Izborni sabor Srpske pravoslavne crkve

Izborni sabor Srpske pravoslavne crkve je crkveno tijelo koje se saziva radi izbora patrijarha srpskog.

U novijoj istoriji Srpske pravoslavne crkve, razlikovala su se tri načina izbora patrijarha: kraljevskim ukazom, natpolovičnom većinom i apostolskim načinom.

Kraljevski ukaz

Prema Zakonu o izboru patrijarha Srpske pravoslavne crkve (1930), Izborni sabor je birao između srpskih arhijereja trojicu kandidata, a potom ih pismenim aktom saopštavao ministru pravde. Jednog od ove trojice izabranih kandidata, kralj je na predlog ministra pravde svojim ukazom imenovao za patrijarha srpskog.

Izborni sabor su sastavljali:

• svi eparhijski i vikarni arhijereji Srpske pravoslavne crkve;
• najstariji protojereji grada Beograda, Peći i Karlovca; dvorski protojerej;
• načelnik Pravoslavnog odsjeka Ministarstva pravde, i referent za pravoslavnu vjeroispovijest Ministarstva vojske i mornarice;
• rektori pravoslavnih bogoslovija;
• predsjednici svešteničkog i monaškog udruženja;
• sedam po rangu najstarijih članova Velikog upravnog savjeta Srpske pravoslavne crkve;
• predsjednik Ministarskog savjeta i aktivni ministri, koji su pravoslavne vjere;
• predsjednici Državnog savjeta, Kasacionog suda i Glavne kontrole i rektori univerziteta (ako su pravoslavne vjere).

Izborni sabor se sazivao kraljevim ukazom na predlog ministra pravde u prestonici u Beogradu. Dan, sat i mjesto sastanka Izbornog sabora se određivalo ukazom. Na ovom sastanku izborni odbor je vršio kandidovanje. Članove Izbornog sabora na sastanak je pozivao ministar pravde, koji je bio zadužen i za otvaranje. Otvaranje je počinjalo čitanjem kraljevog ukaza, a zatim se vršilo molitveno prizivanje Svetog Duha. Predsjedavanje Izbornim saborom je vršio potpredsjednik Svetog arhijerejskog sinoda ili po godinama najstariji prisutni arhijerej. Dužnost sekretara je vršio načelnik Pravoslavnog odsjeka Ministarstva pravde. Izbornom saboru su mogli prisustvovati samo članovi Sabora, dok su odsutni članovi mogli ovlastiti koga od prisutnih članova da glasaju u njihovo ime.

Izborni sabor je na prvom sastanku mogao raditi punovažno ako bi bilo prisutno najmanje polovina članova Sabora, inače bi se sjednica odlagala za sutradan u isti sat i na isto mjesto. Na toj narednoj sjednici, Izborni sabor je punovažno rješavao sa onolikim brojem članova, koliko ih je prisutno.

Izbor trojice kandidata vršio se tajnim glasanjem — listićima. Sekretar je prozivao članove Sabora po spisku, a svaki član je predavao svoj listić u kutiju na predsjedničkom stolu. Prebrojavanje je vršio predsedavajući zajedno sa predsjednikom Državnog savjeta i Glavne kontrole. Ako ko od ovih nije bio član Sabora ili nije prisutan, onda je prebrojavanje umjesto njega vršio predsjednik Kasacionog suda odnosno rektor Beogradskog univerziteta. Ako ni od ovih niko nije član ili je bio spriječen, onda bi predsedavajući određivao jednog odnosno dvojicu članova, koji su sa njim vršili prebrojavanje.

Predsedavajući je uzimao po jedan listić iz kutije i glasno čitao zapisana imena kandidata, potom ih predavao predsjedniku Državnog savjeta i Glavne kontrole, odnosno drugoj dvojici članova, koji su listiće pregledali. Sekretar je odmah zapisivao u zapisnik, koliko je listića predano i koliko je koji kandidat dobio glasova, kao i broj praznih listića, ako ih je bilo.

Za kandidata su bili izabrani oni, koji su dobili najveći broj glasova. Ako je više kandidata dobilo jednak broj glasova, te se ne može utvrditi koja trojica imaju najveći broj glasova, onda su se smatrali izabranim kandidatima oni, koji su činom stariji; ako su i čina jednakog, onda onaj koji je ranije rukopoložen. Imena izabranih kandidata je objavljivao predsjedavajući, a nakon završenog izbora je zaključivao sjednicu, i sami tim raspuštao Izborni sabor. Kada bi kralj imenovao ukazom patrijarha, ministar pravde je to saopštavao Svetom arhijerejskom saboru.

Najmanje u roku od sedam dana po saopštenju držalo se u Sabornoj crkvi u Beogradu blagodarenje na kome se izbor proglašavao. Sutradan na svečanoj arhijerejskoj službi patrijarh se ustoličavao po ceremonijalu, koji je utvrđivao ministar pravde u sporazumu sa Svetim arhijerejskim saborom. Poslije toga čina novoizabrani patrijarh je stupao u prava i dužnosti vrhovnog poglavara i starješine Srpske pravoslavne crkve.

Akta i zapisnici o radu Izbornog sabora čuvali su se u arhivi Ministarstva pravde, a ovjereni prepis u arhivi Patrijaršije. Članovi Izbornog sabora su imali pravo na putne troškove i dnevnice, koje je određivao ministar pravde, i isplaćivale su se iz budžetskih sredstava Ministarstva pravde.

Natpolovična većina

Prema Ustavu Srpske pravoslavne crkve (1947), patrijarh se birao između srpskih aktivnih eparhijskih arhijereja, koji su upravljali eparhijama najmanje pet godina.

Izbor patrijarha je vršio Izborni sabor između trojice kandidata, koje predloži Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve, u sjednici na kojoj je prisutno najmanje 2/3 eparhijskih arhijereja, pod predsjedništvom najstarijeg člana Sabora, mitropolita, odnosno ako ovoga nema, najstarijeg episkopa, člana Svetog arhijerejskog sabora. Imena trojice predloženih kandidata saopštavao je Izbornom saboru pismenim putem Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve.

Izborni sabor su sačinjavali:

• svi aktivni eparhijski i vikarni arhijereji Srpske pravoslavne crkve;
• dekan Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu;
• rektori srpskih pravoslavnih bogoslovija;
• predsjednik Glavnog saveza eparhijskih svešteničkih udruženja;
• arhijerejski namjesnici gradova: Beograda, Skoplja, Cetinja, Zagreba, Sarajeva, Peći i Sremskih Karlovaca;
• nastojatelji manastira: Žiče, Studenice, Dečana, Pećke patrijaršije, Svetog Nauma, Mileševa, Svetog Vasilija Ostroškog, Krušedola i Krke;
• upravnik monaške škole i
• svi članovi Patrijaršijskog upravnog odbora i svi potpredsjednici eparhijskih savjeta, ukoliko već nisu članovi Patrijaršijskog upravnog odbora.

Sveštena lica nisu mogla biti članovi Izbornog sabora ako su bila pod istragom ili kanonskom zabranom.

Izborni sabor se sastajao u prestonici Beogradu ili u drugom mjestu koje bio odredio Sveti arhijerejski sabor, radi izbora novog patrijarha najdalje u roku od tri mjeseca od dana kad se patrijaraški presto uprazni. Izborni sabor je sazivao Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve pismenim aktom, u kome se tačno određuje dan, čas i mjesto sastanka Izbornog sabora. Poziv se slao članovima uz dostavnicu na dvadeset dana pred sastanak Izbornog sabora.

Izbornom saboru je predsjedavao najstariji član Sabora, mitropolit, odnosno, ako ovoga nema, najstariji po episkopskom posvećenju episkop. Predsjedavajući je otvarao Izborni sabor. Na poziv predsjedavajućeg, Izborni sabor je birao iz svoje sredine dva sekretara od kojih je jedan svešteno i jedan svetovno lice i dva ovjerača zapisnika od kojih je takođe jedan svešteno a jedan svetovno lice; sa ovima predsjedavajući je pregledao punomoćja prisutnih članova i rukovodio poslovima izbora.

Zatim je predsjednik pozivao sekretara da pročita rješenje Svetog arhijerejskog sinoda o sazivu Izbornog sabora i spisak pozvanih i prisutnih članova Sabora. Kad bi se utvrdilo da je prisutno najmanje 2/3 članova Svetog arhijerejskog sabora i natpolovična većina svih članova Izbornog sabora, Izborni sabor je pristupao prizivanju Svetog Duha. U protivnom slučaju, izbor se odlagao i predmet se vraćao Svetom arhijerejskom saboru da odredi vrijeme novog izbora.

Pre pristupanja izboru članovi Izbornog sabora, osim arhijereja, polagali su u Saboru zakletvu. Poslije prizivanja Svetog Duha i zakletve, predsjednik Izbornog sabora je čitao akt Svetog arhijerejskog sinoda, kojim se saopštavaju imena trojice kandidata, predloženih od strane Svetog arhijerejskog sabora za izbor novog patrijarha.

U izboru srpskog patrijarha mogli su prisustvovati i učestvovati samo članovi predviđeni Ustavom. Od odsutnih članova opravdano spriječenih da lično prisustvuju, samo arhijerej je mogao pismeno ovlastiti koga od prisutnih arhijereja da umjesto njega glasa.

Izbor jednog od trojice kandidata predloženih od strane Svetog arhijerejskog sabora, vršio se tajnim glasanjem listićima, koje bio prethodno sekretar razdijelio prisutnim članovima Izbornog sabora. Sekretar je proziva članove Sabora po spisku, a svaki član je predavao svoj listić u kutiju na stolu predsjedavajućeg.

Brojanje glasova je vršio predsjedavajući zajedno sa dvojicom ovjerača zapisnika. Predsjedavajući je uzimao po jedan listić iz kutije i glasno čitao zapisano ime kandidata, potom listić predavao drugoj dvojici članova koji su takođe čitali glasno imena kandidata. Sekretar je odmah zapisivao u zapisnik koliko je listića predato i koliko je koji kandidat dobio glasova, kao i broj praznih listića, ako ih je bilo.

Glasovi koji nisu dati za kandidate smatrali su se nevažećima. Za patrijarha je bio izabran onaj kandidat koji je dobio apsolutnu većinu glasova. Ako od predloženih kandidata nijedan nije dobio apsolutnu većinu glasova, onda se pristupalo odmah užem izboru između dvojice kandidata sa najvećim brojem glasova. U slučaju da su kod prvog glasanja dva kandidata dobila jednak broj glasova, u uži izbor su ulazili: kandidat, koji je dobio najveći broj glasova, i jedan od druge dvojice, koji su dobili jednak broj glasova, koji je činom ili episkopskom hirotonijom stariji. Ako bi sva trojica dobili jednak broj glasova u uži izbor su ulazila ona dva kandidata, koji su po činu ili episkopskoj hirotoniji stariji. U slučaju da i prilikom užeg izbora oba kandidata dobiju jednak broj glasova, onda se izbor između ove dvojice vršio žrijebom.

Ime izabranog patrijarha je objavljivao predsjednik Izbornog sabora i zaključivao sjednicu Sabora. Zapisnik Izbornog sabora su potpisivali predsjednik, sekretari i ovjerači zapisnika. Akta i zapisnici o radu Izbornog sabora čuvali su se u arhivi Svetog arhijerejskog sinoda, a ovjereni prepis u arhivi Patrijaršijskog upravnog odbora.

Sutradan na svečanoj arhijerejskoj svetoj liturgiji, patrijarh se ustoličavao na način koji je propisivao Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve. Poslije ovoga čina novoizabrani patrijarh je stupao u prava i dužnosti vrhovnog poglavara i starješine Srpske pravoslavne crkve.

Apostolski način

Način izbora patrijarha srpskog je posljednji puta izmijenjen 1967. godine. Činjenicom da u izboru patrijarha srpskog učestvuju samo arhijereji Srpske pravoslavne crkve, otklonjena je svaka mogućnost da država ili neko drugi izvan crkve na bilo koji način utiče na izbor patrijarha.

Danas, Izborni sabor je zapravo Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve u izbornom zasjedanju. Izborni sabor bira trojicu kandidata tajnim glasanjem. Izbornom saboru mora prisustvovati najmanje dvije trećine članova Svetog arhijerejskog sabora.

Potom se glasa tajno, listićima, a svaki od trojice kandidata — koji je, potom, kandidat za novog patrijarha — mora dobiti više od polovine glasova. Otuda, prilikom izbora, postoje najmanje dva kruga glasanja.

Kada se saznaju imena trojice kandidata koji su dobili natpolovične većine glasova, prelazi se na biranje apostolskim načinom, koji proističe iz novozavjetnog izbora apostola Mateja posle Judinog izdajstva.

Tada članovi Sabora iz Saborske sale prelaze u Patrijaršijsku kapelu Svetog Simeona Mirotočivog — na službu priziva Svetog Duha za izbor novog patrijarha, koju služi najstariji arhijerej po hirotoniji. Tokom te službe, tri imena stavljaju se u zasebne koverte, a one u Jevanđelje. U tačno određenom dijelu službe, jedan od monaha, izabran od Sabora, izvlači kovertu u kojoj je ime novog patrijarha. Ime novog patrijarha prvi čita najstariji episkop po posvećenju.

Vidi još

• Patrijarh srpski
• Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve