Borač na Prači

Stari grad Borač nalazi se na teritoriji opštine Rogatica, Bosna i Hercegovina. Ulazi u red najvećih utvrđenih gradova na prostoru srednjovjekovne bosanske države i njegovi bedemi spadaju među najsnažnije u bosanskohercegovačkoj srednjovjekovnoj tvrđavskoj arhitekturi. Bio je političko središte vlasteoske porodice Pavlovića.

Grb Pavlovića

Njegovi ostatci nalaze se na geografskim koordinatama: 43˚45'N 18˚57'E, na teško pristupačnom terenu iznad lijeve obale Prače, nedaleko od željezničke stanice Mesići.

Historija

Spominje se u povelji ugarskog kralja Bele IV iz 1244. godine. Bio je centar posjeda i stolni grad feudalne porodice Radenović-Pavlović, te su iz tog razloga tri kule Borača na njihovim pečatima. Kada je Pavle Radenović ubijen 1415. godine kao žrtva zavjere, a nakon toga izgubio glavu i njegov sin Petar, mlađi sin Radoslav, da bi se spasio u borbi sa Sandaljem Hranićem, uzeo je turski protektorat. Tada je, vjerovatno, ustupio Turcima svoje gradove Hodidjed i Vrhbosnu. Bio je stalna rezidencija, omiljeno boravište Pavlovića, gdje su živjeli, vršili svoju vlast, izdavali povelje, primali strane diplomate i obavljali druge poslove. U Borač su dolazili dubrovački slikari, kovači i druge zanatlije. Vojvoda Radoslav Pavlović imao je kuću u Dubrovniku i bio je počasni dubrovački građanin. Knezovi Pavlovići - Radenovići držeći pod svojom vlašću dobar dio karavanskog puta koji je Dubrovnik vezivao s balkanskim zaleđem, stekli su veliko bogatstvo od carina i trgovine.

Nakon pada srednjovjekovne Bosne 1463. godine, Borač je spaljen i srušen do temelja. Podgrađe je jedno vrijeme postojalo kao središte nahije Borač, međutim od 1485. godine je napušteno i palo u zaborav.

Opis

Borač je sagrađen sa obje strane rijeke Prače koja tu pravi dvostruku krivinu u dužini od 700 metara. Podijeljen je sedlima u tri dijela, po etapama razvoja. Tvrđavski kompleks je površine preko 25 000 m².

Dolovska Gradina je udaljena preko 500 m zračne linije, nad sjevernom krivinom, na desnoj strani Prače,. To je utvrđenje nad mostom preko Prače, zaštićenim sa obje strane jakim okruglim dvospratnim kulama čija je debljina zidova kod temelja oko 1,1 m, a visina do 9 m. Materijal upotrijebljen za gradnju je krečnjak. Debljina zidova se kreće od 0,7 do 3,3 m, a najčešće je 1,1-1,4 m

Velika gradina na Velikoj Stijeni, najstariji dio grada, nastao je prije upotrebe vatrenog oružja. U središtu utvrde postavljen je dvor sa jakom okruglom i velikom četvrtastom kulom na više spratova, veličine u osnovi 10 x 8 m i ostacima niza objekata. Utvrda je zaštićena sa istoka velikim zidom debelim 3,3 m, a sa ostalih strana bedemima i strmim stijenama nakićenim stražarnicama i osmatračnicama. Obor, veličine 25 x 5-8, zaštićen je kulom, u temeljima trouglaste osnove, postavljenom nad rasjelinom 8 m širine sa visećim mostom. Na jugoistočnoj strani oborskog zida bio je niži obor.

Mala Gradina, bio je utvrđenje sa tri kule postavljene po zidu koji je tekao sa istoka na zapad i branio prilaz sa sjevera. Čeoni zid sa kapijom, dug 70, a širok 1,1 m spuštao se prema sjeveru i branio prilaz s istoka. Grad je sa strane bio zaštićen jarkom širokim I dubokim 3 m.. Borač je najveći feudalni utvrđeni grad čija površina obuhvaćena zidinama iznosi preko 25.000 m2. Zaravan je bila popunjena zgradama od drveta. Inače kompletan kompleks tvrđave bio je dobrim dijelom od drvene građe, a uspijevao se braniti odbranom samo prilazne istočne strane.

Podgrađe

S razvojem moći Pavlovića, a zahvaljujući svom strateškom položaju na raskršću puta od Dubrovnika prema Srebrenici i Zvorniku i puteva od doline Lima prema Vrhbosni, s vremenom se ispod utvrđenja razvija i podgrađe, u izvorima prvi put spomenuto 1417. godine. To podgrađe se naziva subBorač, sotoBorač, a najčešće Podborač (Subboracz, Sottoboraz). U njemu je podignuta carina Pavlovića, razvija se dubrovačka kolonija (najutjecajniji pripadnik je bio Vlahuša Latinica). Od domaćih ljudi iz Podborača u izvorima su zabilježeni Dabiživ Vuković (gradski knez) te Radič Dobrić i Miljan (trgovci). U neposrednoj blizini Borča je i lijepa nekropola stećaka

Pečat Pavlovića

Porodica Pavlović, ostavila je za sobom šest porodičnih pečata i svi oni kao osnovnu heraldičku sliku imaju kulu, odnosno utvrđen grad. Najstariji prikaz je sa pečata iz 1397. gde je prikazan grad sa jednom i sa tri kule. Utvrđeni grad sa pečata Pavlovića vjerovatno je izrađen po uzoru na dubrovačke pečate. Njihov pečat na kojem je bio oslikan grad s tri kule i danas se čuva u dubrovačkom arhivu. Grad Rogatica je ranije koristila izgled njihovog grba kao zaštitini znak

Literatura

• Hamdija Kreševljaković, "Naše starine" I, Sarajevo, 1953, 7-45 -Stari bosanski gradovi,
• Desanka Kovačević Kojić, Sarajevo, 1978 -Gradska naselja srednjovjekovne bosanske države

Vanjske veze

• Grad Borač