Izvori u Bosni i Hercegovini

Izvori u Bosni i Hercegovini su nekoliko stotina prirodnih ljepota, smještenih širom zemlje na počecima brojnih vodotokova. Zona isticanja vrela, koja su uglavnom silazno-prelivnog mehanizma, je na kontaktu mezozojskih karbonata sa vodonepropusnim verfenskim i paleozojskim stijenama. Značajan faktor za formiranje vrela je i rasjedna tektonika. Voda u izvorišnom dijelu odlikuje se najvišom, prvom klasom kvaliteta vode. Izvori su različitih geomorfoloških oblika:

Klasični kraški izvor - Vrelo Bosne, izvor Vrbasa
Duboki vertikalni kraški kanal - Izvor Bunice, izvor Krušnice
Pećina - Dabarska pećina (povremeni izvor Dabra), Pećina izvora Mokranjske Miljacke, pećina izvora Bioštice, pećina Velika Komnica (izvor Žepe)
Jezero - Šatorsko jezero (izvor Unca), Deransko jezero (izvor Krupe)

Neke rijeke nemaju izvor, jer nastaju spajanjem dviju drugih. Takve su:

Krivaja, na sastavu Bioštice i Stupčanice
Usora, od Velike Usore i Male Usore
Miljacka, od Paljanske i Mokranjske Miljacke
Drina, na sastavu Tare i Pive

Rijeka Trebišnjica izgubila je izvor stvaranjem akumulacije Bilećko jezero

Lista izvora uredi

Redni broj	Naziv	Rijeka	Foto	Entitet Opština	Status	Opis
1.	Vrelo Krušnice	Krušnica, pritoka Une		FBiH Bosanska Krupa		Vrelo rijeke Krušnice nalazi se na oko 5 km od Bosanske Krupe, podno naselja Gudavac i Vranjska. Voda do vrela dolazi sa Grmeča, od ponorske zone u selu Risovcu kod Bosanskog Petrovca. Najnovija speleo-ronilačka ekspedicija potvrdila je da je vrelo Krušnice vrlo rijetko, potpuno ekološki očuvano izvorište sa bogatom speleo-faunom i nevjerovatnim količinama pitke vode.^[1]
2.	Šatorsko jezero	Unac		FBiH Bosansko Grahovo	Eko zona	Rijeka Unac nastaje iz dva izvora. Jedan je Šatorsko jezero na planini Šator od čijeg odlijevanja nastaje Šatorski potok. Drugi je Bulino vrelo, izvor pored Šatorskog jezera od kojeg nastaje Mlinski potok. U podnožju planine sastaju se ova dva potoka i tek na izlasku iz klisure Pojilo novonastali vodeni tok dobija ime Unac, nastavljajući da teče prema sjeverozapadu.^[2]
3.	Vrelo Bastašice	Bastašica, pritoka Unca		FBiH Drvar	Spomenik prirode	Izvor Bastašice nalazi se oko pet kilometara sjeverozapadno od Drvara. Okružen je visokim, vertikalnim stijenama. U blizini izvora nalazi se nekoliko slapova. Ulijeva se u Unac nakon kratkog toka, dugog oko jednog kilometra.^[3]
4.	Vrela Sane	Sana, pritoka Une	Izvor Sane Izvor iz pećine Izvor vodopad	RS Mrkonjić Grad	Spomenik prirode	Vrela rijeke Sane, imaju tri oblika: klasično kraško vrelo, pećina i vodopad. Karakteriše ih visoka varijabilnost, koja se u minimumu ne spušta ispod 1,14 m3/s pa sve do 50 m3/s. i prosječnom izdašnošću od 8 m3/s. Prihranjuju se podzemno, vodonosnicima kraško-pukotinske poroznosti iz Glamočkog polja, te karstnih područja Mliništa i dijelom Baraća. ^[4]
5.	Izvori Sanice	Sanica, pritoka Sane		FBiH Ključ		Sanica izvire iz dva izvora na sjeveroistočnom podnožju Grmeča, ipod vrha Lisine (913 m), kod mjesta Sanica Gornja. Jedan od izvora je pećinskog tipa, a drugi nastaje iz saničkog jezera. Udaljeni su na oko kilometar jedan od drugoga.^[5]
6.	Izvori Dabra	Dabar, pritoka Sane	Izvor rijeke Dabar Dabarska pećina kao izvor	FBiH Sanski Most		U mjestu Donji Dabar, koje se nalazi 7 km. od Sanskog Mosta, nalazi se izvor rijeke Dabar i Dabarska pećina, koja je povremeni izvor Dabra. Put do izvora i pećine je makadamski ali je uređen, te iako je jako strmo jer se silazi u klanac između brda, autom se može spustiti do čiste vode zelene boje.^[6] Pećina Dabar, s istoimenom rijekom, čini geomorfološku i hidrološku cjelinu. Geološki je nastala u pravcu rasjeda na kontaktu stijenskih masa različite starosti, na spoju masivnih dolomita (prijelaz iz Jure u Kredu) i smeđeg krečnjaka. Ukupna dužina kanala pećine iznosi 630 m. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH.^[7]
7.	Izvor Ribnika	Ribnik, pritoka Sane		RS Gornji Ribnik (Ribnik)		Izvori rijeke Ribnik su udaljeni oko 4 km od istoimenog naselja Ribnik na 300 metara nadmorske visine. Ovaj riječni tok nastaje od nekoliko izuzetno jakih izvora koji neposredno posle izbijanja na površinu zemlje već formiraju pravi riječni tok.^[8]
8.	Vrela Plive	Pliva	Prvi izvor Plive Drugi izvor Plive	RS Šipovo		Izvor rijeke Plive čine dva izvora koja su međusobno udaljena 300 metara. Dva izvorišna kraka sastaju se kilometar ispod sela Dragnić kod Šipovoa i čine rijeku Plivu. Desni krak izvire ispod planine Majevac, a lijevi krak izvire iznad sela Dragnić na tri mjesta. .^[9]^[10]
9.	Izvor Vrbasa	Vrbas, pritoka Save		FBiH Gornji Vakuf-Uskoplje		Izvor Vrbasa je na Zec planini, jednom dijelu Vranice
10.	Vrelo Bosne	Bosna (rijeka)		FBiH Ilidža	Spomenik prirode	Vrelo Bosne je splet nekoliko jakih kraških izvora na nadmorskoj visini od 492 m u podnožju planine Igman.^[11]
11.	Vrelo Paljanske Miljacke	Miljacka pritoka Bosne		RS Pale		Vrelo Paljanske Miljacke udaljeno je 2 km od Pala. To je kraški izvor koji je obrastao mahovinom gdje rijeka pravi manje i veće slapove i vodopade.^[12]
12.	Vrelo Bioštice	Bioštica, sastavnica Krivaje		RS Sokolac		Bioštica izvire ispod planine Devetak kod sela Knežine u opštini Sokolac, iz [[Pećina\|pećine] sa tri ulaza. Iz jednog ističe rijeka, otičući iz jezera u pećini. Prilaz izvoru Bioštice je regionalnom cestom R-468 (Sokolac-Olovo). Oko 7 km sjeverozapadno od Sokoca, u šumi Maluš, sa regionalne ceste se odvaja makadamska cesta dužine 2 km. do izvora.^[13]
13.	Široko vrelo	Žepa, pritoka Drine		RS Han Pijesak		Žepa izvire iz pećine Velike Komnice, 6 km južno od Han Pijeska u podnožju planine Žep (1537 m) po kojoj je dobila ime. Vrelo od kojeg nastaje naziva se Široko vrelo i nalazi se na 980 m nadmorske visine.^[14]
14.	Izvor Toplika	Toplik, Rakitnica, Prača, Drina		RS Rogatica		Potok Toplik izvire u samoj Rogatici i desna je pritoka rijeke Rakitnice. Cijelom dužinom toka, od oko 450 metara, protiče kroz grad Rogaticu. Izvor je na 546 metara nadmorske visine, a ušće u Rakitnicu 523 metra nadmorske visine. ^[15]
15.	Vrelo Duman	Bistrica, ponornica u Livanjskom polju		FBiH Livno		Nalazi se u podnožju kraškog brda Bašajkovac, podno strmih stijena Crvenice, a ime mu potječe od istoimene turske riječi duman koja označava dim ili maglu. Pri kraju zimskog perioda, kad krene da se topi snijeg sa okolnih planina, kreira bajkovit prizor koji podsjeća na dimnu zavjesu zbog količine vode koja izlazi iz stijena. U samoj blizini izvora sagrađen je i kameni most, Firdusov most ili Most na Dumanu, nacionalni spomenik BiH.^[16]
16.	Deransko jezero	Krupa, pritoka Neretve		FBiH Čapljina	Zaštićeni pejzaž	Krupa nema pravog izvora nego je otoka Deranskog jezera. Dužina Krupe iznosi 9 km, a prosječna dubina joj je oko 5 metara. Ovo je jedinstvena rijeka u Europi jer ima osobinu da teče u oba smjera. Ona teče normalno od “izvora” prema ušću, i od ušća prema “izvoru”. Do ove pojave dolazi kada uslijed visokog nivoa i velikog protoka vode, rijeka Neretva potisne Krupu.^[17]
17.	Vrelo Bune	Buna, pritoka Neretve		FBiH Mostar		Vrelo Bune se nalazi 12 kilometara jugoistočno od Mostara u mjestu Blagaj, ispod stijena visokih više stotina metara. Kapacitet vrela je 43 kubika vode u sekundi, te je jedno od najjačih kraških vrela u Evropi. Uz samo vrelo nalazi se derviška tekija.^[17]
18.	Jasle	Jasle, Masna Luka, Blidinje jezero		FBiH Prozor	Zaštićeni pejzaž	Područjem Parka prirode Blidinje, dominira jezero Blidinje. Uz jezero je i Masna luka koja je šumoviti i močvarni usjek (luka) u Čvrsnici. Obiluje vrelima, manjim jezerima, podzemnim vodama te močvarama. Među vrelima najpoznatije je i najzanimljivije vrelo Jasle, u neposrednoj blizini crkve i samostana, a koje vodom obogaćuje jezerca i močvaru ispod.^[18]
19.	Peć Mlini	Trebižat, Neretva		FBiH Grude		Peć Mlini su izvor rijeke Trebižat, koja se nakon ovog izvora zove Tihaljina. Vrelo je u selu Drinovci, zaselak Peć Mlini^[19]