Toma Paleolog (1409. - 12.5. 1465.) je bio poslednji morejski despot (1428.—1460.) i de facto poslednji vizantijski car. Njegov otac je bio Manojlo II (1391.—1425.) iz dinastije Paleologa, a majka mu je srpska princeza, Jelena Dragaš. Vlast je delio sa svojom braćom, a poslednje godine vladavine je proveo u gotovo stalnom sukobu sa bratom Dimitrijem (1449.—1460.). Za razliku od njega, koji se zalagao za saradnju sa Osmanlijama, Toma je bio naklonjen Zapadu i zalagao se za saradnju sa Papom i italijanskim državicama. Neposredno pre pada Moreje 1460. godine, napustio je državu i sa porodicom otišao u Rim. Kasnije (1472.) će se njegova ćerka Zoja (Sofija) udati za moskovskog kneza Ivana III (1462.—1505.), nakon čega će vladari Moskve voditi državnu politiku znanu pod imenom Treći Rim.

Toma Paleolog
Vizantijski car
Vladavina 1453. - 1460. (de facto)
1460. - 1465. (samo titularno)
Prethodnik Kostantin XI
Nasljednik titularni car Andrej Paleolog
Dinastija Paleolog
Otac Manojlo II Paleolog
Majka Jelena Dragaš
Rođenje 1409.
Smrt 12. maj 1465.

Poreklo i porodica

uredi

Rođen je u Carigradu, kao najmlađi sin (od desetoro dece) Manojla II i Jelene Dragaš (ćerke Konstantina Dragaša (Dejanovića)), oblasnog gospodara koji je vladao istočnom Makedonijom. Po majčinoj liniji, on je bio čukununuk kralja Srbije Stefana Dečanskog (1322.-1331.) čija se ćerka udala za sevastokratora Dejana(rodonačelnika Dejanovića i oca Konstantina Dejanovića Dragaša) i po toj osnovi je potomak Nemanjića. Toma se oženio Katarinom Zaharijom, sa kojom je imao barem četvoro dece:

Život i vladavina

uredi

Toma je rođen 1409. godine u Konstatinopolisu i kao devetogodišnjak je poslat u Moreju kod starijeg brata Teodora II (1407.—1443.), najverovatnije da bi se pripremio za ulogu morejskog despota[1]. Zajedno sa drugim bratom Konstantinom (XI) (14491453) dobija 1428. godine na upravu deo Moreje i učestvuje u daljoj vizantijskoj ekspanziji protiv kneževine Ahaje. Dve godine kasnije se ženi Katarinom Zaharijom, ćerkom ahajskog kneza Centurionea i do 1432. godine ovladava celokupnim prostorom nekadažnje kneževine, a iste godine predaje Konstantinu Kalavritu u zamenu za Hlumicion. Nakon sporazuma između Teodora II i Konstantina o razmeni poseda 1443. godine, kojim se Konstantin vratio u Moreju, a Teodor preuzeo upravu nad Selimvrijom, došlo je do nove organizacije uprave nad Morejom, prema kojoj je Tomi pripao manji deo sa središtem u Leontarionu.

Posle smrti njegove starije braće, despota Teodora (26. juna) i cara Jovana VIII (31. oktobra), novi vizantijski car postaje Konstantin XI Dragaš, a u Moreju dolazi preostali brat Dimitrije. Netrpeljivost između njega i Tome rezultirala je već 1450. godine praktičnom podelom Morejske despotovine na dva dela. Njihov sukob je dodatno slabio vizantijsku odbranu, tako da su u doba poslednje otomanske opsade Carigrada 1453. godine uspeli samo da suzbiju njihov upad u Moreju, nemoćni da pruže bilo kakvu pomoć opsađenom gradu koji je pao 29. maja U završnim borbama je poginuo njihov stariji brat i poslednji vizantijski car Konstantin Dragaš, a Vizantija je praktično prestala da postoji. Sukob između njega i Dimitrija se nastavio, a poprimio je i političku dimenziju, pošto se Toma zalagao za saradnju sa Papstvom i italijanskim državicama u cilju opstanka Morejske despotovine, dok je Dimitrije smatra da od Zapada neće dobiti pomoć i da je bolje biti dobar vazal osmanskom sultanu Mehmedu II (1451.—1481.).

Osmanlije su 1458. godine napale i zauzele severni deo Moreje, da bi je 1460. godine zauzele u celini, čime je prestao da postoji poslednji ostatak vizantijske države na Balkanskom poluostrvu. Sam Toma se pred Osmanlijama povukao u Monemvasiju, odakle je otišao na Krf, u julu, a nakon toga 1461. otišao kod pape Pia II. (1458.—1464.) u Rim. Tu je prešao na katoličanstvo i dobio apanažu za uzdržavanje do kraja života. Toma Paleolog umro je u Rimu - 12. maja 1465. godine.

Izvori

uredi