Stećci u Trebinju

Nekropole stećaka u Trebinju iz kasnijeg srednjeg vijeka, predstavljaju značajne dokumente za proučavanje istorije perioda samostalnosti Bosne i Hercegovine, posebno istorije i umjetnosti XIV i XV vijeka.

U drugoj polovini XII vijeka Trebinje sa okolinom spadalo je u oblast Hum (Zahumlje), koju je Nemanja zajedno sa Travunijom, uskoro prisjedinio srpskoj državi. U vlasti Nemanjića ovaj kraj je ostao sve do blizu polovine XIV vijeka, kada su ga Stjepan I Kotromanić i Tvrtko I pripojili Bosni. Nikolići su bili feudalni gospodari, nekada kao neposredni vazali bosanskog kralja, ali češće su bili vazali Sankovića i Kosača.

Nekropole

Stećak župana Grda

Najstariji datirani stećak je nadgrobni spomenik trebinjskog župana Grda iz sredine XII vijeka, pronađen tokom obnove crkve svetog Jovana u Poljicama i bio je ugrađen u ogradu crkve. Druga, jednako važna pronađena ploča je župana Pribilše, koja je bila prag crkve.

Značajne su jer se po prvi put na njima, kao materijalnim spomenicima, pominje ime grada Trebinja. U 10. vijeku Konstantin Porfirogenit pominje ime Travunije ali pod različitim nazivima i izgovoru – Tribunia, ali ploča župana Grda iz 1171. pokazuje da se već tada pominje ime Trebinje, koje je bilo središte župana od 9. do 12. vijeka. Trebinje svoje ime ne mijenja od 12. vijeka, što je kuriozitet na ovim prostorima.

Ploča župana Grda

Stećak je sa natpisom koji je jedan je od najstarijih ćiriličnih spomenika na području Bosne i Hercegovine i najvrijednije spomeničko svjedočanstvo sačuvano do danas iz vremena trebinjskih župana.

Aranđelovo

Nekropola stećaka u Aranđelovu proglašena je za nacionalni spomenik BiH. Selo Aranđelovo se nalazi udaljeno 25 kilometara istočno od Trebinja. Nekropola sa stećcima se nalaze na pravoslavnom groblju, ispod srednjovjekovnog grada Klobuka. Krajem pedesetih godina 20. stoljeća na nekropoli je evidentirano 76 spomenika, a u oktobru 2005. godine 52 stećka, od toga 20 ploča i 56 sanduka, od kojih je 5 ukrašenih motivima mača, luka i strijele i bordurama od tordirane trake i povijene lozice.

Veličani

Selo Veličani je smješteno u centralnom dijelu Popovog polja – istočna strana, uz put Mostar-Ljubinje-Trebinje. Nekropola stećaka proglašena je za nacionalni spomenik BiH. Od ukupnog broja stećaka (62) na ploče je otpadalo 31, sanduke 20, 1 sljemenjak, 2 krstače i 8 stubaca. Ukrašeno je ukupno 18 primjeraka: 1 sljemenjak, 7 sanduka, 6 ploča, 2 krstače i 2 stupca. Najbrojniji motivi ukrasa na stećcima su bordure i frizovi od kosih paralelnih crta, povijene lozice sa trolistovima, tordirana traka, rozete i krstovi. Na nekim stećcima javljaju se štitovi sa mačevima, polujabuke, polumjesec, mač, ljiljan i kvadrat.

Godine 1963. ekipa Zavičajnog muzeja iz Trebinja izvršila je iskopavanje tri groba. Predmeti iz grobova nalaze se u Muzeju Hercegovine u Trebinju.

Na stećcima se nalaze i natpisi pisani starobosanskom ćirilicom majuskulom. Prvi grob pripada Radi Galčiću:

A SE LEŽI RAC (RAĐ) GALČIĆ NA SVOJOJ PLEMENITOJ.

U drugom je, u drvenom sanduku, sahranjena monahinja Polihranija:

U ime Oca i Sina i Svetoga duha, ovdje počiva služavka Božja Polihranija, svejtovnim imenom Radača, supruga župana Nenca Čihorića (pominje se u dokumentima od 1336-1375), a nevjesta župana Vlatka i sluge Božijeg Dabiživa i intendanta (tepčije) Stipka, kćerka župana Miltena Draživojevića, i sestra kaznaca (blagajnika) Sanka. Ovaj biljeg postavi njen sin Dabiživ s pomoću Božjom i sa svojim ljudima za vlade kralja Tvrtka I.

U trećoj grobnici ispod sljemenaka, dubokoj oko 1.40 m, nalazio se pokojnik sahranjen u dugoj haljini sa srebrnim, pozlaćenim trakama. Kao prilog nalazila se kupasta staklena čaša sa isturenim širokim obodom. Tijelo čaše, od tankog bijelog stakla, visine 8 cm, je ukrašeno sitnim aplicikovanim kapljicama, a obod dna talasastom trakom. Radioničko porijeklo ove čaše još nije ustanovljeno. Čaše istog tipa, debljih stijenki i drugačije boje nađene su u Sarajevu, Gackom i na Bobovcu, i sigurno su datovane u XV vijek. U grobu je bio i jedan dubrovački novčić emisije od polovine XIV do polovine XV vijeka.

Mesari

Nekropola stećaka u Mesarima od Trebinja je udaljena 17 kilometara vazdušne linije prema sjeverozapadu. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH. U nekropoli je 8 stećaka u jednoj i 9 u drugoj grupi. Među njima je i stećak sa uklesanim raspećem, a na nekim se još primjećuju ostaci ukrasa. Osim ovih stećaka uočavaju se tri uzidana u zid platoa sa zapadne strane.

Kličanj u Krajkovićima

Nekropola stećaka Kličanj proglašena je za nacionalni spomenik BiH. Nacionalni spomenik čine ostaci praistorijskog naselja, ostaci crkve, nekropola sa osamdeset stećaka i pokretno nasljeđe pronađeno na arheološkom području koje se nalazi u Zavičajnom muzeju Trebinje. Crkva i nekropola sa stećcima Kličanj mogu okvirno da se datiraju u drugu polovinu 14. vijeka, 15. vijek i početak 16. vijeka.

Oko crkve se prostire nekropola od osamdeset stećaka, od čega je pedeset ploča i trideset sanduka. Obrada je različita, a veći broj primjeraka je dobro obrađen. Pet primjeraka je ukrašeno.

Stećak iz Strujića

Strujići

Nekropola stećaka u Strujićima sastoji se od 4 stećka, od kojih je samo jedan stećak ukrašen. Orijentirani su u smjeru istok-zapad. Materijal od kojeg su klesani je krečnjak. Nekropola je proglašena za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Stećci Popova po oblicima, ukrasima, natpisima i svim drugim osobinama ni po čemu ne izlaze iz vremenskog okvira stećaka Bosne i Hercegovine. Za datiranje stećaka u Strujićima može pomoći jedini ukras -„kamenice“ okružene rozetom (na stećku br. 1), kakav je nađen i u Ljubinju. Kako su stećci u okolini Ljubinja s dosta sigurnosti datirani u XIV i XV stoljeće, nema razloga da se i stećci iz Strujića analogijom ne smjeste u ovaj period.

Drijenjani

Nekropola stećaka u Drijenjanima sastoji se od 8 stećka, od čega 6 sanduka i 2 ploče. Orijentirani su u smjeru istok-zapad. Nekropola je proglašena za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Hum

Ispod sela Hum, u Trebinjskoj šumi, u blizini crkvice i savremenog groblja, nalazi se srednjovjekovna nekropola sa ukupno 35 stećaka uglavnom u obliku ploča, uobičajene orijentacije. Oko 500 m sjeverno od crkvice, pokraj velikog bunara (Lokva) nalazi se osamljen stećak u obliku okrnjenog sanduka koji na jednoj bočnoj strani ima natpis. Ispred natpisa je urezan motiv običnog krsta sa krakovima koji su nešto prošireni na svojim krajevima. Dimenzije spomenika su: dužina 79, širina 69 i visina 39 cm.

Prema Truhelkinom tumačenju oblika slova, ovaj natpis vjerovatno potječe iz XV vijeka..

Literatura

• Konstantin Jireček, Vlastela humska na natpisu u Veličanima, Glasnik Zemaljskog muzeja IV, Sarajevo, 1892, str. 279-285.
• Milenko Filipović, – Ljubo Mičević, Popovo u Hercegovini, Naučno društvo, Sarajevo, 1959.
• Marko Vego, Novi i revidirani natpisi iz Hercegovine, Glasnik Zemaljskog muzeja (Arheologija) n.s. sv. VII, Sarajevo,1962, str. 191-243.
• Marko Vego, Zbornik srednjovjekovnih natpisa Bosne i Hercegovine II, Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1964.
• Šefik Bešlagić, Popovo-srednjovjekovni nadgrobni spomenici, Zavod za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1966.
• Ljubinka Kojić – Marian Wenzel, Veličani - srednjovjekovna nekropola i pregled srednjovjekovnog stakla Bosne i Hercegovine, Starinar n.s. XVIII/1967, Arheološki institut Srpske akademije nauka, Beograd, 1968, st. 139-155.
• Pavao Anđelić, Srednjovjekovna župa Popovo. Tribunija 7, Zavičajni muzej Trebinje, Trebinje, 1983, 61-79.