Malajski ustanak
Malajsko izvanredno stanje (malajski: Darurat Malaya) je službeni naziv za oružani sukob koji se u Malajskoj Federaciji (današnja Malezija) od 1948. do 1960. godine vodio između snaga Britanskog Komonvelta na jednoj, i komunističke Malajske nacionalnooslobodilačke vojske (MNLA) na drugoj strani. Uzrok je bilo nastojanje Malajske komunističke partije (MCP) da se u Malaji ukloni tadašnja britanska kolonijalna vlast i uspostavi nezavisna država sa komunističkim poretkom; izbijanju sukoba su značajno pridonijele izuzetno loše ekonomske prilike neposredno nakon Drugog svjetskog rata koje su veliki dio lokalnog stanovništva, prije svega Kineze, okrenuli proti britanske vlasti, ali i Hladni rat i ustanci protiv francuskih i nizozemskih kolonijalista u susjednim zemljama Jugoistočne Azije. Neposredni povod za izbijanje sukoba je bilo ubistvo tri britanska službenika na plantaži kaučuka u mjestu Sungai Siput 16. juna 1948. godine, a za koje su vlasti optužile MCP; u julu iste godine je proglašeno izvanredno stanje i MCP stavljena izvan zakona. Chin Peng, vođa MCP, je, međutim, uspio izbjeći hapšenje te izbjegao u džunglu gdje je sa svojim pristašama formirao MNLA; gro njenog ljudstva su činili veterani Malajske narodne antijapanske vojske koje su sami Britanci bili opremili i obučili za borbu protiv japanskih okupatora u Drugom svjetskom ratu. MNLA je tadašnja iskustva primijenila u borbi protiv Britanaca, koristeći gerilsku strategiju temeljenu na diverzijama, sabotažama i prepadima na plantaže kaučuka; pri tome je uživala podršku dijela, uglavnom kineskog stanovništva, dio koji je ušao u civilnu organizaciju Min Yuen. Britanci su gerilu nastojali suzbiti koristeći iskustva iz rata protiv Bura, te se od 1950. godine primjenjivao tzv. Briggsov plan koji je uključivao prisilno interniranje stanovništva u tzv. Nova sela, kako bi ga se izoliralo od gerilaca. Usprkos toga, MNLA je sljedeće godine postigla spektakularni uspjeh kada je u zasjedi ubijen Henry Gurney, britanski visoki komesar za Malaju. Njegov nasljednik Gerald Templer, je, međutim, protiv komunista primijenio novu strategiju poznatu kao "pridobivanje srca i uma", odnosno nastojao kroz političke reforme, socijalnu pomoć i infrastrukturne projekte stanovništvo odvući od komunista, dok je pripadnicima MNLA u zmajenu za predaju ponuđena amnestija. Ti su napori sa vremenom počeli davati ploda, te su već 1955. godine komunisti započeli pregovore o mirnom rješenju sukoba. Iako oni nisu dali rezultata, snaga MNLA je dotada značajno opala, a proglašenje nezavisnosti Malajske Federacije od Britanskog Imperija 1957. godine je mnogim njenim dotadašnjim pristašama oduzela glavni motiv za podršku. Godine 1958. se vlastima predala posljednja značajna grupa pripadnika MNLA, a Ching Peng otišao u izgnanstvo u susjedni Tajland. Malajske vlasti su izvanredno stanje ukinule 1960. godine, što je označilo formalni završetak sukoba. Malajski komunisti su 1968. godine ponovno pokušali silom preuzeti vlast u Maleziji, a što je dovelo do tzv. Drugog malajskog izvanrednog stanja, koje je okončano mirovnim sporazumom 1989. godine i raspuštanjem komunističkih paravojnih formacija. Tzv. Saravački komunistički ustanak, koji je započet 1963. godine, na sličan način je okončan sljedeće godine.
| Malajsko izvanredno stanje | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Segment dekolonizacije Azije i Hladnog rata | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
Antikomunističke snage: Britanski Commonwealth
|
Komunističke snage: Malajska komunistička partija
| ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
Clement Attlee (do 1951) Winston Churchill (1951–1955) Anthony Eden (1955–1957) Harold Macmillan (1957–1960) Harold Briggs Roy Urquhart Henry Gurney † Gerald Templer Tunku Abdul Rahman Henry Wells Sidney Holland
|
Chin Peng Abdullah CD Rashid Maidin Shamsiah Fakeh S. A. Ganapathy † Lau Yew † Yeung Kwo Lau Lee
| ||||||||
| Snage | |||||||||
| 250.000 trupa Malajskog domobranstva 40.000 redovnih trupa Komonvelta 37.000 specijalnih policajaca
|
do 150.000 pripadnika Min Yuena
| ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
| poginulih: 1346 malajskih vojnika i policajaca 519 britanskih vojnika ranjenih: 2406 malajskih i britanskih vojnika i policajaca |
poginulih: 6710 ranjenih: 1289 zarobljenih: 1287 sami se predali: 2702 | ||||||||
| Civila: 2478 poginulih, 810 nestalih | |||||||||
Malajsko izvanredno stanje je kasnijim historičarima zanimljivo prije svega zbog britanske taktike i strategije u borbi protiv gerilaca, pri čemu se umjesto korištenja brojčano i tehnički nadmoćne vojne sile, koristile lake i mobilne snage, odnosno propaganda i psihološko ratovanje; zbog toga je upravo Malajsko izvanredno stanje postalo poznato kao prvi primjer tzv. sukoba niskog intenziteta i uspješnog korištenja modernih metoda kontragerile. Britanci su neka od tih iskustava uspješno primijenili i u slamanju Mau Mau ustanka u Keniji. Britanske metode u Malaji su intenzivno proučavali Amerikanci te ih pokušali primijeniti protiv Vijetkonga u vijetnamskom ratu, iako bez uspjeha.
Vidi još uredi
Izvori uredi
Vanjske veze uredi
- Australian War Memorial Arhivirano 2008-10-07 na Wayback Machine-u (Malayan Emergency 1950–1960)
- Far East Strategic Reserve Navy Association (Australia) Inc. Arhivirano 2007-09-28 na Wayback Machine-u (Origins of the FESR – Navy)
- Malayan Emergency Arhivirano 2006-07-12 na Wayback Machine-u (AUS/NZ Overview)
- Britain's Small Wars Arhivirano 2006-06-20 na Wayback Machine-u (Malayan Emergency)
- PsyWar.Org Arhivirano 2021-02-24 na Wayback Machine-u (Psychological Operations during the Malayan Emergency)
- www.roll-of-honour.com (Searchable database of Commonwealth Soldiers who died)