Wikipedija

Arheološko nalazište Kamenjača

Arheološko nalazište Kamenjača pronađeno je u urbanom dijelu naselja Breza, Bosna i Hercegovina. Nalazi su iz mlađeg željeznog doba i vremena rimske vlasti. Područje Breze naseljavali su pripadnici ilirskog plemena Dezitijata.[1]

Istraživanja uredi

Prvi indikativni arheološki nalazi dobiveni su 1975. godine prilikom kopanja temelja za stambenu zgradu. Svi nalazi su uništeni. Istraživanja su obavljena u vremenu 1976-1980 pod vodstvom Veljka Paškvalina.[2]

Dobiveni rezultati otkrili su da na većem dijelu lokaliteta Kamenjača postoji antička nekropola koja, u hronološkom pogledu, jednim dijelom pripada dobu ilirske samostalnosti i kontinuiranom prelazu iz tog vremena u period definitivne rimske okupacije ilirskih zemalja.[3]

Način sahranjivanja uredi

Na nekropoli, uz jedan inhumirani grob žene iz vremena ilirske samostalnosti, prevladava isključivo pogrebni obred incineracije (spaljivanje - ustrinum publicu) iz vremena rimske dominacije.

Sahranjivanja u periodu ilirske samostalnosti su veoma slični sahranjivanju spaljenih pokojnika u tumulima Glasinca u periodu mlađeg željeznog doba. Ta podudarnost vidi se u kamenim konstrukcijama u funkciji “odra”i u kamenom vijencu od velikog kamenja. Posebnu podudarnost je u tome što ni u nekropoli u Brezi, kao ni u tumulima glasinačkog područja, nema spaljenih pokojnika koji se polažu u urne, kao što je slučaj u japodskim nekropolama u dolini Une. I na kraju, između načina sahranjivanja spaljenih pokojnika na nekropoli u Brezi i onog u tumulima Glasinca iz perioda mlađeg željeznog doba, sličnost je u brojnim malim fragmentima keramike koji upućuju na jedan od ritualnih običaja u kultu mrtvih.

Nalazište kao kultno mjesto uredi

Na temelju dodatnog pregleda dokumentacije i ostalog materijala s lokaliteta, uočena je velika koncentracija različitih ulomaka koji su namjerno polomljeni i usitnjeni. Na lokalitetu su nađeni i vrlo jedinstveni predmeti, poput ulomka nanožnice od osam orašastih članaka, jedinog takvog primjerka dosad otkrivenog na bosanskim lokalitetima. Posebno je zanimljiv nalaz triju konjskih žvala, koje nisu nađene uz ukope konja, već na sasvim drugom mjestu, i to u neposrednoj blizini jedne od drugih, formirajući oblik trokuta. Uz njih su bili poredani i drugi dijelovi konjske opreme, također unikatni na ovom području. Na osnovu ovih nalaza predpostavlja se da je Kamenjača predstavljala kultno mjesto koje je bilo u funkciji od druge polovine 4. st. p.n.e (ulomak noge ranolatenske zoomorfne fibule, dvije fibule ranolatenske šeme datirane u stupanj LT B1), pa sve do 3. st. (rimske sidraste fibule), iako se ne isključuje mogućnost da je barem jedan njezin dio ipak bio korišten kao nekropola s incineracijom, primarno u rimsko doba.[4]

Jedini skeletni grob u nekropoli pripada mladoj ženskoj osobi. Osim fibule tipa Boljevci-Zemun, koja se primarno veže za područje Skordiska, ostali predmeti iz groba su vrlo rijetki, tako da su gotovo unikatni po čemu se zaključuje da je ženske osobe imala istaknutu ulogu u okviru zajednice iz koje potječe[4]

Pronađena su dva tipa bronzanih fibula, od kojih prvi pripada starijem ranolatenskom tipu fibula, a drugi srednjelatenskoj šemi fibula. Odgovaraju nalazima s područja Beograda i Donje Doline. U njima se prepoznaju uticaji Kelta i spadaju među keltske elemente u Bosni. Prisustvo helenističkog uticaja pokazuju fragmentarni ostaci kaciga i keramika u vretenastom tipu lekytosa.

Rimski period uredi

Grobne konstrukcije u formi parcela, koje se formiraju na prostorima rimskih groblja, na prostorima Bosne i Hercegovine arheološki su po prvi put potvrđene na Kamenjači, među Dezitijatima. Na Kamenjači je otkriveno i mjesto spaljivanja (ustrinum publicum) i obreda libacije. Spaljeni pokojnici iz rimskog perioda su postavljani na: kameni odar četvrtaste forme, na gomilu kamenja, kamenu konstrukciju oblika kruga ili u riječni nanos. U svim slučajevima polagani su grobni prilozi − koplje, nož ili keramika s ostacima nagorjelih kostiju.[5]

Zaključak uredi

U Saloni su postavljeni 16/17. i 19/20. godine n.e. natpisi – početni miljokazi, u počast P. Kornelija Dolabele, carskog prefekta zaslužnog za izgradnju putnih pravaca koji su vodili prema unutrašnjosti provincije Dalmacije.[6] Na jednom od tih solinskih miljokaza, oznake CIL III, 3198b = CIL III, 10156b = ILJug I, 263 piše:

...]AESAR DIVI AVGVSTI•F / ]VGVSTVS•IMP•PONTIF•MAX / TRIB•POTEST• XXI COS III / VIAM A SALONIS AD HE[…. ?] ASTEL[..?] /5 DAESITIATIVM PER M?[…. …?]VVM / CLVI MVNIT / ET IDEM VIAM AD BATH?[…. ?]MEN / QVOD DIVIDIT B[.] E[…. …..] IBVS / A SALONIS MVNIT PER […. ..] ASVVM /10 CLVIII / --- // MVNIT AD IMVM MONTEM DITIONVM / VLCIRVM PER MILLIA PASSVVM/ A SALONIS LXXVIID /15 P DOLABELLA LEG PRO / PR
Tiberije Cezar, božanskog Augusta sin, August, imperator, vrhovni svešenik, tribunske vlasti 21 (godine), konzul tri (puta), put od Salone do dezitijatskog kastela He(...?) od 156 (rimskih) milja izgradi, i isto put do rijeke Bosne koja razdvaja Breuke i Oserijate? od Salone izgradi u 158 (rimskih) milja... [7]

U ruševinama ranokršćanske bazilike u Brezi, otkriven je cipus, nadgrobni spomenik F.Valensa, dezitijatskog princepsa, sa oznakom ILJug III, 1582 i natpisom (sam tekst je prilično oštešen i potpuno tačnu rekonstrukcijiu je vrlo teško izvršiti):[8]

VLPIAE ET•F???/ PROCVL A? XX? / T•F•VALENS VARRON[..] / F•PRINCEPS DESIT (sa ligaturom I, iznad /T/)A[..] (iza A se primjenjuje prava linija, možda dio ili slova I ili T) /5 ET AELIA IVSTA / [..]CENO[.]A[…..]
Ulpiae et f??? / Proculae a[nn(os)] XX? / T(itus) F(lavius) Valens Varron[nis] / f(ilius) princeps Desitia[tium ] / /5 et Aelia Iusta [filia?]/ [S]ceno[b]a[rbi]
Ulpiji i Prokuli, godina 20, Tit Flavije Valens Varonov sin, princeps Dezitijata i Elija Justa kćerka? Skenobarda?

Navedeni arheološki nalazi, uz nalaze na nekropoli Kamenjača, navode istoričari na zaključak da je područje Breze, uz područja gornjih tokova rijeke Bosne i Vrbasa, područje Lašve, kao i područje prema istoku do Rogatice, u predrimskom periodu pripadalo ilirskom plemenu Dezitijata.[9][10]

Literatura uredi

  • Dimitrije Sergejevski, Iskopavanje bazilike u Brezi, AP 1, Beograd, 1959.
  • Dimitrije Sergejevski, Arheološki nalazi u Sarajevu i okolici, GZM n.s. II, Sarajevo
  • Borivoj Čović, Srednjobosanska kulturna grupa - Praistorija južnoslavenskih zemalja V, Sarajevo, 1987, 481-528.
  • Borivoj Čović, Arheološki leksikon, tom 1, Sarajevo, 1988, leksikografske jedinice: Srednjobosanska kulturna grupa, str. 163-166; Ostave, str. 133-135; Kultura polja sa urnama,110-112.

Izvori uredi

  1. ↑ „Arheološki leksikon, arheološka nalazišta”. Zemaljski muzej, Sarajevo. Pristupljeno 9. 2. 2017. 
  2. ↑ „Salmedin Mesihović - Dezitijatsko područje, politička organizacija, Baton i ciljevi ustanka”. ACADEMIA, Filozofski fakultet uZagrebu i Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti, 5 – 7. XI. 2009. god. referat. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  3. ↑ 4,0 4,1 „Ana Marić -Nova interpretacija groba sa skeletnim ukopom žene iz mlađeg željeznog doba sa Kamenjače u Brezi kod Sarajeva”. Godišnjak centra za balkanološka ispitivanja ANUBIH, Knjiga XXXVII, strana 101. Arhivirano iz originala na datum 2016-10-23. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  4. ↑ „Arnes Džido: PODRUČJE OPĆINA VAREŠ, BREZA I KAKANJ U KLASIČNOM HISTORIJSKOM RAZDOBLJU Završni diplomski (magistarski) rad”. UNIVERZITET U SARAJEVU, FILOZOFSKI FAKULTET, ODSJEK ZA HISTORIJU, Sarajevo, 2017. Pristupljeno 9. 2. 2023. 
  5. ↑ „Salmedin Mesihović, TRANSFORMACIJA IDENTITETA DEZITIJATA KROZ PROCES ROMANIZACIJE”. IDENTITET BOSNE I HERCEGOVINE KROZ HISTORIJU -INSTITUT ZA ISTORIJU U SARAJEVU Sarajevo, 2011.. Arhivirano iz originala na datum 29. 9. 2016. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  6. ↑ „Salmedin Mesihović , ILIRIKE”. Autorsko izdanje, Sarajevo, 2014. Pristupljeno 9. 2. 2017. 
  7. ↑ „Salmedin Mesihović, ANTIQVI HOMINES BOSNAE”. Filozofski fakultet Sarajevo, 2011 -. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  8. ↑ „VELJKO PAŠKVALIN: Ilirsko-panonsko pleme Desidijata Srednje Bosne u rimsko doba i rekognostiranje njihovih područja”. Godišnjak centra za balkanološka ispitivanja ANUBIH, Knjiga XXXI, strana 191. Arhivirano iz originala na datum 2020-11-30. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  9. ↑ Identitet Desidijata „Danijel Džino -“Dezidijati”: Identitetski konstrukt između antičkih i suvremenih percepcija /”. Godišnjak centra za balkanološka ispitivanja ANUBIH, Knjiga XXXVI, strana 75. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  Portal Bosna i Hercegovina
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Arheološko_nalazište_Kamenjača&oldid=41752744