Nacionalni park

Nacionalni park je oblast zemlje, često u vlasništvu države u kojoj se nalazi, većim delom zaštićen od ljudskog uticaja. Kao pojam se prvi put definiše na području Jeloustouna (Yellowstone) u Sjedinjenim Američkim Državama, 1872. godine na površini od 888708 hektara.

U Evropi prvi takav park je osnovan u Švedskoj, a zatim 1909. u švajcarskom Engadinu, a na teritoriji (bivše) Jugoslavije još 1924., u dolini Triglavskih jezera. U međuvremenu su osnovani i drugi nacionalni parkovi sa ciljem zaštite i proučavanja prirodnih celina. Prema podacima iz 90-tih godina prošlog veka na svetu ima 1500 nacionalnih parkova ili rezervata odgovarajućeg nivoa zaštite.

Kategorija II – nacionalni park

Nacionalni parkovi su zaštićena područja - kategorija II, prema Međunarodnoj uniji za zaštitu prirode i prirodnih resursa. Definicija prema sadašnjem sistemu uvedenom 1978. i revidiranom 1994. godine:

Kategorija II su velika prirodna ili bliska prirodna područja namijenjena zaštiti velikih ekoloških procesa, zajedno sa vrstama i ekosistemima karakterističnim za to područje, koji također predstavljaju temelj za ekološki i kulturno kompatibilne, duhovne, znanstvene, obrazovne, rekreacijske i mogućnosti posjetilaca.

Veličina i tipovi

Nacionalni park može da zauzima površinu različite veličine: od nekoliko miliona hektara u Americi i Kanadi pa do nekoliko hiljada hektara u Evropi. U regiji Balkana je minimalna površina od 3000 ha.

U Karakasu je 1992. god. održan Svetski Kongres o nacionalnim parkovima kada je usvojena preporuka da svaka država zaštiti najmanje 10% svoje teritorije. U Srbiji je zaštićeno oko 3%, a u Crnoj Gori 9,7%.

Na X Generalnoj Skupštini (IUCN), koja je održana 1969. god. u Nju Delhiju, data je definicija nacionalnog parka čije su glavne odrednice:

• da je to šire prostorno područje koje predstavlja jedan ili više ekosistema malo ili nikako izmenjen ljudskom delatnošću ili nastanjivanjem, kome životinjske i biljne vrste, geomorfološki elementi i biljna i životinjska staništa daju poseban naučni, obrazovni i rekreativni značaj ili u kome postoje prirodni pejzaži 1000000 velike lepote.

Nacionalni parkovi se mogu svrstati u najmanje dva tipa:

• američki i
• evropski.

Američki tip odgovara prvom parku Jelouston koji je formiran za turizam i rekreaciju građana, dok evropski tip, odgovara parku Engaden u Švajcarskoj, ima karakteristike rezervata. U rezervatima se živi svet potpuno slobodno razvija i živi, a samo je zaštićen od svakog uticaja čoveka.

Nacionalni parkovi u našoj zemlji odgovaraju evropskom tipu, odnosno modelu rezervata, a istovremeno se u njima intezivno razvija turizam sa svim pratećim dešavanjima od gradnje objekata preko dozvoljenih kapaciteta i seče šuma pa čak do organizovanja automobilskih trka (JU reli na Tari u nekadašnjoj Jugoslaviji). Najdrastičniji primer takvog neplanskog i nestručnog gazdovanja prirodnim bogatstvima i resursima je nacionalni park Kopaonik (problem otpadnih voda, erozija tla zbog izgradnje žičara i staza kojima se ugrožavaju stoletne šume, stihijska gradnja i dr.)

Nacionalni parkovi sa prostora bivše Jugoslavije

• Nacionalni parkovi Srbije
• Zaštićena područja u Bosni i Hercegovini
• Nacionalni parkovi Crne Gore
• Nacionalni parkovi Hrvatske
• Nacionalni parkovi Slovenije

Literatura

Nacionalni park na Wikimedijinoj ostavi

• Tatić, B, Kostić, G: Naša prirodna dobra i potreba njihove zaštite, CEA i ZUNS, Beograd, 1996.
• Janković, M: Biodiverzitet, Beograd, 1995.