Wikipedija

Karlov univerzitet u Pragu

Karlov univerzitet (češki: Univerzita Karlova; latinski: Universitas Carolina[2]; slovački: Karlova univerzita; njemački: Karls-Universität) u Pragu je jedan od najstarijih evropskih univerziteta, najstariji u Centralnoj Evropi, i prvi u slovenskim zemljama. Istorijski, to je i prvi nemački univerzitet. U međunarodnim rangiranjima najčešće ga se ocenjuje kao najbolji univerzitet u zemlji i jednim od najboljih u širem regionu. Osnovao ga je 1348. godine češki kralj Karlo IV po kome do danas nosi ime. Praški univerzitet istorijski je značajan centar visokog obrazovanja i za brojne studente iz južnoslovenskih predela Balkana pa se za njih do danas često koristi i naziv praški studenti.[3][4][5]

Karlov univerzitet u Pragu
Univerzita Karlova v Praze
latinski: Universitas Carolina Pragensis
Logo univerziteta
Karolinum
Historija
Osnivanje1347. ili 1348.
Generalno
Vrstajavni univerzitet
Administracija
RektorMilena Králíčková
ProrektorTomáš Skopal
Akademsko osoblje4,057[1]
Admin. osoblje4,026[1]
Studenti
Broj studenata
  – dodiplomci
  – diplomci
  – doktoranti		51,438[1]
32,520[1]
9,288[1]
7,428[1]
UdruženjaERASMUS, AUE
Lokacija
Sedište
  – grad
  – država
Prag
 Češka
Kampusurbani
Službene stranice
Službena stranica

Karlov univerzitet jedan je od najstarijih u Evropi – najstariji severno od Italije i istočno od Pariza. Isprva je bio pod upravom čeških vladara, a kasnije je prešao pod nadležnost države. Tokom 20. veka doživeo je značajan razvoj, ali su ga teško pogodili nacistička okupacija kao i ograničenja akademskih sloboda u komunističkom periodu. Studenti ovog univerziteta odigrali su ključnu ulogu u Baršunastoj revoluciji. Karlov univerzitet čini 17 fakulteta, 4 istraživačka instituta, 4 posebne ustanove i 5 drugih stručnih centara. Za razliku od nekih drugih univerziteta, nema jedinstven kampus – većina njegovih sastavnica nalazi se u različitim delovima Praga, dok su tri fakulteta smeštena u drugim gradovima.

Od osnivanja do danas, Karlov univerzitet dao je veliki doprinos češkom društvenom i kulturnom životu. Njegovi diplomci postali su ugledni predstavnici kulture, nauke, politike i biznisa, a mnogi su ostvarili zapažene međunarodne karijere. Među njegovim najpoznatijim bivšim studentima su dobitnici Nobelove nagrade, poput biohemičara Karla Ferdinanda Korija i Gerti Korijove, kao i hemičara Jaroslava Hejrovskog. Na njemu su studirali i poznati pisci Karel Čapek i Franc Kafka, kao i političari poput predsednika Čehoslovačke Edvarda Beneša, prvog premijera Karla Kramarža i osnivača Čehoslovačke republike i njenog prvog predsednika Tomáša Garriguea Masaryka.

Historija

uredi

Srednjovekovna istorija

uredi
 
Profesor sa studentima prikazan u srednjovekovnom rukopisu.
 
Zgrada Karolinuma osnovanog 1383. godine.

Praški univerzitet osnovan je kroz najmanje tri akta: osnivačkom bulom pape Klementa VI, potvrđenom u Avinjonu 26. januara 1347, zatim osnivačkom poveljom Karla IV. od 7. aprila 1348, i na kraju tzv. Ajzenahskim diplomom od 14. januara 1349. Još od sredine 19. veka, kao zvaničan datum osnivanja slavi se 7. april 1348. Njegova organizacija bila je zasnovana na modelu univerziteta u Parizu, Bolonji i Napulju. Studenti su svoje obrazovanje započinjali na Fakultetu slobodnih umetnosti (tzv. artističkom), a zatim su mogli nastaviti studije na Teološkom, Pravnom ili Medicinskom fakultetu. Upravljanje univerzitetom tada se temeljilo na podeli nastavnika i studenata u četiri "nacije": češku, bavarsku, poljsku i saksonsku. Češka nacija obuhvatala je stanovnike Češke i Moravske, kako češkog, tako i nemačkog govornog područja, kao i južne Slovene i stanovnike Ugarske. Bavarska nacija uključivala je Austrijance, Švabe, Frankonce i Rajnce; poljska je obuhvatala Šlezijce, Poljake i Ruse, dok su Saksonci dolazili iz Mejsena, Tiringije, Gornje i Donje Saksonije, Danske i Švedske.[6] Studenti češke nacionalnosti činili su između 16 i 20% ukupnog broja studenata.[7]

Iako su predavanja počela već 1347. godine, razvoj univerziteta tekao je sporo. Ključni koraci u njegovom jačanju bili su osnivanje Karlovog kolegijuma 1366. godine i izgradnja Karoliniuma 1383. godine. 1409. godine kralj Vaclav IV izdao je Kutnohorski dekret kojim su prava odlučivanja prebačena u korist čeških protestantskih reformista, što je dovelo do odlaska većine profesora i studenata. Deo njih osnovao je Univerzitet u Lajpcigu, a odlazak velikog broja akademskog osoblja značajno je oslabio Praški univerzitet, koji je potom postao regionalna, sve slabija ustanova. Tokom husitskih ratova, pretvoren je u utrakvistički univerzitet, što ga je dodatno izolovalo na međunarodnom planu.

Od sredine 15. veka univerzitet je imao samo Fakultet slobodnih umetnosti i pretežno se bavio obrazovanjem učitelja, iako su na njemu radili i neki istaknuti naučnici. U 16. veku, osnivanjem jezuitskog Kolegijuma u Pragu, koji je 1611. godine car Matija uzdigao na nivo univerziteta, došlo je do jake konkurencije između ove škole i univerziteta. Nakon poraza čeških staleža 1620. godine, Praški univerzitet je 1622. predat jezuitima. 1654. godine car Ferdinand III postigao je dogovor o spajanju univerziteta u jedan Karlo-Ferdinandov univerzitet sa četiri fakulteta. Pri tom su Filozofski i Teološki fakultet ostali pod upravom jezuita, dok je praški nadbiskup zadržao titulu kancelara, iako je u praksi ovu funkciju najčešće obavljao rektor.

Prosvećeni apsolutizam

uredi
 
Biblioteka iz perioda baroka, danas deo Narodne biblioteke.

U sporovima između nadbiskupa i cara, univerzitet je na kraju potčinjen državi, a od sredine 18. veka preoblikovan je u učilište namenjeno obrazovanju učitelja, sveštenika, lekara i činovnika apsolutističke države. Jezuiti su proterani sa univerziteta, a latinski jezik je zamenjen nemačkim kao glavnim jezikom nastave. 1848. godine studenti univerziteta značajno su učestvovali u revoluciji, a već 1849. godine ministar grof Leopold Lev fon Tun-Hohenštajn doneo je zakon kojim su svi austrijski univerziteti reformisani po nemačkom humboldtovskom modelu, čime su stekli određeni stepen autonomije i postali slobodna učilišta. U drugoj polovini 19. veka rasla je napetost između Čeha i Nemaca, što je 1882. dovelo do podele univerziteta na češki i nemački deo. Broj studenata brzo je rastao, a češki studenti ubrzo su stekli brojčanu nadmoć. Obe univerzitetske zajednice dobile su nove zgrade i nastavile da se razvijaju kao značajni centri nauke i obrazovanja. Na nemačkom univerzitetu predavali su istaknuti naučnici poput Ernsta Maha, Kristijana Doplera i Alberta Ajnštajna, kao i kasniji austrijski političar Anton Rintelen.[8] Na češkom univerzitetu predavao je i budući predsednik Čehoslovačke Masaryk.

Period prve Čehoslovačke Republike

uredi
 
Zgrada Filozofskog fakulteta u Pragu.
 
Zgrada Pravnog fakulteta u Pragu.

1918–1919. akademske godine za rektora je izabran pravnik Karel Hermann-Otavský, a već na prvom zasedanju 29. oktobra univerzitet je poništio svoju odluku iz 1915. godine o isključenju profesora Masaryka i istovremeno zatražio osnivanje novog češkog univerziteta u Brnu. Češka univerzitetska zajednica prisvojila je istorijski arhiv i započela pregovore o isključenju katoličkog teološkog fakulteta iz sastava univerziteta, dok je Husov češkoslovački evangelički fakultet tražio da bude uključen.

Zakon iz 1920. godine, poznat kao "lex Mareš", odredio je da češki univerzitet nosi naziv „Karlov univerzitet“, da mu pripadnu svi istorijski dokumenti i insignije, dok se imovina univerziteta raspodeljuje u skladu s brojem studenata. O nazivu nemačkog univerziteta trebalo je naknadno da se odluči, a već tada se sa češke strane pojavio predlog da ga se preseli u Liberec, što su nemački univerzitetski krugovi odbili. Iako se položaj nemačkog univerziteta nakon 1918. pogoršao, ostao je jedini univerzitet nacionalne manjine u centralnoj i istočnoj Evropi koji je nastavio da funkcioniše. 1920. godine filozofski fakulteti oba univerziteta izdvojili su prirodno-matematičke fakultete, a povećane su i mogućnosti studiranja za žene. Tokom 1920-ih univerzitet je prošao kroz niz reformi – 1922. vraćeni su akademski talari, a 1925. prva žena, istoričarka Milada Paulová, stekla je habilitaciju i 1933. postala profesorka.

U međuratnom periodu broj studenata se brzo povećavao, dostižući između 8.000 i 12.000. Udeo žena kretao se od 10% na pravnom fakultetu, preko 20% na medicinskom i prirodno-matematičkom, do gotovo 50% na filozofskom fakultetu. Na univerzitetu je studiralo i oko 10% stranih studenata, uglavnom sa istoka Evrope i Balkana. Oko 80% studenata radilo je tokom studija, dok je 70% primalo neku vrstu finansijske podrške od svojih porodica. Studentski savez, na čijem je čelu bio Václav M. Havel, zalagao se za poboljšanje uslova stanovanja za studente, otvarajući studentske domove u Loretánskoj ulici, na Letni i u Akademskoj kući u Strakovoj akademiji. Krajem 1920-ih uticajne studentske organizacije bile su pod dominacijom nacionalističkih demokrata, a pojavili su se i prvi protesti protiv stranih studenata, naročito Jugoslovena, Rusa i Ukrajinaca, dok su se među studentima medicine čule i antisemitske primedbe.

Nacistička okupacija

uredi

Nakon razbijanja i okupacije Čehoslovačke i osnivanja Protektorata Češka i Moravska, nemački univerzitet je 2. avgusta 1939. godine prešao pod upravu Rajha i preimenovan je u Nemački Karlov Univerzitet u Pragu. Nakon studentskih ustanka, češki Karlov Univerzitet je novembra 1939. godine zatvoren na tri godine. U okviru tzv. Specijalne akcije Prag, devet navodnih „vođa pobune“ je streljano bez suđenja, nekoliko stotina studenata, kao i 55 profesora i predavača, deportovano je u koncentracione logore. Neki od čeških studenata su završili studije na Univerzitetu u Oksfordu.[9] Na kraju Drugog svetskog rata, nacisti su ukrali insignije Karlovog univerziteta. Ukradeni su i nakon toga nikada više pronađeni i rektorski lanac, univerzitetski pečat, osnivački dokumenti, žezla fakulteta, kao i knjige i dokumenti.

Istorija od 1945. godine

uredi
 
Farmaceutski fakultet.
 
Fakultet matematike i fizike

Dekret br. 122 češkoslovačkog predsednika Edvarda Beneša od 18. oktobra 1945. godine naredilo je ukidanje Nemačkog univerziteta u Pragu. Imovinu nemačkog preuzeo je ponovo otvoreni češki Karlov univerzitet. Tom prilikom izgubljen je i deo istorijskih dokumenata, uključujući i osnivačku povelju. U posleratnim godinama broj studenata je brzo rastao, ali nakon komunističkog preuzimanja vlasti u februaru 1948. skoro četvrtina studenata bila je isključena, dok su mnogi profesori otpušteni. Radikalne reforme ministra Zdenjeka Nejedlého iz 1950. godine bile su inspirisane sovjetskim modelom – uvedeni su obavezni studijski programi, povećan broj ispita i univerzitet je u potpunosti potčinjen državi. Nauka i istraživanje u velikoj meri su premešteni u Akademiju nauka, dok su prednost imale prirodne nauke. Tako su osnovani Matematičko-fizički fakultet (1952), Fakultet za fizičko vaspitanje i sport (1953) i Fakultet tehničke i nuklearne fizike (1955).

Nakon pokušaja liberalizacije 1960-ih, univerzitet je doživeo talas represije tokom tzv. „normalizacije“ – sprovedene su obimne čistke među studentima i profesorima. Uprkos tome, pojedine oblasti uspele su da očuvaju svoj akademski nivo i ugled. Posle „plišane revolucije“ 1989. godine, u kojoj su i praški studenti imali ključnu ulogu, univerzitetu su vraćene akademske slobode, senati i izbori funkcionera. 1998. godine državne visokoškolske ustanove pretvorene su u javne univerzitete sa sopstvenom imovinom i autonomijom odlučivanja. Međutim, nagli porast broja studenata nije bio praćen povećanjem finansiranja i investicija, zbog čega su mnogi fakulteti počeli da se suočavaju s prostornim problemima.

Postepeno su ponovo uspostavljeni međunarodni kontakti, uključujući studentske razmene, dok je sve veći značaj pridavan naučnim istraživanjima. Prema vladinoj metodologiji, Karlov univerzitet je 2009. godine proizveo skoro trećinu celokupnog osnovnog istraživanja u Češkoj, dok je nešto više od trećine pripalo Češkoj akademiji nauka, a ostatak svim ostalim visokoškolskim ustanovama u zemlji. Prema zakonu iz 1990. godine, univerzitet je nosio naziv „Karlov univerzitet u Pragu“, što je potvrđeno i zakonom iz 1998. godine. Ipak, 2009. godine pojavile su se inicijative za vraćanje starog naziva bez dodatka „u Pragu“, kako je bilo određeno još zakonom iz 1920. godine. Tek 2016. godine zakon o visokom obrazovanju je izmenjen, te je od septembra iste godine univerzitet ponovo zvanično nazvan samo „Karlov univerzitet“.

Istorija u 21. veku

uredi

Václav Havel, pisac, dramaturg i filozof, regrutovan je iz nezavisne akademske zajednice i postavljen za predsednika republike u decembru 1989. godine. Od 26. januara 2022. godine, Prof. Milena Králíčková postala je prva žena rektor Karlovog univerziteta.[10] 21. decembra 2023. godine, na univerzitetu se dogodila masovna pucnjava. U napadu je ubijeno 14 ljudi, dok je 25 ranjeno.[11][12][13][14] Napadač, 24-godišnji mladić, potom je izvršio samoubistvo.[15][16] Pre nego što je napao univerzitet, ubio je svog oca u njihovom domu u mestu Hostouň.[17] Kasnije je identifikovan i kao osoba odgovorna za ubistva muškarca i njegove dvomesečne ćerke u šumi Klánovice šest dana ranije, 15. decembra.[18]

Vidi još

uredi

Vanjske veze

uredi

Reference

uredi
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 „Facts and figures（sourced from Annual Report 2016 and Annual Financial Report 2016)”. Facts and figures（sourced from Annual Report 2016 and Annual Financial Report 2016). Charles University. Pristupljeno 2018-04-07. 
  2. ↑ „Search”. Search. Internet Archive. 
  3. ↑ Silvie Vančurová (2018). „Croatian Students at the University of Prague in the Fifteenth Century”. Secular Power and Sacral Authority in Medieval East-Central Europe. Amsterdam University Press. str. 129–136. DOI:10.1017/9789048531325.011. 
  4. ↑ „South Slavic Women Writers in Prague and Czech culture”. South Slavic Women Writers in Prague and Czech culture. Women Writers Net. Pristupljeno 3 April 2025. 
  5. ↑ „Yugoslav students from Prague in the International Brigades”. Yugoslav students from Prague in the International Brigades. Virtual Spanish Civil War. Pristupljeno 3 April 2025. 
  6. ↑   „University of Prague”. Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 1913. 
  7. ↑ Chyský, Václav (March 2005). „Sedmdesátileté výročí insigniády z jiného pohledu” (cs). Sedmdesátileté výročí insigniády z jiného pohledu. Arhivirano iz originala na datum 28 February 2019. Pristupljeno 21 June 2009. 
  8. ↑ „Johannes Urzidil – život – chronologie” (cs). Johannes Urzidil – život – chronologie. Společnost Johannese Urzidila. Pristupljeno 21 June 2009. 
  9. ↑ Havránek – Pousta (vyd.), Dějiny univerzity Karlovy IV. (1918–1990). Praha 1995.
  10. ↑ „President appoints Milena Králíčková first-ever woman rector of CU”. President appoints Milena Králíčková first-ever woman rector of CU. Charles University. Pristupljeno 2022-03-18. 
  11. ↑ „Prague shooting: Several dead and dozens injured in university shooting”. BBC News. 21 December 2023. Arhivirano iz originala na datum 21 December 2023. Pristupljeno 21 December 2023. 
  12. ↑ Laca, Peter (21 December 2023). „Several Dead, Wounded in Prague University Shooting, Police Say”. Bloomberg News. Arhivirano iz originala na datum 21 December 2023. Pristupljeno 21 December 2023. 
  13. ↑ Nohl, Radek; Svihel, Petr. „Po střelbě na Filozofické fakultě je deset mrtvých, další jsou vážně zranění” (cs). Seznamzpravy. Arhivirano iz originala na datum 21 December 2023. Pristupljeno 21 December 2023. 
  14. ↑ „Gunman dead after killing 14 at Prague's Charles University”. 21 December 2023. Arhivirano iz originala na datum 21 December 2023. Pristupljeno 23 December 2023. 
  15. ↑ Higgins, Andrew; Gross, Jenny; Toler, Aric (21 December 2023). „At Least 15 Dead in Czech Republic After Shooting at Prague University”. At Least 15 Dead in Czech Republic After Shooting at Prague University. The New York Times. Arhivirano iz originala na datum 21 December 2023. Pristupljeno 21 December 2023. 
  16. ↑ Bayer, Lili (22 December 2023). „Prague shooter killed himself after attack on university, police say – as it happened”. the Guardian. ISSN 0261-3077. Arhivirano iz originala na datum 23 December 2023. Pristupljeno 23 December 2023. 
  17. ↑ Kirby, Paul (23 December 2023). „How killer left a trail of victims across Prague”. BBC. BBC. Arhivirano iz originala na datum 23 December 2023. Pristupljeno 23 December 2023. 
  18. ↑ Nohl, Radek (27 December 2023). „Střelec z filozofické fakulty se přiznal k vraždě v Klánovickém lese” (cs). Seznam Zprávy. Arhivirano iz originala na datum 27 December 2023. Pristupljeno 27 December 2023. 
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Karlov_univerzitet_u_Pragu&oldid=42452903