Pavlovići

Za ostale upotrebe, v. Pavlovići (razvrstavanje).

Pavlovići (u historiografiji poznati i kao Jablanići, Radenovići (Radinovići)) su bosanska srednjovekovna porodica koja je u doba kraljevine Bosne (kraj XIV i prva polovina XV veka) upravljala istočnim i jugoistočnim delovima današnje Bosne i Hercegovine. Njihova dva najpoznatija predstavnika su rodonačelnik Pavle Radenović (?-1415) i njegov sin Radosav Pavlović. Sa završetkom osmanlijskog osvajanja kraljevine Bosne 1463. godine Pavlovići nestaju sa istorijske scene.

Porodični grb Pavlovića kakvog ga je dao izradit Radosav Pavlović na svojoj kući u Dubrovniku.

Historija porodice Pavlovića

Najstariji poznati član Pavlovića bio je lokalni vlastelin Raden Jablanić. Njegov sin Pavle Radenović (?-1415) se uzdiže tokom vladavine Tvrtka I (1338-1391) i postao je jedan od najmoćnijih feudalaca kraljevine Bosne, vladajući prostorom između rijeke Bosne na zapadu i Drine na istoku, oko Krivaje i Prače.

Izvorna baština

U svom radu: „O porijeklu stanovništva Tuzlanske oblasti“ Risto Jeremić navodi da je ceo prostor između reka Drine i Bosne pripadao srednjovekovnoj vlasteli Pavlović, čija je matica bio Jablan grad u srezu Zvorničkom, a glavno sedište grad Borač kod Rogatice.

U zbirnom turskom defteru (katastarski popis) Bosanskog krajišta iz 1455. godine u vilajetu Hodidjed spominje se sa jednom kućom selo Jablanović smješteno u okolini današnje Lukavice u Istočnom Sarajevu. Selo Jablanović iz prvih osmanskih popisa ovih područja je ekvivalentno selu Jablanovo koje je navedeno u vakufnami Gazi Husrev-bega iz 1531. godine, a i u drugim osmanskim popisima.

U vješto spremljenoj zavjeri, knez Pavle Radenović je izgubio svoj život. Značajan podatak za određivanje postojbine Jablanića/Radenovića/ Pavlovića leži u činjenici da je krstjanin Vlatko Tumurlić njegovo tijelo prenio u Vrhbosnu (...et possa ando al corpo de pavle e faralo portar a Varcboxaine...), a poznato je da su se pokojnici najčešće ukopavali na matičnom posjedu.

Đoko Mazalić je Pavlovića rod počeo vezati uz Vrhbosnu, odnosno uz Lukavicu pored Sarajeva. Zatim je iznio tvrdnju da bi upravo selo Jablanovo moglo biti plemenita baština Jablana (otac Radena Jablanića i djed Pavla Radenovića), i donosi sljedeći scenarij: u Jablanovu se nastavila razvijati jedna grana ove porodice, dok je druga predvođena Radenom Jablanićem svoj razvoj nastavila u Borču kod Rogatice. Prelaz sa posjeda iz Vrhbosne do Borča, ne bi trebali isključivo vezati samo za ličnost Radena Jablanića. Proces razdvajanja porodice, mogao je početi i prije Radina Jablanića, a u potpunosti je dovršen u vrijeme njegova i djelovanja njegovog sina.

U osvjetljavanju problema porijekla ove vlasteoske porodice pomoć pružaju i arheološka iskopavanja koja su vršena na srednjovjekovnom putu koji je iz Sarajevskog polja vodio u dolinu Prače i Podrinje. Pod vodstvom arheologa Lidije Žeravice 1980. godine istražena je nekropola Pavlovac, u današnjem naselju Kasindo u Istočnom Sarajevu. Dvije godine poslije istraživanja nekropola je premještena u Lukavicu. Kada je riječ o grobnom mjestu Pavla Radinovića ponuđene su dvije lokacije na nekropoli Pavlovac. Žeravica smatra da bi drveni sarkofag nađen u grobu broj 21 u obliku duguljaste kuće s krovom na dvije vode kao simbolom pokojnikove vječne kuće mogao označavati grobno mjesto kneza Pavla. Glavni argumenti za ovu tvrdnju su bili mjesto grobnice u okviru nekropole, oblik i dubina grobnice, starost pokojnika (oko 50 godina), šest dubrovačkih dinara kao prilog grobu i pozlata nađena na kostima lobanje što ukazuje na bogatu opremu u kojoj je sahranjen pokojnik.

Neki zastupaju stajalište da je knez Pavle sahranjen ispod najreprezentativnijeg stećka na nekropoli, sljemenjaka sa postoljem, koji je sličan drugim kneževskim stećcima, poput stećka kneza Batića Mirkovića iz Kopošića (Ilijaš) ili stećka kneza Radoja iz Zabrđa (između Kiseljaka i Hadžića)

Iznad pobrojani argumenti upućuju na zaključak da se izvorna baština Pavlove porodice nalazila u Vrhbosni, gdje je i Pavle sahranjen

Širenje u Hum

Zajedno sa Vlatkom Vukovićem, Pavle Radenović 1391/92. god., po nalogu kralja Dabiše preuzeo je dijelove Huma na širem prostoru Trebinja, a župu Konavle Konavle sa Starim gradom Sokolom su međusobno podijelili. i proširio svoje posede, na području Huma, kontrolišući sa Kosačama carinu Drijevi. Održavao je dobre odnose sa Dubrovačkom republikom i 1397. godine postao njen građanin, izdavši Dubrovčanima povelju o slobodnoj trgovini i zaštiti na njegovim posedima. Kao jedan od najmoćnijih velmoža kraljevine Bosne aktivno učestvuje u previranjima oko vlasti, kako u Bosni tako i u Mađarskoj podržavajući Ladislava Napuljskog protiv Žigmunda Luksemburškog. Pavle je umro 1415. godine od posledica rana koje je zadobio u lovu na Parenoj Poljani nedaleko od Kraljeve Sutjeske odnosno Bobovca. Tom prilikom su ga tokom lova zaverenici iz porodice Zlatonosovića, po nalogu kralja Ostoje i Sandalja Hranića napali, nanevši mu smrtonosne povrede.

Nasledili su ga sinovi Petar (1415-1420), koji 1420. godine poginuo u borbi sa Osmanlijama i Radoslav (1420-1441) koji je bio oženjen Teodorom, kćerkom Vukca Hranića Kosače i sestrom Stefana Vukčića Kosače.

Prodaja Konavla

Dubrovčani su odavno željeli da prošire usko područje oko svog grada i uporno su predlagali bosanskom velikom vojvodi Sandalju Hraniću i vojvodi Petru Pavloviću da im prodaju svoje polovine Konavla. Sandalj, koji se zbog skoro četvorogodišnjeg ratovanja bio mnogo istrošio, i kome je i za dalje borbe s Pavlovićima, koje nisu prestajale, trebalo novaca, pristao je na pogodbu. Vojvoda Petar je uskoro odustao od prodaje svog dijela Konavala.

Poveljom izdatom Dubrovniku 3.11.1420. Radoslav je potvrdio prodaju Sandalja Hranića Kosače svoje polovine Konavoske župe Dubrovniku.

Godine 1426. godine i Radoslav je prodao Dubrovčanima svoj deo Konavla. Posljednjeg dana u godini obje strane razmijenile su dgovarajuću dokumentaciju kojom se potvrđuje kupoprodaja druge polovine Konavala sa Donjom Gorom i Vitaljinom, sa Obodom i Cavtatom, te je evidentirana prethodno dogovorena primopredaja adekvatnih novčanih sredstava i izdvajanje dijela novca kao ulog u dobit Pavlovića. Radosav je, osim konačnog ustupanja svog dijela župe, potvrdio istovremeno Dubrovniku privilegije svojih prethodnika na čelu roda, oca Pavla i brata Petra. Njegov maloljetni sin Ivaniš naveden je u svojstvu koautora ove veoma bitne povelje.

Pavlovići su dobili palaču na zavidnoj lokaciji u gradu, prethodno u vlasništvu protovestijara Žore Palmote. Garantuje im se isplata godišnjeg tributa od 600 perpera kao stalnog dohotka, suma za 100 perpera veća od istog tributa ranije osiguranog Kosačama. Dodatna privilegija za Pavloviće bila je što je vojvoda Radosav uspio osigurati da se pravo nasljedstva po pitanju naplate tributa proteže i na ženske potomke, ako ne bude muških. Ukoliko se desi nepredviđena situacija poput rata, pa se tribut ne bi mogao redovno isplaćivati, onda su Dubrovčani dužni po smirivanju stanja isplatiti sve zaostatke. Obaveza isplate tributa trajnog je karaktera: "da imamo davati i plakati vjki vjkoma".

Radosavu je omogućeno izdvojiti od ukupne jednokratne sume i uložiti na dobit 6.000 dukata sa godišnjom kamatom od 5%, što je odmah učinio. Ukoliko bi poželio podići novac, morao je javiti dva mjeseca ranije. Svake sljedeće godine mogao je očekivati po toj osnovi naplatu od 300 dukata kamata. Dobio je također mogućnost naknadnog uloga dodatnih 4.000 dukata na ime sina Ivaniša i njegovih nasljednika, pod istim uslovima i bilo kad. Vrijeme je pokazalo kako Pavlovići nikad nisu uspjeli uložiti predviđeni maksimalni iznos od 10.000 dukata.

Od 1430. do 1432. godine Radoslav je vodio protiv Dubrovnika rat. Rat se završio primirjem i potvrdom stanja od prije rata.

Pored Dubrovnika, Radoslav se sukobljavao i sa Kosačama, porodicom svoje žene uspevši da Stefana Vukčića Kosaču potisne iz Primorja.

Poslednji Pavlovići

Posle njegove smrti 1441. godine nasleđuje ga sin Ivaniš (1441-1450) koji umire 1450. godine, posle čega vlast prelazi na dva preostala Radoslavova sina Petra i Nikolu (1450-1463). Njih dvojica staju uz kralja Stefana Tomaša u borbi za odbranu kraljevine Bosne protiv Osmanlija. Ne može se sa sigurnošću reći ni da li su svi muški članovi roda izginuli prilikom osmanskog napada. Prema navodima osmanskih hroničara, u napadu 1463. godine poginuo je samo jedan od dvojice braće, ali nije jasno je li riječ o Petru ili Nikoli.

Tribut su zakratko u dva navrata potraživale Osmanlije: najprije jula 1464. krajišnik Isa-beg Isaković, a zatim se naredne decenije sultan predstavio kao pravni nasljednik Pavlovića. Tražio je sva zaostala dugovanja prema Pavlovićima po različitim osnovama, ali su Dubrovčani uspjeli izbjeći dodatne finansijske obaveze argumentacijom i poklonima. Kada je sultan Mehmed zatražio isplatu tributa 1474. godine, tvrdio je kako je Pavlović umro prije 11 godina, upravo u godini osmanskog napada na Bosnu, čime je ugašena vlastelinska porodica Pavlović. U bliskom srodstvu sa ovom porodicom bila je Kujava Radenović, žena bosanskog kralja Ostoje i majka kralja Stjepana Ostojića.

Mapa Kraljevine Bosne na početku 15. stoljeća

Posed porodice Pavlović

Posedi Pavlovića (Zemlja Pavlovića) obuhvatali su prostore današnje istočne i jugoistočne Bosne i Hercegovine sa delom Konavlja.

Najznačajnije tvrđave pod njihovom kontrolom bile su:

• Borač
• Pavlovac
• Gradina kod Pala
• Hodidjed
• Tvrđava Lipovac
• Višegradska tvrđava
• Olovo
• Trebinje

Pored toga imali su nekoliko carina, od kojih su najznačajnije bile kod:

• Olova
• Drijeva

Vladari iz porodice Pavlovića

• Jablan (?-?), vlastelin
• Raden Jablanić (?-?) (pomenut 1380), vlastelin
• Pavle Radenović (~1370-1415), knez
• Petar I Pavlović (1415-1420), vojvoda
• Radoslav Pavlović (1420-1441), vojvoda
• Ivaniš Pavlović (1441-1450), vojvoda
• Petar II Pavlović (1450-1463), vojvoda
• Nikola Pavlović (1450-1463), knez

Literatura

• Ahmed Aličić, Sumarni popis sandžaka Bosne 1468/1469. godine, 198. U ovom selo se ponovo javlja pod imenom Jablanović. U komentarima Ahmed Aličić selo ubicira u okolinu današnjeg sela Bojnik u blizini Sarajeva spominjući postojanje lokaliteta Jablanovi u blizini današnje Ilidže. Pri tome selo Jablanović povezuje sa srednjovjekovnom porodicom Jablanovića. Međutim Gazi Husrev-begova vakufnama ukazuje da se mjesto nalazilo u nahiji Lukavica.
• Handžić, Opširni popis bosanskog sandžaka iz 1604. godine, 245-246.
• Hazim Šabanović, Krajište Isa-bega Ishakovića
• Đuro Tošić: Pismo dubrovačkog poslanika Ivana Gundulića o smrti kneza Pavla Radenovića..."et possa ando al corpo de pavle e faralo portar a Varcboxaine...", Zbornik radova Zemlja Pavlovića. Srednji vijek i period turske vladavine - ANURS i Univerzitet Istočno Sarajevo, 2003,
• Aleksa Ivić, Radoslav Pavlović, veliki vojvoda bosanski, Letopis Matice srpske 245-246, Novi Sad 1907, 1-32; 24-48.
• Jovan Radonić, O knezu Pavlu Radenoviću, Letopis Matice srpske 212, Novi Sad 1902,
• Boris Nilević, Vojvoda Ivaniš Pavlović, Prilozi XIV/14-15, Sarajevo 1978, 349-361.
• Boris Nilević, Iz života posljednjih Pavlovića, Godišnjak Društva istoričara Bosne i Hercegovine 28-30 (1977-1979), Sarajevo 1979, 59-74.
• Boris Nilević, Učešće vojvode Petra i kneza Nikole Pavlovića u političkom životu srednjovjekovne Bosne, Prilozi XVI/17, Sarajevo 1980, 61-68.
• Vladislav Skarić, Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije, Izabrana djela - Knjiga I, Veselin Masleša, Sarajevo, 1985, 50-51
• Lidija Fekeža, Pavlovac u: Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, Tom III, ur. Borivoj Čović, Arheološka nalazišta regija 14-25, Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1988, 54.
• Lidija Fekeža, „Jezgra nahije (župe) Tilave i nekropola dijela porodice Pavlovića na Pavlovcu u Kasindolu“, Zbornik radova: Zemlja Pavlovića. srednji vijek i period turske vladavine, ANURS i Univerzitet Srpsko Sarajevo, Banja Luka
• Živko Mikić, Dinaridi srednjovekovne nekropole Pavlovac kod Sarajeva, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, Nova serija, Arheologija, sv. 37, Sarajevo 1982, 179-205.
• Snježana Mutapčić, Pavlovac (nekropola stećaka), Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, Nova serija, Arheologija, sv. 37, Sarajevo 1982, 167-177.
• Lidija Žeravica, Grobovi ispod stećaka na Pavlovcu kod Sarajeva, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, Nova serija, Arheologija, sv. 37, Sarajevo 1982, 179-205. (Interesovanje za nekropolu datira još od 1881. godine kada je Ivan Zoch posjetio lokalitet i ustanovio da na ovom lokalitetu ima oko 100 nadgrobnih spomenika. Skarić je bio uvjerenja da je nekropola Pavlovac pripadala bližoj ili daljnoj rodbini Pavla Radinovića i da je Pavle sahranjen na plemenitoj baštini, dok sa druge strane Mazalić smatra da je Pavle Radinović sahranjen u boračkoj nekropoli, a četiri Pavlovca do boračke nekropole prema njemu simboliziraju put kojim je preneseno Pavlovo tijelo od Vrhbosne do boračke nekropole.)
• Jovan Radonić, O knezu Pavlu Radenoviću-Priložak istoriji Bosne krajem XIV. i poč. XV veka“, Letopis Matice srpske, br. 211/1, Novi Sad 1902, 39-60.
• Đoko Mazalić, Borač – bosanski dvor srednjeg vieka, GZM, LIII, Sarajevo, 1941, 46.
• Tošić Đuro, Vojvoda Petar Pavlović – Prilog istoriji Bosne početkom XV vijeka, Jugoslovenski istorijski časopis, br. 1-2, Beograd 2001, 35-46.

Vanjske veze

• Obitelj Pavlović Arhivirano 2013-08-23 na Wayback Machine-u na stranicama Hrvatskog plemićkog zbora
• Dinastija Radenović-Pavlović Arhivirano 2012-06-20 na Wayback Machine-u Hrvatski povijesni portal