Joga

Joga je jedan od 6 ortodoksnih sistema indijske filozofije. Za razliku od mnogih filozofskih sistema, koji se bave uglavnom misaonim istraživanjem čoveka, života i sveta, sistem joge stavlja naglasak na praktične telesne i psihičke vežbe, u cilju razvoja svih potencijala pojedinca.

Iako se u Patanđalijevim joga sutrama, koje čine temelje klasične joge, joga definiše jednom rečenicom - „joga predstavlja stanje obustavljenosti [zamućujućih partikularnih] obrta u svesti“, zbog svoje kompleksnosti i velikog broja različitih joga škola i pristupa, postoji veoma mnogo različitih, često suprostavljenih, pogleda na samu jogu i njenu svrhu. Svaka škola joge sadrži sve dimenzije (aštange-stepenice) koje preporučuje Patanjđali (jama, nijama, asane, pranajama, pratjahara, dharana, dhjana i samadhi), iako neke joga škole stavljaju naglasak na fizičke položaje (asane) i na njihov zdravstveni učinak, neke joga škole na efekat koji se ostvaruje u vrhunskom sportu i umetnosti, neke joga škole na meditaciji i spiritualnosti. Ne treba zaboraviti da izvorno joga vodi ka dostizanju viših stanja svesnosti, pa su svi navedeni efekti samo dobrobit na putu samorazvoja ali ne i cilj. Sve ozbiljne škole joge oslobođene su svake primese religioznog.

Izvan Indije, joga je najpoznatija u obliku hatha joge - fizičkih položaja tela(asana), često kombinovanih sa vežbama disanja(pranayama), i tehnikama joga meditacije (dhyana).

Padmasana -
polozaj lotosa

Danas se joga izučava i naučno. Međunarodno društvo za naučna interdisciplinarna istraživanja u oblasti joge okuplja najveće naučne autoritete koji istražuju efekte praktikovanja joge a rezultate njenog istraživanja publikuju u međunarodno priznatim naučnim časopisima. Međunarodni naučni časopis o jogi: Smisao u naučnom i redakcijskom odboru okuplja profesore i naučnike iz svih zemalja sveta s ciljem da se jogi pristupi iz različitih naučnih disciplina i rasvetli fenomen blagotvornog dejstva praktikovanja joge na razvoj svesnosti i inteligencije, stoga i na zdravlje, uspeh i kreativnost.

Sve je više akademskih ustanova koji u svoj nastavni program uvršćuju znanja i praksu joge. Međunarodna joga akademija promoviše jogu kao svojevrsni vid inteligencije animirajući akademsku javnost na značaj uvođenja joge u nastavne programe srednjoškolskih i visokoškolskih ustanova. Školujući sertifikovane instruktore, joga učitelje, joga terapeute i joga psihoterapeute Međunaordna joga akademija javnosti približava mogućnost da se na pravi način upoznaju sa mogućnostima koje praktikovanje joge pruža. Joga se afirmiše kao životna filozofija iz koje proizilazi životni stil, kao kulturološki fenomen, metod samorazvoja, pomoćna zdravstvena metoda, kao praksa koja pojedincu pomaže da dovode u sklad svoje želje i mogućnosti.

Etymologija

Sam koren reči yoga - yuj (sjedinjenje, sprezanje, sastavljanje, povezivanje) ukazuje na njen krajnji cilj, jedinstvo individualnosti (atmana) sa univerzalnom dimenzijom postojanja (brahmanom). Jogu kao sistem samorazvoja tj. kao koncept koji obuhvata stepenike (aštange): yamu, niyamu, asane, pranayame, pratyaharu, dharanu, dhyanu i samadhi a sa ciljem dostizanja prosvetljenja (stanja samadhi) sistematizuje Patanjđali u spisu Joga sutre.

Istorija

Usled nedostatka materijalnih dokaza u vidu sačuvanih tekstova, veoma je teško utvrditi tačnan nastanaki rani razvoj joge, posebno što indijska tradicija nije pridavala značaja hronološkom aspektu nastanka njenih učenja. Treba imati u vidu da su se znanja prenosila usmeno. Ipak, mogu se razlikovati četiri glavna istorijska perioda razvoja joge:

1. Arhaični (cc 3000 - 1500. pne.) Pretpostavlja se, na osnovu arheoloških istraživanja ranih civilizacija doline Inda (Harappa i Mohenđo-Daro) i pronađenih figura, koje prikazuju lik proto-Šive, da počeci joge sežu u 3. milenijum pne. U pisanom obliku, neki elementi joge, se nalaze opisani već u najstarijim vedama, datiranim u isti period.
2. Pred-klasični (cc 1500. pne.- 200 n.e.) U ovom periodu, učenje joge se, u sve razvijenijem obliku, nalazi u ezoteričnim učenjima ranih Upanišada, Mahabharati i Ramajani, indijskim nacionalnim epovima, kao i učenjima budizma i đainizma.
3. Klasični (cc 200. pne. – 200 n.e.) Učenja zasnovana na Patanđalijevim Jogasutrama i brojnim komentarima na njih, nastalih u kasnijem periodu.
4. Post-klasični (nakon 200 n.e.) Jogijska učenja inspirisana starijim učenjima, čija je zajednička karakteristika nedualni pogled na stvarnost, a koja su razrađena nakon Patanđalijevih jogasutri

Moderna joga XX veka

U modernoj jogi, posebno na Zapadu, težište se stavlja na praksu, koja može biti više telesno, ili meditativno usmerena, a manje na samu filozofiju. Guruima i doktrinama, za razliku od tradicionalne joge, se pridaje manji značaj. Upućujući na pozitivni uticaj vežbanja, joga se posmatra kao doprinos ličnom razvoju, u velikoj meri nezavisno od religioznih, ili ideoloških pogleda praktikanta. Zahteva u pogledu ponašanja ima manje i shvaćeni su više kao preporuke, nego kao obavezujući uslovi. Metode pročišćavanja se procenjuju po njihovom delovanju na psihosomatsko zdravlje.

Vrste joge i različite škole joge

Klasični indijski spisi navode četiri glavne vrste joge:

• Karma joga, čija je osnovna karakteristika nesebično delovanje.
• Bhakti joga, koja se definiše kao predanost Bogu, ili uzvišenom idealu.
• Jnana jogu, karakteriše nastojanje za intelektualnom spoznajom istine.
• Raja joga, je meditativni pristup klasične, Patanđalijeve osmostruke (ashtanga) joge.

Ovi joga putevi, ili aspekti joge, su bazirani na hiljadugodišnjem eksperimentalnom istraživanju temeljnih osnova čovekovog bića – fizičkom, emotivnom, misaonom i duševnom / duhovnom i to je ujedno i razlog zbog čega joga polaže pravo na univerzalnost delovanja njenih tehnika. U praksi je praktično nemoguće naći jedan od ovih oblika joge, potpuno izdvojenog od ostalih.

Kao veći, zasebni sistemi, mogu se još smatrati:

• Hatha joga
• Kundalini joga

Osim ovih postoje mnoge druge vrste joga, koje se često koncentrišu na samo jedan aspekt stvarnosti i kao takve se koriste u okviru ostalih joga:

Kriya joga, Laya joga, Nada joga, Mantra joga.

Postoji čitav niz joga škola, koje jogu koja se u njima praktikuje, nazivaju imenom svog učitelja (ili tehnike), no to su najčešće kombinacije gorepomenutih vrsta joge, sa naglaskom na jednu specificnu tehniku, ili grupu tehnika: Integralna joga od Shri Aurobinda, Iyengar yoga, Šivananda joga, Asthanga Vinyasa joga, Sahaja, ili Surat Shabd joga, Vini joga, Bikram joga, Yantra joga, Nidra joga, Anusara joga, Aroma joga, Hormon joga, Joga smeha...

Joga filozofija

Ne postoji jedinstvena joga filozofija, već se u zavisnosti od istorijskog perioda, vrste joge i pristupa neke joga škole, mora govoriti o joga filozofijama. Ipak, postoje neka zajednička obeležja svih joga filozofija:

• Analiza čovekove životne situacije i njegovih uslovljenosti – najčešće izražene pojmom karmana, zakonom opšte uzročnosti, koji čini da je čovek deo kosmosa i primorava ga da, pod raznim uslovima, nastavlja svoju egzistenciju.
• Postuliranje postojanja kosmičke iluzije (jedan od pojmova za nju je maya), podržavane od strane čovekove svesti, tako dugo dok je čovek zaslepljen neznanjem (avidya).
• Postuliranje postojanja apsolutne stvarnosti „smeštene“ negde izvan kosmičke iluzije i izvan ljudskog iskustva odredjenog karmanom – označene terminima: purusa, čisto Biće, Apsolut, Sopstvo (atman), Brahman, nirvana, transcendentalno, neuslovljeno, neuništivo...
• I na kraju, sredstva da se dostigne to Biće, odgovarajuće tehnike kojima se postiže oslobođenje (moksa, mukti, nirvikalpa samadhi...) od uslovljenosti.

Joga je istovremeno i cilj (samadhi- krajnja usresređenost, prosvetljenje) i put do tog cilja. Poznati indijski jogi Shri Aurobindo je rekao „Čitav život je joga“.

Joga i religije

Iako koreni joge leže u hinduizmu, nju praktikuju danas ljudi različitih religioznih pripadnosti i pogleda na svet. Procenjuje se da, samo u Nemačkoj, oko 3 miliona ljudi praktikuje neki oblik joge. Iako izvorna motivacija za nastanak joge potiče od težnje ka prosvetljenju i dostizanju duhovnih ciljeva, danas se to može tvrditi samo za manji broj praktikanata. Joga se u svom teorijskom delu u velikoj meri oslanja na filozofiju Samkhye, najstarije indijske filozofije, koja postulira postojanje dva primarna činitelja stvarnosti – materiju (prakriti) i duh (purusha). Iako se u starijim Samkhya tekstovima spominje bog Isvara, njegova uloga se ne može porediti sa ulogom Boga kod jevreja, hrišćana, muslimana, a u nekim tekstovima se čak zauzima anti-teistički stav. Religioznost klasične joge se ogleda u samo dve sutre/stiha (od 195). U jednoj od njih se više suvo tehnički, navodi mogućnost dostizanja prosvetljenja, kroz predanost Isvari („U predanosti „Uzvišenom“ [nalazi se] takođe [jedan od načina da se dostigne samadhi“), dok se u drugoj opisuje njegova priroda („[Taj] „Uzvišeni“ [ideal] (Isvara) predstavlja onu izuzetnu „sve-transcendirajuću – individualnost (purusha), koja je iznad [svega što se javlja kao] zaprečenost [realizaciji istine], iznad činova i njihovih [neposrednih i posrednih] plodova, iznad [svih] „determinirajućih ostataka ranijih iskustava““). Etička pravila joge, yama i niyama pokazuju izvesne paralele sa zapovestima judaizma, hrišćanstva i islama.

Joga i kršćanstvo - suvremeni stavovi

Neki kršćani jogu i druge aspekte istočne duhovnosti integriraju s molitvom i meditacijom. To se pripisuje želji da se Bog doživi na cjelovitiji način. 2013. godine monsinjor Raffaello Martinelli, opslužujući Kongregaciju za nauk vjere, radeći više od 23 godine s kardinalom Josephom Ratzingerom (papa Benedikt XVI.), rekao je da za svoju Meditaciju kršćanin može učiti iz drugih vjerskih tradicija (zen, joga, kontrolirano disanje, Mantra), citirajući Aspekte kršćanske meditacije: "Baš kao što" Katolička crkva ne odbacuje ništa od istinitog i svetog u tim religijama", ni ovi načini ne smiju biti odbačeni iz ruku jednostavno zato što nisu Kršćanski. Naprotiv, od njih se može uzeti ono što je korisno sve dok kršćanska koncepcija molitve, njezina logika i zahtjevi nikada ne budu zaklonjeni. U kontekstu svega ovoga, te komade i dijelove treba iznova uzeti i izraziti." Prije su Rimokatolička crkva i neke druge kršćanske organizacije izrazile zabrinutost i neodobravanje u vezi s nekim istočnjačkim i new age praksama koje uključuju jogu i meditaciju.

Drugi stav drži da kršćanska meditacija može dovesti do religijskog pluralizma. To održava međukonfesionalno udruženje kršćana koji to prakticiraju. "Ritual istodobno djeluje kao sidro koje održava, poboljšava i promovira denominacijske aktivnosti i jedro koje omogućuje prelazak institucionalnih granica."

Joga i kršćanstvo - povijesni stavovi

Povijesno su stavovi bili konzervativniji. Tako je 1989. i 2003. godine Vatikan je objavio dva dokumenta: Aspekti kršćanske meditacije i "Kršćanska promišljanja o novom dobu", koji su uglavnom bili kritični prema istočnoj i novovjekovnoj praksi. Dokument iz 2003. objavljen je kao priručnik od 90 stranica koji detaljno opisuje položaj Vatikana. Vatikan je upozorio da koncentracija na fizičke aspekte meditacije "može prerasti u kult tijela" i da izjednačavanje tjelesnih stanja s mistikom "također može dovesti do psihičkih poremećaja, a ponekad i do moralnih odstupanja". To se uspoređuje s prvim danima kršćanstva, kada se crkva usprotivila vjerovanju gnostika da spasenje nije došlo kroz vjeru već kroz mistično unutarnje znanje. U pismu se također kaže, "može se vidjeti može li se i kako [molitva] obogatiti metodama meditacije razvijenim u drugim religijama i kulturama" ali zadržava ideju da "između prirode [drugih pristupa] molitva i kršćanska vjerovanja o konačnoj stvarnosti ".

Neke fundamentalističke kršćanske organizacije jogu smatraju nespojivom s vjerskim porijeklom, smatrajući je dijelom New Age pokreta koji nije u skladu s kršćanstvom.

Joga i zdravlje

Bavljenje jogom (posebno najrasprostranjenijim vidom – hatha jogom) može da deluje preventivno u cilju održavanja fizičkog i psihičkog zdravlja. U mnogim naučnim studijama je utvrđeno blagotvorno dejstvo, redovnog vežbanja, na smanjenje količine stresa i pomoć pri održavanju unutrašnjeg mira i ravnoteže, što je veoma značajno u današnjem užurbanom vremenu. Isto tako, utvrđeno je i pozitivno dejstvo, pri lečenju izvesnih bolesti, pre svega kao prateća terapija. Ipak, za sve one koji boluju od neke bolesti (fizičke, ili psihičke prirode), pre početka vežbanja, neophodno je konsultovati lekara/psihologa, u najboljem slučaju nekog, ko već ima iskustva sa jogom. Jedan od bitnih faktora za uspešno bavljenje jogom je pronalaženje, odgovarajuće školovanog instruktora joge, koji praksu može prilagoditi individualnim potrebama i mogućnostima početnika, iako se u izvesnoj meri, uz pomoć dobrih knjiga, može i samostalno vežbati. Definitivno, može biti opasno samostalno vežbanje vežbi disanja, posebno sa zadržavanjem daha, kao i vežbi meditacije za ljude sa već postojećim psihičkim problemima. Za početnika je naravno prilično teško, orjentisati se, u sve većoj ponudi različitih sistema i učitelja, međutim uz malo vežbe i slušanja svog unutrašnjeg glasa, svako moze naci odgovarajući pristup. Pri svemu naravno, treba pratiti princip umerenosti i ostaviti po strani “takmičarski modus”, koji je rasprostranjen u sportu i na poslu.

Nematerijalna svjetska baština

Joga
Nematerijalna svjetska baština
Indija
Regija:	Azija
Godina upisa:	2016.
ID:	01163
Ugroženost:
Poveznica:	UNESCO

Filozofija koja stoji iza drevne indijske joge utjecala je na različite aspekte funkcioniranja društva u Indiji, bilo da se radi o područjima kao što su zdravlje, medicina, obrazovanje i umjetnost.

Zasnovane na ujedinjenju uma s tijelom i dušom kako bi se omogućilo veće mentalno, duhovno i fizičko blagostanje, vrijednosti joge čine glavni dio etosa zajednice. Joga se sastoji od niza poza, meditacije, kontroliranog disanja, pjevanja riječi i drugih tehnika osmišljenih da pomognu pojedincima da izgrade samospoznaju, olakšaju svaku patnju koju mogu proživjeti i omogućiti stanje oslobođenja.

Joga je upisane na UNESCO-vu Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog naslijeđa čovječanstva kao element nematerijalnog kulturnog naslijeđa Indije.

Odluku o upisu donio je Međuvladin komitet za očuvanje nematerijalnog kulturnog nasleđa na 16. zasjedanju koje je održano od 28. novembra do 2. decembra 2016. god. u Adis Abebi, Etiopija.

Literatura

• Patanđali (1977): Izreke o jogi. Beograd, BIGZ.
• Sastri, Mahadeva,The Yoga Upanišads, text with commentary of Sri Upanišad-Brahma-Yogin, Madras, 1920
• Sivananda, Swami (1995), The Bhagavad Gita, The Divine Life Society.
• Svami Višnu Devananda (2005): Hata joga pradipika. Beograd, Babun.
• Van Nooten, B., Holland, G. (1994): Rig Veda, a metrically restored text, Department of Sanskrit and Indian Studies, Harvard University, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts and London, England.
• Andrijašević, G. (1976): Upanišade: sveti spisi starih Indijaca. Osijek, Glas Slavonije.
• Benson H. (2000): The relaxation response updated and expanded (25th the anniversary edition) New York: Avon.
• Benson, H.; Wallace, R. K. (1972): The Physiology of Meditation. Scientific American. Vol. 226, No 2, 84-90.
• Cooulter, H.D., McCall, T. (2001): Anatomy of Hatha Yoga: A Manual for Students, Teachers and Practitioners, Indianapolis, Body and Breath.
• Lazar SW, Bush G, Gollub RL, Fricchione GL, Khalsa G, Benson H. (2000). Functional brain mapping of the relaxation response and meditation. Neuroreport 2000; II: 1581-5.
• Lazarus, R.S., Folkman, S. (2004). Stres, procjena i suočavanje, Jastrebarsko, Slap.
• Lizbet, A. (196x). Učim jogu, Sportska tribina.
• Ornish, D. (2007): The spectrum: a scientificaly proven program to feel better, live longer, loose weight and gain health
• Nikić, P. (2011): Koncept joga inteligencije. U. P.Nikić, Međunarodni naučni časopis o jogi "Smisao". Beograd: Međunarodno društvo za naučna interdisciplinarna istraživanja u oblasti joge. ISSN 2217-804X
• Nikić, P. & Nikić, G. (2011). Menadžment i organizaciono ponašanje u svetlu efekata praktikovanja tehnika joge, Zbornik Univerziteta “V.G.Šuhova”, Belgorod, Rusija, str. 261-273.
• Nikić, P. (2011): Koncept joga inteligencije – smisleno upravljanje ljudskim potencijalima. U: Zbornik radova sa Međunarodne konferencije o istraživanjima u jogi i njenoj primeni, Bangalor, Indija. Bangalor: Univerzitet Vivekananda.
• Janjušević, B. (2011): Povezanost praktikovanja tehnika joge sa lokusom kontrole i stilom upravljanja besom. U: P.Nikić, Međunarodni naučni časopis o jogi "Smisao". Beograd: Međunarodno društvo za naučna interdisciplinarna istraživanja u oblasti joge. ISSN 2217-804X
• Janjušević, B. (2011): Povezanost praktikovanja tehnika joge i depresije. U: Zbornik radova sa Međunarodne konferencije o istraživanjima u jogi i njenoj primeni, Bangalor, Indija. Bangalor: Univerzitet Vivekananda.
• Nikić, P. (2010): Uvodno predavanje: Joga – svetlost mikrouniverzuma. U: P.Nikić, ur. Zbornik radova "Joga - svetlost mikrouniverzuma" sa Međunarodne interdisciplinarne naučne konferencije "Joga u nauci - budućnost i perspektive", 23-24 septembar 2010, Beograd, Srbija. Beograd: Joga Savez Srbije, str. 7-9. ISBN 978-86-88569-02-6
• Nikić, P. (2010): Povezanost suštinskih i joga kompetencija. U: P.Nikić, ur. Zbornik radova "Joga-svetlost mikrouniverzuma" sa Međunarodne interdisciplinarne naučne konferencije "Joga u nauci - budućnost i perspektive", 23-24 septembar 2010, Beograd, Srbija. Beograd: Joga Savez Srbije, str. 27-37. ISBN 978-86-88569-02-6
• Janjušević, B. (2010): Uticaj praktikovanja joga tehnika na prevazilaženje stresa. U: P.Nikić, ur. Zbornik radova "Joga-svetlost mikrouniverzuma" sa Međunarodne interdisciplinarne naučne konferencije "Joga u nauci - budućnost i perspektive", 23-24 septembar 2010, Beograd, Srbija. Beograd: Joga Savez Srbije, str. 38-50. ISBN 978-86-88569-02-6
• Petrović, R. (2010): Prisutnost joge u umetnosti. U: P.Nikić, ur. Zbornik radova "Joga-svetlost mikrouniverzuma" sa Međunarodne interdisciplinarne naučne konferencije "Joga u nauci - budućnost i perspektive", 23-24 septembar 2010, Beograd, Srbija. Beograd: Joga Savez Srbije, str. 190-194

Vanjske veze

• Yoga Savez Srbije [1]
• Yoga Centar Srbije [2]
• Međunarodna akademija za školovanje joga instruktora [3]
• Joga televizija [4]
• Međunarodna naučno joga društvo [5] Arhivirano 2012-04-21 na Wayback Machine-u
• Škola joge VIDYA YOGA
• Joga položaji i opšte informacije o jogi Joga položaji
• Bg joga centri [6]

Joga na Wikimedijinoj ostavi