i drugim delima). Njegovim djelima počinje tradicija koja se nastavlja u realizmu (M. Vovčok, I. Nečuj-Ljevicki, P. Mirni i dr.). Drugi pravac, usmjeren ka stvaranju književnosti koja bi negovala ukrajinski patriotizam i imala versko-didaktičku ulogu, započinje pisac i teoretičar Pantelejmon A. Kuliš. Krajem 19. i početkom 20. vijeka stvaraju i Ivan Franko, Lesja Ukrajinka, Mihail Kocjubinski, Vasilije S. Stefanik, Vladimir K. Viničenko i dr.
Početkom 20. vijeka uzimaju maha nove struje: simbolizam, neoklasicizam, futurizam (O. Oles, M. Semenko). Njihov uticaj osjeća se i u djelovanju brojnih postrevolucionarnih književnih društava. Dvadesetih godina stvaraju pjesnici Maksim Rilski, Pavlo Tičina, Leonid Pervomajski i dr., ali se tridesetih godina takav razvoj ukrajinske književnosti zaustavlja. Iz perioda oštre staljinističke represije ukrajinska književnost ulazi u period socijalističkog realizma. Poslje 1954. godine i političkog "otopljavanja" ukrajinska književnost se vraća dugo marginalizovanim temama (posebno I. Drač, O. Gončar, M. Steljmah, B. Olijnik, V. Korotič i dr.), tražeći i nove izražajne mogućnosti.
IzvoriUredi
- ↑ Kordić, Snježana (1996). „Prikaz gramatike "Ukrainian" A. Danylenka i S. Vukalenka”. Strani jezici (Zagreb) 25 (1–2): 105. ISSN 2459-671X. CROSBI 446799. ZDB-ID 3098032-X. Pristupljeno 2022-05-03.
