Wikipedija

Ugovori o saradnji četnika i Wehrmachta

(Preusmjereno sa stranice Ugovori o saradnji četnika i Vermahta)

Ugovori o saradnji četnika i Vermahta u Srbiji sklopljeni su novembra 1943. godine. Njihova saradnja je bila uperena protiv jugoslovenskih partizana.

Zone odgovornosti četničkih komandanata u okupiranoj Srbiji, prema sporazumu sa Nemcima 1943. Jevrem Simić i Nikola Kalabić (roze), Vojislav Lukačević (plavo), Ljuba Jovanović Patak (zeleno) i Mihailo Čačić (sivo).

Nemci su već imali saradnju sa četnicima na području NDH, a nakon ovih ugovora uspostavljena je direktna saradnja četnika i Nemaca u Srbiji.

Sporazumi su usledili nakon dolaska specijalnog nemačkog izaslanika za Balkan Hermana Nojbahera, koji je imao zadatak da uspostavi saradnju sa četnicima Draže Mihailovića. Sam Draža Mihailović je insistirao da ostane u senci.

PozadinaUredi

Nakon reorganizacije nemačkog vojnog i političkog prisustva na Balkanu u avgustu 1943, za najvišeg civilnog činovnika postavljen je Herman Nojbaher kao izaslanik Ministranstva inostranih poslova Nemačke za Balkan. On je vodio vrlo pragmatičnu politiku, i smatrao je da nemačka vojska na Jugoistoku može izvući značajne koristi iz saradnje sa Mihailovićem na bazi zajedničkog neprijateljstva prema Narodnooslobodilačkom pokretu.

U jesen 1943. Titov pokret sve je više uzimao maha, a Mihailovićev pokret bio je potisnut na teritoriju Srbije. Komunisti nisu primali samo pomoć od sovjetske Rusije, nego sve više i od Engleza. Italijanska armija je kapitulirala.

U ovakvoj novonastaloj situaciji četnički pokret bio je prisiljen da preispita svoj stav prema nemačkoj okupacionoj sili. Nemačka je, istovremeno, bila zainteresovana da ujedini sve antikomunističke snage Balkana, a Hitlerov diplomata za Balkan, Nojbaher, dobio je zadatak, ako je moguće, da vodi pregovore sa pojedinim Mihailovićevim vođama i da, po mogućnosti, sa njima sklopi primirje.[1]

— Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Srbija i Mihailović zimi 1943/44.)

Draža Mihailović je još jeseni 1941. godine pokušao da ostvari tajnu saradnju sa Nemcima (vidi Sastanak u Divcima), ali je odbijen. 1942. godine je prešao u italijansku okupacionu zonu i stavio svoje snage u službu fašističke Italije, za borbu protiv partizanskog ustanka. Nakon sloma Italije 1943, general Mihailović je šestonedeljnom[2] ofanzivom u istočnoj Bosni pokušao da vrati naklonost saveznika, ali bez uspeha. Potisnut od partizana u Srbiju, ponovo se obratio Nemcima.

Crvene snage nameravaju da prodru u Srbiju preko Drine. Mihailović vrši pripreme da ih odbije. On verovatno precenjuje borbenu sposobnost i gotovost svoje trupe isto onako kao i životnu snagu konzervativne ideje nasuprot revolucionarnim elementima. Zbog toga Mihailović već traži vezu sa nemačkim komandama, da ne bi potpao pod komunističku vlast.[3] — Izveštaj komandanta Jugoistoka feldmaršala fon Vajhsa o stanju na Balkanu 1.11.1943.

Zajednički interes i obostrani pragmatizam doveli su do potpisivanja niza ugovora o saradnji između Nemaca i JVuO tokom jeseni 1943. Sam Mihailović nije potpisivao ove ugovore, nego su to činili ovlašćeni komandanti ili ljudi iz vojnog rukovodstva.

Potpisivanje ugovoraUredi

Prvi ugovor sa komandom Jugoistoka potpisao je 19. novembra 1943. sa strane JVuO major Lukačević kao komandant "Gorskog štaba 148" (Mileševskog korpusa), koji je ovlašćen da obezbedi saradnju u celokupnoj oblasti zapadno od Ibra i južno od Zapadne Morave i planine Tare.[4][5] Izveštaj o potpisivanju ovog ugovora presrele su i dešifrovale savezničke obaveštajne službe, i prema nekim svedočanstvima, potpisivanje ovog ugovora imalo je značajnu ulogu u konačnom opredeljivanju Čerčila za Tita, a protiv Mihailovića.[6][7]

 
Nemački kapetan Fürst Wrede i četnički komandanti Nikola Kalabić, Dragoslav Račić i Neško Nedić, nakon potpisanog sporazuma o zajedničkoj borbi protiv partizana, u Topoli 11. avgusta 1944. (nemački izvor)

Komandant Jugoistoka i Armijske grupe F fon Vajhs izdao je 21. novembra 1943. uputstvo o uspostavljanju saradnje sa sa četnicima.[8][9] U skladu sa ovim uputstvom, ugovori bili su tipski i sadržavali su sledeće stavke:

  • Primirje između nemačkih vojnih i okupacionih vlasti i kvislinga s jedne, i JVuO s druge strane
  • Obavezivanje na zajedničku borbu i propagandu protiv komunista
  • Saglasnost snaga JVuO da prihvate nemačko komandovanje tokom većih operacija
  • Obavezivanje nemačkih vlasti da će snabdevati snage JVuO municijom i zbrinjavati njihove ranjenike.

Ugovor sa Lukačevićem sadržavao je i pismenu obavezu koju je JVuO prihvatio "da ne preduzima ništa protiv Muslimana".

Tokom sledećih nedelja potpisana su još četiri ugovora, i važili su na najvećem delu teritorije Srbije, sa izuzetkom južne Srbije. Potpisali su ih pukovnik Jevrem Simić,[10][11] generalni inspektor JVuO, kapetan Nikola Kalabić, komandant Korpusa gorske garde.

25. decembra 1943. godine komandant Timočkog korpusa, potpukovnik Ljubomir Jovanović i komandant Ravničke brigade JVuO u istočnoj Srbiji, kapetan Mihailo Čačić, su potpisali sporazume sa nemačkim okupatorima.[12][13]

Srbija i Hrvatska: kao i ranije, na ovom prostoru stoje dva suprotstavljena tabora — komunistički pod Titom i nacionalistički pod generalom Mihailovićem. Zbog brojčane premoći i veće borbene vrijednosti, komunisti su u posljednje vrijeme zadali nacionalistima niz teških udaraca. To je rezultiralo u traženju njemačke pomoći od strane nekoliko D.M.-komandanata. Već je došlo i do niza sporazuma, kojima se D.M.-jedinice obavezuju na obustavljanje neprijateljstava protiv Wehrmachta, čime im se omogućuje nesmetana borba protiv komunista.[14] — Prikaz neprijateljskog stanja u Sredozemlju od strane generalštabnog majora Warnstorff-a (dodatak zabilješci sa sastanka kod načelnika štaba Grupe armija „E“ od 9. decembra 1943.)

Odmah nakon potpisivanja ugovora, Njemci su počeli isporučivati municiju četničkim jedinicama koje su se, zajedno sa njemačkim trupama i pod kontrolom njemačkih oficira, borile protiv jedinica NOVJ u zapadnoj Srbiji i Sandžaku. U izvještaju od 6. decembra 1943, Jevrem Simić navodi da je u Topoli od Njemaca primljena municija za jedinice Gorske garde JVuO. Pukovnik Simić dodaje da će municiju „nabavljati i od crnog đavola, samo da ne dozvoli[m] da crveni ovladaju od Beograda i Kragujevca“.[15][16]

S druge strane, Gestapo i Abwehr su često imali različite stavove o javnom angažiranju četnika u zajedničkim operacijama sa njemačkim i bugarskim trupama protiv NOVJ, kao i o načinu i obimu saradnje s njima. U tom smislu je zanimljiv izvještaj koji je major Pavle Grujić, delegat Draže Mihailovića za Vojvodinu, 15. decembra 1943. godine poslao Vrhovnoj komandi Jugoslovenske vojske u otadžbini:

  „Pod pretsedništvom vojnog zapovednika za jugoistok, održana konferencija feld komandanata, pretstavnika vojno upravnog štaba i šefova Gestapoa za jugoistok, raspravljano o merama u cilju konačne likvidacije partizana i iznalaženja najpogodnijeg načina saradnje sa oružanim odredima J. V. O. Feldkomandanti su istakli bezuslovnu potrebu takve saradnje. Šefovi Gestapoa zauzeli su vrlo rezervisan stav. Feld-komandanti ostali kod svog stanovišta. Zapovednik je dostavio stvar Nemačkoj V.K. na odluku. Odluka po ovome sa potpisom Hitlera glasi: Da Gestapo ima da zauzme umeren stav, a Vermaht da postupi po slobodnoj oceni stanja stvari na način kako to vojni položaj i opšta situacija bude zahtevala.[17][18]“

Njemački veleposlanik Nojbaher u svojoj knjizi „Specijalni zadatak Balkan“ spominje ove ugovore:

  „U novembru 1943. zaključen je pakt Nemaca sa četničkim vojvodama: Kalabićem, Keserovićem, Lukačevićem i drugima. U ugovoru je stajalo, da će potpisnici pakta poštovati primirje, da se neće napadati, a od slučaja do slučaja će sarađivati u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, protiv Titovih partizana. U tim razgovorima zahtevao sam od četnika da se obavežu da neće dirati Nedićeve ljude i njegove državne institucije. Sada su i četnici imali interes da, blagodareći ovom paktu, ne moraju da se bore na dva fronta, dakle, protiv Nemaca i partizana. Postojala je čak i mogućnost, da od Vermahta dobiju pomoć u borbi sa glavnim neprijateljem, sa partizanima. A iznad svega, četnici su se nadali da će uz pomoć ovog pakta doći u posed naoružanja, koje im je bilo potrebno kada dođe do konačnog obračuna sa Titom.[19]“

Ugovori su sklopljeni sa rokom važenja od šest nedelja, sa mogućnošću produženja. Tako je ugovor za centralnu Srbiju produžen 17. januara.[20]

Mihailovićeva ulogaUredi

Nemački zapovednik okupiranog Balkana Maximilian von Weichs je u izjavi američkim sudskim istražiteljima avgusta 1945. godine govorio o saradnji Vermahta sa četnicima Draže Mihailovića:

  „Mihailović je voleo da ostane u pozadini, i prepusti takve poslove svojim podređenima. On se nadao da će dočekati svoje vreme ovom igrom moći, dok mu anglo-američko iskrcavanje ne obezbedi dovoljnu podršku protiv Tita. Nemačka je prigrlila njegovu podršku, koliko god privremenu. Četničke izviđačke aktivnosti naši komandanti su visoko cenili.[21]“

PoslediceUredi

Glavni članak: Četnički teror u Srbiji 1943-1944

Ugovori o saradnji četnika i Nemaca imali su veliki uticaj na britansku odluku o napuštanju Mihailovića:

Više izveštaja je dobijeno o četničkoj kolaboraciji, od kojih je najznačajniji bio pun tekst sporazuma potpisanog od jednog od Mihailovićevih glavnih komandanata, Lukačevića i nemačkog komandanta Jugoistoka. Lukačević je dogovorio obustavu neprijateljstava u njegovom području Južne Srbije i zajedničke akcije protiv partizana. Čerčilu je poslata kopija celog ugovora.[22]

Prema odredbama i u duhu potpisanih ugovora, četnici su bili dužni da podatke o radu pripadnika i simpatizera NOP-a dostavljaju Njemcima. U depeši poslatoj 6. januara 1944. Draži Mihailoviću od strane kapetana Miloša Vignjevića (pseudonim »Azed«), načelnika štaba Zlatiborskog korpusa JVuO, stoji:

  „Danas sam primio od Diše Jovanovića jedan spisak komunista iz Požege, koji mi je dostavljen po Vašem naređenju. Odmah sam ga na pogodan način dostavio kome treba.[23]“

Uprkos potpisanim ugovorima, dolazilo je do incidenata sa četničke strane. Na primer, grupe iz Avalskog korpusa JVuO dva puta su razoružali stražare i opljačkali skladište u Stepojevcu. Bilo je sličnih slučajeva i na području kolubarske brigade. Tako 27. januara 1944. godine Jevrem Simić traži od Draže Mihailovića smenu neposlušnih elementata:

  „Poručnik Vasiljević, komandant kolubarske brigade pod uticajem Ninkovića nijednog mog naređenja nije se do danas pridržavao ni izvršavao... Ti naredi njegovu smenu definitivno i rasporedi ga negde dalje. Njegovi postupci navući će potere i neću moći na miru od Nemaca da očistim komuniste i organizujem avalski korpus... Zabranio sam napad i razoružanje Nemaca a ovaj 25 o.m. to za inat učinio.[24]“
(Depeša Jevrema Simića Draži Mihailoviću od 27. januara 1944.)

Naročito su bila česta razoružavanja Nedićevih vojnika. Iz ovog razloga Nemci su odlučili da raskinu ugovore, i da kazne i disciplinuju četnike. Tokom januara izveli su dva munjevita prepada, jednom SDK, a jednom nemačke policijske snage, protiv grupa Avalskog korpusa. 17. februara 1944. mešovita nemačko-dobrovoljačka kaznena formacija iznenada je napala grupaciju Smederevskog korpusa u Selevcu, nanevši im gubitke od oko 100 mrtvih i zarobljenih.

Ipak, kako je opasnost od NOVJ rasla, već u martu 1944, usled prodora 2. i 5. divizije NOVJ u Srbiju, pregovori su obnovljeni[25] i ponovo je uspostavljena operativna saradnja između nemačkih snaga i JVuO. Uz povremene incidente, saradnja četnika i Nemaca nastavljena je do kraja rata.

Marta 1944. godine potpukovnik Miodrag Palošević, jedan od pionira četničkog pokreta i istaknutijih komandanata, saznavši za Simićev sporazum sa Nemcima, uputio je Mihailoviću sledeći zahtev:

  „Molim g. Ministra da me odmah razreši svakog službenog odnosa sa pukovnikom Simićem iz razloga što je pukovnik Simić zaključio pismeni sporazum sa Nemcima... Smatram da je to, u svakom slučaju, protivno mome ličnom ubeđenju i mojoj oficirskoj časti. Da sam drugačije mislio, ja bih se još 1941. godine javio Nediću.[26]“
(Miodrag Palošević)

PovezanoUredi

ReferenceUredi

  1. ↑ „Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta”. Arhivirano iz originala na datum 2016-08-03. Pristupljeno 2023-05-17. 
  2. ↑ William Bailey: Britanska politika prema Draži Mihailoviću, u Elisabeth BARKER: BRITANSKA POLITIKA NA BALKANU U DRUGOM SVJETSKOM RATU, strana 340
  3. ↑ Procena komandanta Jugoistoka feldmaršala Vajksa od 1. novembra 1943. vojno-političke situacije na Balkanu, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 156
  4. ↑ Sporazum između komandanta Jugoistoka i majora Vojislava Lukačevića od 19. novembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 260
  5. ↑ Karl Hnilicka: DAS ENDE AUF DEM BALKAN 1944/45, Musterschmidt-Verlag Göttingen, strane 270-271
  6. ↑ Yugoslavia and the Allies
  7. ↑ Cripps, John (2001). "Mihailović or Tito? How the Codebreakers Helped Churchill Choose". ISBN 0593 049101
  8. ↑ *Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima
  9. ↑ Karl Hnilicka: DAS ENDE AUF DEM BALKAN 1944/45, Musterschmidt-Verlag Göttingen, strana 268
  10. ↑ Karl Hnilicka: DAS ENDE AUF DEM BALKAN 1944/45, Musterschmidt-Verlag Göttingen, strane 269-270
  11. ↑ Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 262
  12. ↑ Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ http://www.znaci.net/00001/4_14_3_266.htm
  13. ↑ Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 264
  14. ↑ NAW, T-311, r. 175, s. 895: Prikaz neprijateljskog stanja u Sredozemlju od strane generalštabnog majora Varnstorfa (Warnstorff) – dodatak zabelešci sa sastanka kod načelnika štaba Grupe armija „E“ od 9. decembra 1943.
  15. ↑ AVII, reg. br. 8/1, k. 276, d. 12058.
  16. ↑ Branko Latas, Četničko-nemački sporazumi o saradnji u Srbiji (1943-1944), Vojnoistorijski glasnik br. 3/1979, Beograd, str. 345.
  17. ↑ Branko Latas, Četničko-nemački sporazumi o saradnji u Srbiji (1943-1944), Vojnoistorijski glasnik br. 3/1979, Beograd, str. 346.
  18. ↑ Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 16-30. decembra 1943. godine
  19. ↑ Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN, str. 160.
  20. ↑ Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 267
  21. ↑ http://znaci.net/00002/318_4.htm MIHAILOVIC liked to remain in the background, and leave such affairs up to his subordinates. He hoped to bide his time with this play of power until an Anglo—American landing would provide sufficient support against TITO. Germany welcomed his support, however temporary. Chetnik reconnaissance activities were valued highly by our commanders.
  22. ↑ Cripps, John (2001). Mihailović or Tito? How the Codebreakers Helped Churchill Choose. ISBN 0593 049101. 
  23. ↑ Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 1. do 14. januara 1944. godine
  24. ↑ http://www.znaci.net/00001/4_14_3_67.htm
  25. ↑ Izveštaj Feldkomandanture u Čačku od 25. marta 1944. komandantu Jugoistoka o pregovorima sa komandantom 2. ravnogorskog korpusa, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 269
  26. ↑ http://www.znaci.net/00001/11_48.htm

LiteraturaUredi

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Ugovori_o_saradnji_četnika_i_Wehrmachta&oldid=41434497