Wikipedija

Albanija

(Preusmjereno sa stranice Republika Albanija)
Za ostala značenja, vidi Albanija (razvrstavanje).
„Arbanija” preusmjerava ovdje. Za naselje u Hrvatskoj, v. Arbanija (Trogir).

Albanija (alb. Shqipëria [ʃcipəˈɾiːa]; službeno Republika Albanija, alb. Republika e Shqipërisë) je država u južnoj Europi, između Crne Gore na sjeveru i sjeverozapadu, Srbije (ili djelomično priznatog Kosova) na sjeveroistoku, Makedonije na istoku, Grčke na jugoistoku i jugu, Jadranskog i Jonskog mora na zapadu i jugozapadu; obuhvaća 28 748 km2.

Republika e Shqipërise
Republika Albanija
Himna: "Himni i Flamurit"
Lokacija Albanije
Službeni jezicialbanski
VladaRepublika
Površina
• Vode (%)
4,7
Stanovništvo
• Popis iz 2011
2.831.741 (134..)
• Gustoća
134 /km2 (63..)
ValutaLek (ALL)
Vremenska zona+1, +2 (CET, CEST)
Pozivni broj355
Veb-domena.al

Poreklo i istorija imena

Glavni članak: Porijeklo i povijest imena Albanija

Albanija vjerovatno dolazi od antičkog Proto-Indo-Europskog korijena *albho, što znači "belo". Od ovog korijena možda potječe i ime Albion, staro ime za Britaniju (i danas je nadimak za Englesku Gordi Albion). Alternativno poreklo može biti isto kao i za ime Alpi, ali etimologija ovog naziva nije definitivno utvrđena.

Stanovništvo Albanije je etnički vrlo homogeno: 98% su čisti Albanci, narod koji potječe od Ilira drevne indoeuropske populacije koja je naselila to područje. U istu etničku skupinu pripadaju Gegi koji obitavaju u sjevernom dijelu zemlje i Toski, koji žive u južnim krajevima. Prvi put se riječ siptari pojavljuje kao ime ilirskog plemena u današnjoj sjevernoj-centralnoj Albanijoj, 130 godine u ptolomejevom radu. Albanopolis od Albana (Albanopolis of the Albani) je mesto koje se nalazi na ptolomejevoj mapi, i na drevnom porodičnom epitafu u Škupiju, koji se identifikuje sa Zgerdeš (Zgërdhesh) brdskom tvrđavom blizu Kruje u severnoj Albaniji. Arbanon je verovatnije ime okruga - moguće je da se radi o ravnici Mat - nego ime određenog mesta. Indikacija pokreta sa viših nadmorskih visina u mnogo ranijem periodu je detektirana u distribuciji geografskih imena koja se završavaju sa -eš koje izgleda da je proisteklo iz latinskog -enizis ili -ezis, između Škumbina i Mata, sa koncentracijom između Elbasana i Kruje.

Termin Albanoi se možda polako širio na druga ilirska plemena dok njegova upotreba nije postala uobičajena među svim Albancima. Sudeći prema albanskom naučniku Faika bej Konice (Faïk bey Konitza), izraz "Albanija" nije u potpunosti zamenio "Iliriju" do kraja četrnaestog veka. Reč "Alba" ili "Arba" je izgleda povezana sa gradom Arba (danas Rab, Hrvatska), koji je u preistorijskim periodima bio naseljen polu-ilirskim Liburnijcima, prvi put pomenutim 360. pne..

Oko hiljadu godina kasnije, neki Vizantijski pisci su koristili izraze "Albanon" i "Arbanon" da označe region Kruje. U 13. veku, imena "Albanija" i "Albanežani" ("Albanenses") su označavala celu zemlju i svo stanovništvo kako je pokazano u radovima mnogih starih albanskih pisaca, kao što su Budi, Blanko i Bogdano. Prvi put se čulo za albance u njihovoj zemlji kao za Arbanite od Arbanona u spisima Ane Komnine (Alexiad 4) o nevoljama koje su u regionu uzrokovali Normani tokom vladavine njenog oca, Alekseja I Komnina (1081. - 1118.). U Istoriji napisanoj 1079. - 1080, vizantijski istoričar Michael Attaliates je dao naznake o Albanoima koji su uzeli udela u pobuni protiv Konstantinopolja 1043, i o Arbanitaima kao podanicima vojvode Dirahijuma. Italo-Albanci i albanske manjine koje su još prisutne u Grčkoj su kroz istoriju bile poznate pod različitim imenima: Arbënuer, Arbënor, Arbëneshë, Arbreshë.

Gotovo da nema sumnje da je koren alb- ili arb- stariji od šćip- (shqip-), od kojeg potiče današnje ime države - Šćiperija (Shqipëria), ime koje se pojavljuje samo u vreme turskih invazija. Albansko ime zemlje, Šćiperija, znači "zemlja orlova".

Istorija

Glavni članak: Istorija Albanije
 
Kraljevina Ilirija u doba kralja Agrona (3. vek pre nove ere), prostire se "od Epira do Neretve".

Na prostorima današnje Albanije, ljudska aktivnost je prisutna od početka ljudske istorije. Najranije stanovništvo je verovatno bilo pre-Indo-Evropske populacije, koja je nastanjivala veći deo mediteranske obale. Ipak, njihovi fizički ostaci su oskudni i koncentrisani samo u priobalnom regionu. Uskoro su ove prve stanovnike zamenila Proto-Helenska plemena, koja su postepeno zauzimala današnju Grčku, južnu Makedoniju i južni deo današnje Albanije. Ovi procesi su vršeni u drugom milenijumu stare ere, i nisu uticali na severnu ili centralnu Albaniju, zonu koja je u to vreme predstavljala sliku političkog vakuuma (što je u suštini istorijski paradoks).

Iliri su relativno kasno došli na Balkan. Mada se njihovo prisustvo može pratiti do 900. pne., njihova politička struktura je formulisana u 7. i 6. veku pre nove ere. Vešti u obradi metala i žestoki ratnici, Iliri su formirali ratnička kraljevstva koja su se međusobno borila kroz celu njihovu istoriju. Samo tokom šestog veka pre nove ere su Iliri organizovali značajne napade na svoje prve komšije, grčko kraljevstvo Molosoi u severnom Epiru (danas južna Albanija), Makedonsko kraljevstvo i kraljevstvo Paionia (danas u severnoj Makedoniji). Verovatno je njihov najveći uspeh bilo ubistvo Perdicasa III, kralja Makedonije. Na ilirsku nesreću, Perdicasa je nasledio Filip II, otac Aleksandra Velikog, koji je efikasno prekinuo ilirsku agresiju.

U stvarnosti, ipak, Iliri su uglavnom bili miroljubivi trgovci poljoprivrednih dobara i metalnih proizvoda. Na ilirsku kulturu je uticala grčko-makedonska kultura. Na prostoru Albanije se nalazilo i nekoliko antičkih grčkih kolonija.

Nakon što je bila osvojena od strane nekoliko zemalja, od kojih su najbitnije Rimsko i Vizantinsko Carstvo, Ilirija je izgubila većinu svog početnog stanovništva, i konačno postala deo Otomanskog Carstva 1478, nakon godina otpora pod vođstvom Skenderbega, albanskog nacionalnog heroja.

Posle Prvog balkanskog rata, Albanija je proglasila nezavisnost od Otomanskog Carstva 1912, i postala kneževina. Od 1928. na dalje, zemljom je vladao Zog I od Albanije do 1938, kada je Albanija postala marionetska država Italije.

Za vreme Drugog svetskog rata, albanski fašisti su energično pomagali Italijanima u njihovoj invaziji na Grčku (oktobar 1940.) i čak učestvovali u (mada u vrlo malom broju) u muslimanskim formacijama koje su pomagale nemačkim SS trupama u represiji nad jugoslovenskim i albanskim pokretima otpora.

Komunisti su preuzeli vlast nakon rata u novembru 1944, pod vođom pokreta otpora, Envera Hodže. Od 1945. do 1990, Albanija je imala jednu od najrepresivnijih vlasti u Evropi. Komunistička partija je formirana 1941. Svi koji su joj se protivili su bili eliminisani. Enver Hodža je došao na čelo partije. Tokom više decenija njegove dominacije, Hodža je stvarao i uništavao odnose sa Beogradom, Moskvom i Kinom, uvek po svojim ličnim interesima. Zemlja je bila izolovana, prvo od strane zapada (zapadna Evropa, Kanada, SAD) a kasnije čak i od komunističkog istoka.

1985, Enver Hodža je umro, i Ramiz Alia je došao na njegovo mesto. Alia je prvo pokušao da prati Hodžine korake, ali se istočna Evropa već menjala: Mihail Gorbačov se pojavio na sceni Sovjetskog Saveza sa novom politikom (glasnost i perestrojka). Totalitarni režim je bio pod pritiskom SAD i Evrope i mržnjom sopstvenog naroda. Nakon što je Nikolae Čaušesku (komunistički vođa Rumunije) je ubijen u revoluciji, Alia je znao da bi on mogao biti sledeći ako ne dođe do promena. Potpisao je Helsinški sporazum (koji su ostale zemlje potpisale 1975.) koji obavezuje na poštovanje nekih ljudskih prava. Takođe je dozvolio pluralizam, i iakoje njegova partija pobedila na izborima 1991. godine, bilo je jasno da se promene ne mogu zaustaviti. 1992 na opštim izborima je pobedila demokratska partija sa 62% glasova.

Na opštim izborima u junu 1996, demokratska partija je pokušala da osvoji apsolutnu većinu i manipulisala je rezultatima izbora. 1997 piramidalne prevare su uzdrmale celu vladu, i počeli su nemiri. Mnoge gradove su kontrolisale naoružane bande i grupe građana. Ova anarhistička pobuna je uzrokovala da socijalistička partija pobedi na prevremenim izborima 1997.

Od 1990. Albanija je orijentisana prema zapadu. Primljena je u Savet Evrope, i od 2009. godine članica je NATO-a[1]. Albanska radna snaga je nastavila da emigrira u Grčku, Italiju, Evropu i Severnu Ameriku. Korupcija u vlasti je postajala sve očiglednija. Političari nisu ispunjavali nade naroda u brzu i ne previše bolnu tranziciju.

Politika

Glavni članak: Politika Albanije

Šef države je predsednik, koga bira Kuvendi, ili skupština Republike Albanije. Glavni deo od 140 poslanika skupštine se bira na četiri godine. 100 poslanika se bira po direktnom broju glasova, dok se ostalih 40 poslanika biraju po proporcionalnom sistemu. Predsedniku u vršenju dužnosti pomaže savet ministara, koga postavlja predsednik.

Administrativna podela

Glavni članci: Oblasti Albanije i Okruzi Albanije (Counties)

Albanija je podeljena u 36 rrethe (oblasti). Nekoliko oblasti su onda grupisane u qark (okrug ili prefektura), kojih je 12. Glavni grad, Tirana ima poseban status. Oblasti su:

 
Districts of Albania

Vidi takođe: Spisak gradova u Albaniji

Geografija

Glavni članak: Geografija Albanije
 
Mapa Albanije

Albanija je mediteranska zemlja u jugoistočnoj Evropi. Graniči se sa Srbijom i Crnom Gorom na severu i severoistoku, Makedonijom na istoku, i Grčkom na jugu. Izlazi na Jadransko more na zapadu, i Jonsko more na jugozapadu. U Albaniji je demokratija u povoju. Službeni naziv zemlje je Republika Albanija (albanski: Republika e Shqipërisë).

Albanija se sastoji mahom od brdovitog i planinskog terena. Najviša planina, Korab u oblasti Dibra je visoka 2.753 m. Albanija ima blagu, ali uglavnom vlažnu klimu. Godišnji nivo padavina je najviši u Evropi, i dostiže dosta preko 2000mm na severu i 1190mm u Tirani. Najveća količina kiše pada između oktobra i maja - Gjirokaster prosečno primi 300mm kiše samo u januaru - dok su leta uglavnom suva. Letnje temperature su obično prilično visoke, u proseku oko 29 °C u Tirani tokom jula, dok su zime hladne, sa minimumima ispod 0 °C, osim u blizini obale.

Osim prestonice, Tirane, sa 520.000 veći gradovi su Dureš, Elbasan, Skadar, Gjirokaster, Vlore i Korče.

Ekonomija

Glavni članak: Ekonomija Albanije

Albanija je jedna od najsiromašnijih evropskih država. Polovina ekonomski-aktivnog se bavi poljoprivredom a petina radi u inostranstvu. Ekonomski problemi su, između ostalih, visoka stopa nezaposlenosti, korupcija sve do visokih nivoa vlasti, i organizovani kriminal.

Zemlja gotovo da nema izvoz, a uvozi velike količine hrane iz Grčke i Italije. Priliv novca je mahom od finansijske pomoći i od ljudi koji rade u inostranstvu.

Albanija ima obalu na dva evropska mora, Jonskom i Jadranskom. Jonsko more je poznato po čistoj, bistroj vodi, od Valone do grčke granice. Na Jadran Albanija izlazi od Valone, do granice sa Crnom Gorom. Ono je poznato op peščanim plažama.

Do 2000, jonske plaže su bile prilično naseljene, ali samo lokalnim stanovništvom. Između 1990 i 2000, zemlja je prošla kroz političke, ekonomske i socijalne prevrate. Od tog perioda je Albanija povećala postotak zaposlenosti i suzbila korupciju, što je ojačalo turizam.

Demografija

Glavni članak: Demografija Albanije
Vidi takođe: Islamizacija Albanije

Prema podacima CIA (februar 2005.), 95% stanovništva čine Albanci, uz grčku manjinu od 3%. (Ostale procene broja Grka u Albaniji bariraju od 1% - zvanična albanska statistiika, do 12% - grčki izvori.) Mnogi Albanci žive u okolnim regijama: Na Kosovu i Metohiji (oko 1,8 miliona), u Makedoniji (oko 500.000), u centralnoj Srbiji (preko 150.000, mahom na jugu) i u Crnoj Gori (oko 47.000). Preko 600.000 Albanaca je emigriralo u Grčku od 1990; a veliki broj je otišao u druge zemlje.

Jezik koji se koristi je albanski, a grčkim se služi grčka manjina u južnim regijama zemlje. Slovenski goranski jezik - "naški" se govori u Gori, u okrugu Kukeš. Selo Šištavec je glavni centar goranskog jezika. Makedonski jezik se govori na jugoistoku zemlje, u oblasti Golo brdo i u još nekim pograničnim mestima sa Makedonijom. Srpski jezik se govori u okolini Skadra i u srpskim enklavama u Fieru. U ostale lingvističke i kulturne grupe spadaju Vlasi i Romi, a po izvorima koje je ostavio Kaplan Burović ima i nešto malo Bugara.

Od otomanske okupacije, većina Albanaca su muslimani (70%), iako je religija bila zabranjena u eri komunizma. Pravoslavaca ima (20%) a katolika (10%). (Procenti su procenjeni; zvanične statistike nisu dostupne.) 20% ukupne muslimanske populacije su Bektaši. Glavni prorok reda Bektaši je hadži-Bektaš Veli, a vođa reda je trenutno Baba Flamur Škala, naslednik Babe Redžepa, iz Medisona SAD. Najveći dio Albanije zapremaju gorja građena pretežno od paleozojskog,mezojskog i eruptivnog kamenja.Na sjeveru su Prokletije koje pripadaju Dinarskom gorju,a na istoku i jugoistoku Šarsko-Pindske planine:Mal'i,Gur i Zi (2073 m) i Gur i Topit (2373 m).U aluuvijalnoj obalnoj nizini ispinju se mjestimično brežuljci,građeni od tercijarnih sedimenata.

Kultura

Glavni članak: Albanska Kultura

Povezano

Vanjske veze

  1. ↑ „Archive copy”. Arhivirano iz originala na datum 2018-04-22. Pristupljeno 2018-03-16. 
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Albanija&oldid=42169559