Wikipedija

Crkve u Hercegovini do XVII stoljeća

Crkve u Hercegovini do XVII stoljeća je jedna zanimljiva skupina spomenika, nastala na osnovu saradnje dubrovačkih graditelja i naručilaca iz Hercegovine, uglavnom u osmanskom periodu. Pripadaju Pravoslavnoj crkvi u Bosni i Hercegovini, Eparhija zahumsko-hercegovačka i primorska.

Crkva sv. Nikole, Mrkonjci, Popovo polje

Od XV. stoljeća kada je i ovo područje ušlo u sastav Osmanskog carstva, vlastelu i vladare, kao ktitore hramova, zamjenjuju lokalni crkveni velikodostojnici, seoski knezovi i vojvode ili seoska bratstva.

Polaznu osnovu u istraživanju odnosa srpskih ktitora i dubrovačkih graditelja u XV i XVI vijeku daju nekoliko sačuvanih istorijskih dokumenata iz arhiva Dubrovačke republike. Dva graditeljska ugovora iz Dubrovačkog arhiva iz tog perioda imaju poseban značaj jer su sačuvane i crkve na teritoriji stare Hercegovine koje su prema njima bile izgrađene. Prvi ugovor je iz 1499. godine i odnosi se na izgradnju crkve svetog Nikole u Grahovu, a drugi je sačinjen u februaru 1503. godine i odnosi se na izgradnju crkve u Lugu u blizini Trebinja. Ktitor crkve u Lugu je bio monah Roman, koji je bio iz trebinjskog manastira Tvrdoš. Graditelj crkve je bio poznati dubrovački zidar Mihoč Radojević porijeklom iz Trebinja.

Arhitektura crkvi uredi

Tip jednobrodne crkve sa prislonjenim lukovima u arhitekturi Dalmacije i južnog Primorja se javlja dosta rano, još u razdoblju preromanike, i u potpunosti se odomaćio u XIII i XIV stoljeću. Njegov razvitak se može pratiti kroz cijeli srednji vijek. Podaci o toj gradnji sačuvani su u dokumentima iz Arhiva Dubrovačke republike.

Ovaj tip crkvi proširio se dalje i na područje stare Hercegovine u razdoblju do XVII. stoljeća. Ovaj vid graditeljske djelatnosti dubrovačkih majstora sa zapadnjačkim stilskim shvatanjima, prožimao se sa ortodoksnim idejama poručitelja graditelja i stvorena je jedna izdvojena i zanimljiva skupina spomenika u istočnoj Hercegovini koja svojim oblicima jasno obilježava specifičnost hramova koji joj pripadaju.

Crkve su sličnih i skromnih dimenzija, imaju jednostavni pravougaoni tlocrt, koji završava ili polukružnom ili četvrtastom apsidom, s tim da su ove sa četvrtastom rjeđe i potiču iz ranijeg perioda. Razlika među njima se javlja u načinu prijenosa sila bočnog potiska. U enterijeru bačvasti svod objekta pridržavaju bočni prislonjeni lukovi. Građevinski materijal za zidanje je krečnjak, a pokrivene su kamenim pločama sa karakterističnim preklopom na sljemenu. Zvonik je “na preslicu“, sa jednim, dva ili tri zvona.

Opis ruskog konzula uredi

Na svome putovanju kroz Hercegovinu, Bosnu i staru Srbiju, koje je realizirao 1857. godine, ruski konzul Giljferding Aleksandar je o dataciji, veličini i vanjskom i unutrašnjem izgledu malih seoskih crkava u Popovom polju zabilježio sljedeće

U Dražin-Dolu, jednom od takvih sela, vidjeli smo ono što se u Hercegovini naziva seoskom crkvom. To je mala prostorija od kamena koja bi se kod nas, bez teškoća, mogla smjestiti u običnu sobu ma koje kuće. Gola daščana pregrada zamjenjuje ikonostas. Carskih dveri nema. Obična kamena ploča na malom stupcu služi umjesto oltara. U crkvi nema ni krsta, ni ikona, ni knjiga, ni bogoslužbenih predmeta. Sve to čuvaju u svojim kolibama seljaci iz okoline. Stvari se donose u crkvu samo onda kada se održava bogosluženje. U Bosni i sjeverozapadnoj Hercegovini gotovo i nema seoskih crkava.

U jugoistočnom dijelu Hercegovine ima vrlo mnogo ovakvih malih crkava. Sve su one, zidane u početku turske vladavine. Ma koliko neugledne i bijedne, one svjedoče o revnosti trebinjskih hrišćana kada je u pitanju bogosluženje. O njima vode brigu seljaci. Kako je većina seljaka u takvoj bijedi da se ovim poslom ne može baviti, iako za to ne treba mnogo vremena, ovu obavezu prima imućniji čovjek i tim se bavi „radi spasenja duše“. U Dužima sam sreo jednog takvog seljaka iz Popova koji je vodio brigu o četiri crkve.

O većim praznicima, četiri do šest puta godišnje, dolaze u ove seoske crkve naizmjenično kaluđeri iz jednog od okolnih manastira, tj. iz manastira Duži, iz Zavale u Popovu ili iz Dobrićeva u Zarječju. Ako monasi ne ponesu jevanđelje, i druge potrebne bogoslužbene knjige, tada se koriste nekakvim pocijepanim komadićima rukopisa iz XVI i XVII stoljeća ili štampanom srbuljom, koju čuvaju seljaci. Pa i takvo bogosluženje, od velike je pomoći stanovništvu. Na ovaj način svaki trebinjski hrišćanin može, mada rijetko, da sluša riječ božju, što bi bilo nemoguće kad bi se vršenje bogosluženja ograničilo samo na manastire. Zbog neprohodnih planinskih puteva i bijede u kojoj hrišćani žive, manastirima dolazi vrlo mali broj ljudi, i to mahom seljaka. Pozitivan uticaj ovih siromašnih seoskih crkvica ogleda se u sklonosti trebinjskih hrišćana ka prosvjeti, u njihovoj vanrednoj bistrini i svjesnom osjećaju vjere, osobinama po kojima se oni odvajaju od seljaka sjeverozapadne Hercegovine i Bosne, gdje seljak raste, ostari i umre ne prisustvujući nikada bogosluženju.

– ruski konzul Giljferding Aleksandar 1857. godine

Spisak crkvi uredi

 
Crkva sv. Arhanđela u Veličanima sa nekropolom stećaka

Trebinje uredi

Crkva sv. Arhanđela Mihaila sa nekropolom stećaka nalazi se u selu Aranđelovo, 25 km. istočno od Trebinja, ispod srednjovjekovnog grada Klobuka. Na lijevom dovratku, ugrađen je kamen sa natpisom, koji se prema raznim autorima datira od XI-XIV stoljeća. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH. [1]

Crkva sv. Arhanđela sa nekropolom stećaka nalazi se u selu Veličani, u centralnom dijelu Popovog polja – istočna strana, uz put Mostar-Ljubinje-Trebinje. Crkva je spoljne dužine 9,72 m (bez apside) i širine 7,60 m. Proglašena je, zajedno sa nekropolom, za nacionalni spomenik BiH. [2] U nekropoli se ističe stećak br. 9, visoki sanduk (185 x 80 x 108 cm) postavljen na postolje debelo 30 cm. Na svim uspravnim stranama su polukružne arkade , a ispod njih bordura u vidu tordirane trake. Arkade završavaju račvasto. Na njemu je urezan natpis bosanskom ćirilicom, koji u rekonstrukciji glasi:

† U ime Oca i Sina i Svetoga duha, ovdje počiva služavka Božja Polihranija, svejtovnim imenom Radača, supruga župana Nenca Čihorića, a nevjesta župana Vlatka i sluge Božijeg Dabiživa i intendanta (tepčije) Stipka, kćerka župana Miltena Draživojevića, i sestra kaznaca (blagajnika) Sanka. Ovaj biljeg postavi njen sin Dabiživ s pomoću Božjom i sa svojim ljudima za vlade kralja Tvrtka I.

Naučnici se slažu da je pisar bio vrstan majstor. Po invokaciji, upotrebi nekih riječi (raba Božja, kućanica) i nekim drugim osobinama, konstatovano je da je njegovo pisanje bilo pod uticajem crkvenih pisarskih kancelarija Raške i Zete s kojima su članovi porodice Čihorića i Sankovića imali političke i vjerske veze u vrijeme vladavine cara Dušana i kralja Tvrtka I poslije 1373.godine.

Crkva sv. Georgija (Đurđevica) nalazi se u selu Gomiljani, udaljenom oko 2 km od Trebinja. Danas se nalazi u ruševnom stanju nakon zemljotresa u Skoplju i Banjaluci. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH. [3]

Crkva sv. Ilije nalazi se u selu Mesari, 17 kilometara vazdušne linije prema sjeverozapadu. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH.[4] Nacionalni spomenik čine: crkva sv. Ilije, praistorijska grobna gomila (tumulus), nekropola sa 8 stećaka i 31 krstača. Crkva je u osnovi trikonhalna, pripada centralnom tipu građevina, iako se često susreće da su produžavane prema zapadnoj strani manjim ili većim pravougaonim prostorom. Dimenzije crkve iznose oko 10,00x5,50 metara.

Crkva sv. Klimenta (Klimentica)u Mostaćima, nalazi se oko 2 km sjeverozapadno od centra Trebinja, na desnoj obali rijeke Trebišnjice. Zanimljiva je zbog svog živopisa kojim su prekrivene sve zidne površine. Živopis je nastao 1623. godine u povoljnom, ali kratkom periodu razvoja umjetnosti u okviru Srpske pravoslavne crkve, pod patrijarhom Pajsijem, a radio ga je zograf Vasilije. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH. [5]

 
Crkva sv.Nedelje, Taleži

Crkva sv. Neđeljke (sv. Nedelje) i nekropola sa stećcima u selu Taleža, u istočnom dijelu Šume trebinjske, južno od manastira Duži i 9 km zapadno od Trebinja. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH. [6]

Crkva sv. Varvare sa grobljem i nekropola sa stećcima u selu Strujići, oko 30 km od Trebinja, pored ceste za Ljubinje. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH. [7]

 
Crkva sv.Petke u Mostaćima - pored Starog mosta

Crkva svete Petke (Petkovica) u Mostaćima, 2 km sjeverozapadno od centra Trebinja. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH. [8]

Crkva Uspenja Bogorodice sa nekropolom stećaka i starim kamenim nadgrobnicima (krstačama) u Lugu, nedaleko od Trebinja. Po broju pisanih istorijskih podataka koji se na nju odnose, spada među najznačajnije male grobljanske hramove sagrađene u srednjem vijeku. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH. [9]

Crkva svetog Proroka Ilije u Sedlarima, zajedno sa pokretnim naslijeđem, sa pravoslavnim grobljem, proglašena je nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Pokretno naslijeđe crkve sačinjavaju ikonostas i deset ikona na ikonostasu crkve. [10] Pripada tipu jednobrodnih crkava sa prislonjenim lukovima i sa polukružnom apsidom i zvonikom na preslicu. Zajedno sa pravoslavnim grobljem, srednjevjekovnim grobnicama i stećcima, kao i tumulima iz bronzanog perioda koji se nalaze iznad Sedlara, te ostaci rimske kulture pronađeni ispod sela Sedlara, svjedoče o dugačkom kontinuitetu naseljavanja prostora Popovog polja.

Crkva Sv. Nikole i crkva Rođenja Sv. Jovana Krstitelja sa pravoslavnim grobljem u Poljicama nacionalni spomenik BiH su od 2017. god. [11][12]

Crkva Svetog Nikole je starija i njena specifičnost je u tome što je jednobrodna gradnja, ali ima četvorougaonu apsidu. Taj četvorougao je više trapezoid, ali pokazuje uticaj zapada, odnosno uticaj građevina sa primorja. Crkva Svetog Jovana ima polukružnu apsidu i obe crkve datiraju još iz vremena osmanlijske vlasti. Godine 1894.godine dograđen jezvonik crkvi Svetog Jovana” na četiri stuba, takozvanom kvadripilonu.

Zanimljiv podatak je to što su ove dvije crkve jedna do druge. Pretpostavlja se da je materijalna situacija omogućavala izgradnju još jedne crkve ili je stanovništvo bilo brojnije pa su željeli da imaju dvije crkve.

Crkva Svetog Pantelejmona na Aleksinoj Međi, u narodu poznata kao Pantalijevica, smještena je u recentnom groblju. To je jednobrodna građevina sa polukružnim oltarom i zvonikom „na preslicu“ sa tri zvona. Kako se u crkvenoj porti nalazi stara škola, na čijem nadvratniku je sačuvan natpis sa ubilježenom godinom 1762. i podatkom o obnovi 1846. – to se sa dosta vjerovatnoće može pretpostaviti da je crkva starija od 1879. gopdine, koja je uklesana u natpis kao datum njene obnove. U crkvi se nalazi duborezni ikonostas sa kraja 19. vijeka.[13][14] Kao nacionalni spomenik su proglašeni i crkva i stara škola. S obzirom da je na školi zabeleženo da je nastala 1762. godine, to bi bila jedna od prvih svjetovnih škola u ovom dijelu države. Škola je obnovljena 1846. godine.

Crkva Svetog Vasilija Ostroškog u Gornjem Vrbnu zajedno sa pokretnom imovinom, koju čini ikonostas sa deset ikona i pravoslavno groblje sa tri stara nadgrobnika - proglašeno je nacionalnim spomenikom 29. avgusta 2019. Ova crkva pripada tipu jednobrodnih crkava sa polukružnom apsidom i zvonikom na preslicu. Po predanju je sagrađen krajem 13. vijeka i bio isprva posvećen „Vaznesenju Gospodnjem“. Srušena je 1687. god. a obnovljena 1930. godine.[15]

Iznad ulaza, u kamenom zidu su, prilikom obnove crkve, postavljene dvije kamene ploče, a u centralnom dijelu jedne kamene ploče izvedena je plitkoreljefna figuralna predstava Svetog Vasilija Ostroškog. Crkva se sastoji od naosa i oltarskog prostora koji su odijeljeni drvenom ikonostasnom pregradom. U crkvi se nalazi drveni ikonostas sa deset ikona. Ikone su rađene tehnikom ulje na platnu i u donjem dijelu se nalaze podaci o darivaocima sa godinom 1937, što bi mogla biti i godina izrade drvenog rama ikonostasa. Ikonostas je stilski i po načinu izrade vrlo sličan ikonostasu crkve Svetog Jovana Krstitelja u Donjem Vrbnu, pa je vrlo moguće da je oba ikonostasa radio isti majstor.[16]

Crkva svetog Jovana Krstitelja u Donjem Vrbnu zajedno sa pokretnom imovinom, koju čine ikonostas sa dvanaest ikona, dva putira, dva svijećnjaka, anafornica i pravoslavno groblje - proglašena je nacionalnim spomenikom 16. maja 2019. godine. Bila je potpuno srušena i obnovljena je 1867. godine. Unutrašnji prostor crkve se sastoji od naosa sa bočnim pijevnicama i oltarskog prostora sa apsidom, koji su međusobno odijeljeni drvenom ikonostasnom pregradom. Naos je osvjetljen preko dva polukružno zasvedena prozorska otvora. Oltarski prostor se sastoji od apside, dvije niše i stare kamene časne trpeze postavljene u središnjem mjestu svetišta. Drveni ram ikonostasa je ukrašen duborezom i bojen bijelom bojom sa akcentima zlatne, crvene i plave. Donja zona se sastoji od bočnih vrata sa ikonama kojima se pristupa oltarskom prostoru, prostora sa prestonim ikonama i carskih dveri. Svi dijelovi donje zone ikonostasa razdijeljeni su pilastrima koji su ukrašeni dekorativnim trakama crvene i plave boje i zlatnim cvjetovima sa četiri lista. Carske dveri su bogato ukrašene šupljikavom biljnom ornamentikom sa krstom u sredini, na oba dijela, bez uobičajenog prikaza Blagovjesti.[16]

 
Crkva pokrova Bogorodice, Mosko-Ljubomir

Crkva Pokrova Bogorodice u Mosku i pravoslavno groblje proglašena je nacionalnim spomenikom 26. juna 2019. godine.[16] Na zapadnoj fasadi iznad portala u niši je uklesan podatak o obnovi 1894. godina. Na metalnoj ploči koja se takođe nalazi iznad vrata navodi se da je crkva obnavljana 1820, 1908. i 1988. godine.

Crkva Vaznesenja Hristovog u Konjskom-Zupcima i pravoslavno groblje sa 43 stećka su naconalni spomenici Bosne i Hercegovine[17] Ova crkva u Konjskom-Zupci pripada tipu jednobrodnih crkava sa polukružnom apsidom i zvonikom na preslicu sa tri zvona. U kamenom dovratniku ulaznih vrata u crkvu uklesana je 1853. godina kao godina njene obnove. Iako je jasno da je crkva sagrađena znatno ranije, o vremenu izgradnje prvobitne crkve nema dostupnih istorijskih podataka.[16]

Stećci, koji se nalaze u groblju, su pretežno u obliku ploča i sanduka. Veći broj stećaka je ukrašen bordurom u vidu povijenih lozica sa spiralama ili rozetama na gornjoj strani ploče. Bordura je uglavnom uokvirena pravim linijama ili tordiranom trakom. posebno je zanimljiv stećak Vukašina Dobrašinovića sa natpisom iz prve polovine 15. vijeka, koji je privukao pažnju mnogobrojnih istoričara, muzejskih radnika, epigrafičara i istraživača koji su u različitim periodima pisali stručne radove o značenju natpisa na ovom stećku. U različitim dokumentima iz Arhiva grada Dubrovnika, koji datiraju iz prve polovine 15. vijeka, pominje se prezime Dobrašinovića, 'male vla-stele iz Vrsinja' kod Trebinja, koji su živjeli na granici tadašnje Dubrovačke republike

Crkva Kostadinovica (Crkva posvećena sv. Konstantinu i Jeleni), sa nekropolom stećaka je u Gomiljanima, Trebinje. Danas je u ruševnom stanju. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH. [18]

Crkva Rođenja Bogorodice, nalazi se u selu Dračevo, Popovo polje, opština Trebinje. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH. [19] Ima jednostavnu oltarsku pregradu izrađenu od drveta, na kojoj je simetrično, u dva niza, raspoređeno 13 ikona. Ikone su slikane uljem na platnu, a potom su ustakljene. Analizom ikona utvrđeno je da pripadaju slikarstvu s kraja XIX ili početka XX vijeka. Rađene su prema predlošcima nabavljenim u Rusiji. Crkva je u dobrom stanju.

Crkva sv. Klimenta sa starim kamenim nadgrobnicima (krstačama) je u selu Dražin Do, Trebinje. Posvećena je sv. Klimentu Rimskom, četvrtom papi i mučeniku hrišćanske crkve iz I. stoljeća, svetitelju koji je imao širok krug poštovalaca i slavljenika u kraju gdje je podignuta crkva, što se održalo i do današnjih dana, a kao posljedica jake romanske tradicije. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH. [20]

Crkva sv. Nikole sa starim kamenim nadgrobnicima (krstačama) u selu Domaševo, opština Trebinje. Oblast Travunije se dijeli na 9 župa, među kojima je i Libomir, današnji Ljubomir. Ljubomirsko područje bogato je nekropolama nadgrobnih spomenika i stećaka. Na području Ljubomira su u osmanskom periodu nastale sljedeće crkve: u Podvarima, u Čvarićima, Ugarcima, Ždrijelovićima, Mužojevini, u Podima (po tradiciji sazidao neki Petar Zotović), njegov brat Tomaš crkvu pod Prisojem, a drugi brat crkvu u Zagori, u Domaševu (opet prema predanju, gradnja je vezana za Tomaša Zotovića.

Za crkvu sv. Nikole u Domaševu godina gradnje nije poznata, ali je poznato da je crkva sagrađena u vrijeme Pokrajca Oliverovića (koji je vladao Ljubomirom u prvoj polovini 15. vijeka). Njegov stećak sa natpisom nalazi se uz crkvu u Vrpolju, koja ima slične graditeljske karakteristike kao crkva sv. Nikole u selu Domaševo. Uz crkvu sv. Nikole nalazilo se 99 nadgrobnih spomenika i stećaka. Na jednom krstu u Domaševu bio je ćirilični natpis koji glasi: “A se leži knez Zot, sin kneza Petra. Leže v leto 7080” (1572).Proglašena je za nacionalni spomenik BiH. [21] Danas je u dobrom stanju.

 
Crkva sv. Vrača u Gomiljanima

Crkva Uspenja Bogorodice sa nekropolom sa stećcima i starim kamenim nadgrobnicima (krstačama) u selu Drijenjani, Popovo polje, općina Trebinje. Vodoravno iščitavanje ikonostasa, čije dimenzije iznose 367 x 390 cm, može se pratiti u tri nejednake zone s ukupno 16 ikona. Prostor za ikone bio je predviđen izgradnjom ikonostasa, jer su polja za smještaj ikona odvojena okvirom s jednostavnim floralnim ornamentom i prebojana zlatnom bojom. Ikone su oslikane temperom na papiru kaširanom na drvo, zaštićene staklom. Prema mirnoći poteza, istančanom osjećaju za perspektivu i izvrsnom tretmanu ljudskog tijela i karakterizacije likova, može se zaključiti da se radi o školovanom ikonopiscu. Stilskom analizom utvrđen je utjecaj baroknog slikarstva i zapadnokrišćanske ikonografije koja je posredno, putem dostupnih predložaka, uvedena u srpsko slikarstvo još tijekom XVIII. [22]

Crkva Vračevica (Crkva sv. Vrača) sa prapovijesnom gomilom (tumulusom) u Gomiljanima, Trebinje [23] Nalazi se u dosta lošem stanju.

Bileće uredi

Crkva sv. arhanđela Mihaila, nalazi se uz naseljeno mjesto Donja Meka Gruda, Bileća. Sagrađena je, ili možda obnovljena, 1795. godine. Pravougaone je osnove, dimenzija 5,07 x 9,38 m. Pokrivena je kamenim pločama. Na zvonu urađenom od livene bronce, izliven je natpis majstorske radionice iz Slovenije: « MAX SAMASSA LAIBACH No 2835 1900». Crkva je nacionalni spomenik kulture BiH. [24]

 
Crkva Sv. Nikole iz Mistihalja, sada u manastiru Dobrićevo u Orahu

Crkva Sv. Nikole iz Mistihalja, vanjskih dimenzija 4,12x7,94 metara, zajedno sa dobrićevskom crkvom, a zbog izgradnje akumulacionog jezera, 1964. godine demontirana je i prenesena na lokalitet Orah. [25]

Ljubinje uredi

Crkva rođenja Bogorodice u Ljubinju, nalazi se pored puta koji iz Mostara vodi prema Trebinju. Pripada Zahumsko-hercegovačkoj eparhiji. Sadašnja crkva potječe iz 1867. godine, što je vidljivo iz teksta natpisa uklesanog iznad ulaza u crkvu. Ukupna dužina crkve zajedno sa apsidalnim dijelom iznosi oko 15,00 m. Proglašena je za nacionalni spomenik. [26]

Ravno uredi

Crkve Vavedenja Bogorodice je manastirska crkva u Zavali, izgrađena najkasnije početkom XVI vijeka. Cijela sjeverna strana prislonjena je uz stijenu. Dužina je 11,95 metara, a širina je od 3,40 metara do 6,40 metara. Freske u crkvi smatraju se najkvalitetnijim slikarskim ostvarenjem u Bosni i Hercegovini nastalim u vrijeme osmanske vladavine. Uradio ih je Georgije Mitrofanović 1619. godine. [27] [28]

Crkva sv. Petke ima pravougaonu lađu i polukružnu apsidu. Vanjske dimenzije crkve su 8,6x5,9 m. Sagrađena je poslije 1750. godine kada su pravoslavni kaluđeri postali vlasnici čitavog imanja što ga je prethodno uživala crkva sv. Petra. U presudi osmanlijskih vlasti iz 1867. godine, na osnovu starih potvrda, navedeno je da je Petkovica vlasništvo pravoslavnog manastira u Zavali.[29]

 
Grobna crkva sv. Petra i Pavla Zaplanik, podignuta 1864. (Izgled prije posljednje rekonstrukcije)

Crkva sv.Petra i Pavla, nalazi se u selu Zaplanik, opština Ravno i podignuta je 1864. godine. Sadašnja crkva obnovljena je u periodu 2009-2014. sredstvima eparhije Zahumsko- hercegovačke i primorska. Dimenzije iznose oko 12,15X6,30 m (dužina mjerena sa apsidom). Pored rekonstruisane crkve su ostaci stare srednjovjekovna crkve, dimenzija 7,90X5,40 m, za čiju pripadnost postoje različita mišljenja.[30]

 
Crkva sv. Nikole u Srđevićima
 
Crkva sv. Arhandjela Mihaila u Kazancima

Gacko uredi

Crkva sv. Nikole u Srđevićima, nalazi se 4 km. jugozapadno od Gacka.

Crkva sv. Arhandjela Mihaila u Kazancima

Literatura uredi

  • Ljiljana Ševo, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine, Banjaluka, 1995.
  • Marko Vego, Novi i revidirani natpisi iz Hercegovine (nastavak), Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, arheologija, br. XIX, Sarajevo, 1964, 173-211.
  • Zdravko Kajmaković, Zidno slikarstvo u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, 1971.
  • Nada Miletić, Crkva sv. Klimenta u Mostaćima, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu (A) n. s. Sv. IX, Sarajevo, 281- 297.
  • Pavao Anđelić, Srednjovjekovna župa Popovo, Tribunia 7. Trebinje: Zavičajni muzej Trebinje, 1983, 61–79.
  • Šefik Bešlagić, Popovo, srednjovjekovni nadgrobni spomenici. Sarajevo: 1966
  • Vojislav Korać, J. Đurić, Crkve sa prislonjenim lukovima u Staroj Hercegovini i Dubrovačko graditeljstvo XV-XVII vijek, Zbornik Filozofskog fakulteta broj VII, Beograd, 1964., str. 561.-629.
  • Državni arhiv u Dubrovniku, Diversa Cancellariae, XLI, 2. -Vlatichus Nencich de Popoua de loco dicto Driegnani facit manifestum quod ipse locat filiam suam Gerliçam Radoslauo Zentilino mazellatori usque ad sex annos“ (5. 4. 1416. god.),

Reference uredi

  1. ↑ „Crkva sv. Arhanđela Mihaila”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  2. ↑ „Crkva sv. Arhanđela Mihaila”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  3. ↑ „Crkva sv. Georgija”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  4. ↑ „Crkva sv. Ilije”. Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  5. ↑ „Crkva sv. Klimenta”. Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  6. ↑ „Crkva sv. Neđeljke”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  7. ↑ „Crkva sv. Varvare”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  8. ↑ „Crkva sv. Petke”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  9. ↑ „Crkva Uspenja Bogorodice”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  10. ↑ „Crkva svetog Proroka Ilije u Sedlarimae”. Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 9. 9. 2020. [mrtav link]
  11. ↑ „Crkva Sv. Nikole i crkva Rođenja Sv. Jovana Krstitelja”. Službeni glasnik BiH, broj 7/18. Pristupljeno 9. 2. 2021. 
  12. ↑ „Crkva Svetog Nikole i crkva rođenja Svetog Jovana Krstitelja nacionalni spomenici u Trebinju: BLAGO KOJE TREBA SAČUVATI”. radiotrebinje.com. Pristupljeno 9. 2. 2021. 
  13. ↑ „Crkva svetog Pantelejmona u Aleksinoj Međi”. Službeni glasnik BiH, broj 16/19. Pristupljeno 9. 2. 2021. 
  14. ↑ „Crkva Svetog Pantelejmona na Aleksinoj Međi proglašena nacionalnim spomenikom BiH”. radiotrebinje.com. Pristupljeno 9. 2. 2021. 
  15. ↑ STARINE I HERCEGOVAČKE SVETINJE - Bileća
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 „PUTOKAZI IZ PROŠLOSTI: Trebinje sve bogatije nacionalnim spomenicima”. Radio Trebinje. Pristupljeno 13. 11. 2020. 
  17. ↑ „Crkva Vaznesenja Hristovog u Konjskom-Zupcima”. Službeni list BiH 50/19. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  18. ↑ „Crkva Kostadinovica”. Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  19. ↑ „Crkva Rođenja Bogorodice”. Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  20. ↑ „Crkva sv. Klimenta”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  21. ↑ „Crkva sv. Nikole”. Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  22. ↑ „Crkva Uspenja Bogorodice”. Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  23. ↑ „Crkva Vračevica”. Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 11. 2016. 
  24. ↑ Crkva svetog arhanđela Mihaila
  25. ↑ Crkva manastira Dobrićevo
  26. ↑ „Crkva rođenja Bogorodice”. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-05. Pristupljeno 2017-01-01. 
  27. ↑ „Manastir Zavala”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 7. 2016. [mrtav link]
  28. ↑ „Historija eparhije”. Zvanična stranica eparhije zahumsko-hercegovačke i primorske. Pristupljeno 9. 9. 2017. 
  29. ↑ „Crkva sv. Petke”. Pristupljeno 9. 9. 2017. 
  30. ↑ „Crkva sv. Petra i Pavla”. Pristupljeno 9. 9. 2017. 

Vanjski linkovi uredi

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Crkve_u_Hercegovini_do_XVII_stoljeća&oldid=41213511