Josif Majer
Josif Majer (Niš, 20. 5. 1920 - Valjevo, 27. 3. 1942) je bio jugoslavenski Jevrejin i komunista, koji se borio u redovima partizanima tokom ustanka u Srbiji 1941. godine.
| Josif Majer | |
|---|---|
 Josif Majer (prvi u redu) sa Stevanom Borotom (drugi u redu) pri čitanju smrtne presude u Valjevu 1942 godine. | |
| Rođenje | 20. 5. 1920. Niš, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca |
| Smrt | 27. 3. 1942. (dob: 21) Valjevo, Kraljevina Jugoslavija |
| Prebivalište | Beograd, Kraljevina Jugoslavija |
| Nacionalnost | Jugoslaven |
| Ostala imena | Josip Majer Tarcan |
| Etnicitet | Jevrej[1] |
| Državljanstvo | Kraljevina Jugoslavija |
| Poslodavac | "Elka" fabrika trikotaže A.D. Beograd |
| Poznat/a po | politički komesar čete Valjevskog partizanskog odreda |
| Politička stranka | KPJ |
| Roditelji | Bora Majer Sofija (Levi) Majer |
Nakon gušenja ustanka, kao politički komesar Tamnavskog bataljona, zarobljen je od legalizovanih četnika, i javno pogubljen zajedno sa suborcem Stevanom Borotom.
Biografija
Josif Majer je rođen 20. 5. 1920 godine u Nišu u jevrejskoj[1] porodici Bore i Sofije Majer. Bora i Sofija Majer su se odmah po Josifovom rođenju preselili u Beograd. Tu je završio osnovnu školu i dva razreda gimnazije. U to vreme imao je nadimak Tarcan (Tarzan). Bio je član cionističke organizacije "Hašomer Hacair".[2] Josif je bio učesnik revolucionarnog radničkog pokreta na tlu Kraljevine Jugoslavije, a 1940 godine je bio primljen u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Te iste godine je bio izabran za člana Komiteta Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) Trećeg beogradskog rejona.[1] Do početka Drugog svjetskog rata tj. napada Wehrmachta na Kraljevinu Jugoslaviju radio je kao štrikerski radnik u fabrici "Elka".
Okupacija
Bio je učesnik demonstracija 27. 3. 1941 godine u Beogradu nakon kojih je uslijedio vojni puč i rušenje s vlasti regenta kneza Pavla Karađorđevića. Za vreme okupacije, kao Jevrej, je bio otpušten s posla i po naređenju nemačkih vlasti upućen na prisilan rad na raščišćavanju ruševina po Beogradu nastalih posle šestoaprilskog bombardovanja.[2]
Ustanak u Srbiji
14. 8. 1941 godine, s trojicom drugova iz fabrike "Elka", napustio je Beograd i pridružio se Posavskom partizanskom odredu u okolini Obrenovca.[2] Augusta 1941 uključio se u NOB. U NOVJ-u je prvo bio postavljen za političkog komesara 2. čete Trećeg tamnavskog bataljona i rukovodilac Agitpropa u tom bataljonu. Kasnije je bio imenovan komesarom čete Valjevskog partizanskog odreda.[1] Sredinom septembra borci Trećeg tamnavskog bataljona boravili su na području seoske opštine Divci, između Valjeva i Uba. Pojavu partizana primetio je predsednik lokalne opštine Velisav Petrović i o tome je obavestio svog brata Živojina Petrovića, obaveštajnog oficira u Okružnom načelstvu Valjevo, koji je ovu informaciju preneo nemačkoj komandi u Valjevu. Ubrzo potom iz pravca Uba pristigla je nemačka jedinica koja je prisilila borce 2. čete Trećeg tamnavskog bataljona i Posavskog NOP odreda da se povuku, pri čemu je stradao jedan partizanski borac, a nekoliko njih je ranjeno. Nemci su na području opštine Divci streljali 6 lokalnih stanovnika zbog ukazivanja gostoprimstva partizanima. Nakon što su se Nemci povukli, izvršena je partizanska istraga na osnovu koje je ustanovljeno da je Velisav Petrović odgovoran za obaveštavanje Nemaca. Petrović je uhapšen i sproveden u štab čete gde mu je izrečena presuda streljanjem.[2]
Propaganda Nedićeve vlade
Streljanje saradnika okupatora Velisav Petrovića, iskoristila je propaganda propaganda Nedićeve vlade (Novo Vreme) koja je plasirala laž da je Stevan Borota zaklao Velisava Petrovića testerom. Za Josifa Majera su govorili da je on, u stvari, Hinko Majer iz Zagreba, i da su obojica poslati u Srbiju da izazovu bratoubilački rat. Potom je u publikaciji "Krvava lista komunističkih zločina", nacistička propaganda uvela u narativ i Josifa kao naredbodavca navodnog masakriranja Petrovića, pri čemu je isticano Josifovo jevrejsko poreklo.[2]
Gušenje ustanka
Sredinom februara 1942 od reorganizovanog Tamnavskog bataljona i drugih delova Posavskog NOP odreda formiran je Posavsko-tamnavski odred koji je dobio zadatak da se prebaci u rejon Kosmaja jer se procenjivalo da su tamo uslovi za borbu povoljniji nego u Valjevskoj Podgorini. Na putu za Kosmaj, 27./28. 2. 1942, došlo je do pogibije nekoliko desetina i hapšenja većeg broja boraca odreda. Među uhvaćenima bili su Josif i Stevan. Obojica su bila sprovedena u valjevski zatvor, da bi početkom marta 1942 Stevan bio sproveden u zatvor Specijalne policije u Beogradu.
Ljotićevske novine "Naša borba" u broju od 15. 3. u tekstu Borivoja Karapandžića najviše se bave sotoniziranjem Josifa za koga je autor, tako reći, siguran da je on izrekao presudu o testerisanju predsednika opštine Divci Petrovića. Ovo je ujedno bila ko zna koja po redu verzija jednog izmišljenog događaja koja je služila u propagandne svrhe protiv partizanskih odreda i njihovih rukovodilaca.[2]
Josif je sa Stevanom bio podvrgnuti užasnoj torturi posle čega su sastavljeni zapisnici o njihovom saslušavanju. Josif je saslušan 28. 2. u kancelariji Okružnog načelstva u Valjevu, a Stevan u zatvoru Specijalne policije Uprave grada Beograda 10. 3. 1942 godine. Svoje poslednje trenutke Josif i Stevan su dočekali dostojanstveno. Na osnovu naređenja nemačkog okupatora, lokalne kvislinške vlasti u Valjevu izvršile su javno vešanje Josifa i Stevana na pijačnom trgu u gradu, 27. 3. 1942. Prema naređenju okružnog načelnika Valjevskog načelstva tela Josifa i Stevana su visila na vešalima dva dana kao opomena kako će završiti oni koji se ne budu pokoravali kvislinzima i nemačkoj vojnoj sili. Obešene partizanske borce čuvali su po dvojica pripadnika Srpske državne straže. Posle dva dana tela Josifa i Stevana su zakopana bez sanduka i belega uz tarabu desno od ulaza u Gradsko groblje u Valjevu.[2]
Sačuvano je nekoliko fotografija na kojima se vide četnici tamnavskog vojvode Budimira Bosiljčića, uključujući i samog vojvodu, kako sprovode Josifa i Stevana iz gradskog zatvora ka stratištu. Takođe, sačuvana je i fotografija egzekucije, kao i fotografija dvojice obešenih partizanskih boraca. Navedene fotografije objavljene su u radu Radivoja Davidovića, "Borota i Majer - mit i stvarnost", objavljenom u "Glasniku Istorijskog arhiva Valjevo". Josif Majer je u trenutku smrti imao samo 21 godinu, a Stevan Borota 44 godine života. Istog dana u Obrenovcu su obešeni partizanski borci Vladimir Aksentijević i Budimir Davidović, a na Ubu Dragoslav Simić i Svetislav Popović. Svu šestoricu istaknutih boraca Posavskog NOP odreda obesili su pripadnici kvislinških organa tj. četnici.[2]
Na istom mestu na kom su obešeni Josif i Stevan, 22. 5. 1942 obešen je i Stjepan Filipović.[2]
Nasleđe
Posle oslobođenja Valjeva 1944. godine kosti obešenih partizana su položene u regularan ograđeni grob u prvom redu ulaznog puta nasuprot grobarske kućice.[2]
Predsedništvo Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) na predlog Vrhovnog komandanta Jugoslovenske armije Josipa Broza Tita, odlučilo je 1945 godine da se za umešnost u komandovanju i specijalne podvige, pokazanu hrabrost i naročite zasluge za narod odlikuju: Josif Majer Ordenom zasluga za narod Prvog reda i Stevan Borota Ordenom zasluga za narod Drugog reda.
Godine 1980 kosti Josifa i Stevana su prenete u Kosturnicu na Partizansko spomen-groblje na Krušiku u Valjevu. Na kraju glavne staze, sa leve strane, na Partizanskom spomen-groblju u Valjevu postavljena je spomen-ploča na kojoj piše: "Stevan Borota, komandir čete Tamnavskog bataljona, Josif Majer, komesar Tamnavskog bataljona, obešeni u Valjevu 1942.godine.".[2]
U periodu SFRJ veliki broj ulica dobio je nazive po borcima iz NOB-a. Na Ubu i u Valjevu Josif Majer i Stevan Borota nisu zaboravljeni gde su postavljene table na ulicama sa njihovim imenima. Dolaskom demokratskih vlasti došlo je do velikih društveno-političkih promena u Srbiji. Veoma brzo usledilo je ko zna koje po redu preimenovanje ulica u mnogim mestima. Tako je i Skupština opštine Valjevo 13. 12. 2002 godine donela odluku da se ulica Josifa Majera promeni u Ulicu Jefimijinu, a ulica Stevana Borote dobila je naziv Ulica braće Jakšić. Komisija za spomenike i nazive naseljenih mesta, trgova i ulica u opštini Ub pokrenula je 2009 godine inicijativu o promeni naziva ulica nazvanih po Josifu Majeru i Stevanu Boroti.[2]
Odlikovanja
Literatura
- Romano, Jaša (1980). Jevreji Jugoslavije 1941-1945: žrtve genocida i učesnici narodnooslobodilačkog rata. Beograd: Jevrejski Istorijski Muzej, Saveza jevrejskih opština Jugoslavije.
Reference
Vanjske veze
|
Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi. |