Josif Majer

Josif Majer (Niš, 20. 5. 1920 - Valjevo, 27. 3. 1942), jugoslavenski komunist, politički komesar KPJ i sudionik Narodnooslobodilačke borbe (NOB) ubijen od četnika tokom Drugog svjetskog rata zajedno sa saborcem Stevanom Borotom.

Josif Majer
Josif Majer (prvi u redu) sa Stevanom Borotom (drugi u redu) pri čitanju smrtne presude u Valjevu 1942 godine.
Rođenje	(1920-05-20)20. 5. 1920. Niš, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca
Smrt	27. 3. 1942. (dob: 21) Valjevo, Kraljevina Jugoslavija
Prebivalište	Beograd, Kraljevina Jugoslavija
Nacionalnost	Jugoslaven
Ostala imena	Josip Majer Tarcan
Etnicitet	Jevrej
Državljanstvo	Kraljevina Jugoslavija
Poslodavac	"Elka" fabrika trikotaže A.D. Beograd
Poznat/a po	politički komesar čete Valjevskog partizanskog odreda
Politička partija	KPJ
Roditelji	Bora Majer Sofija (Levi) Majer

Biografija

Četnici sprovode Josifa Majera i Stevana Borotu na pogubljenje u Valjevu 1942. godine.

Josif Majer je rođen 20. maja 1920. godine u Nišu u jevrejskoj porodici Bore i Sofije Majer. Bora i Sofija Majer su se odmah po Josifovom rođenju preselili u Beograd. Tu je završio os­novnu školu i dva razreda gimnazije. U to vreme imao je nadimak Tarcan (Tarzan). Bio je član cionističke organizacije "Ha­šomer Hacair". Josif je bio učesnik revolucionarnog radničkog pokreta na tlu Kraljevine Jugoslavije, a 1940. godine je bio primljen u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Te iste godine je bio izabran za člana Komiteta Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) Trećeg beogradskog rejona. Do početka Drugog svjetskog rata tj. napada Wehrmachta na Kraljevinu Jugoslaviju radio je kao štrikers­ki radnik u fabrici "Elka". Bio je učesnik demonstracija 27. 3. 1941. godine u Beogradu nakon vojnog puča i rušenja s vlasti regenta kneza Pavla Karađorđevića. Za vreme okupacije, kao Jevrej, je bio otpušten s posla i po naređenju nemačkih vlasti upućen na prisilan rad na raščišćavanju ruševina po Beogradu nastalih posle šestoaprilskog bombardovanja. S trojicom drugova iz fabrike "Elka", 14. 8. 1941. napustio je Beograd i pridružio se Posavskom partizanskom odredu u okolini Obrenovca.

U NOVJ-u je prvo bio postavljen za političkog komesara 2. čete Trećeg tamnavskog bataljona i rukovodilac Agitpropa u tom bataljonu. Kasnije je bio imenovan komesarom čete Valjevskog partizanskog odreda. Sredinom septembra borci Trećeg tamnavskog bataljona boravili su na području seoske opštine Divci, između Valjeva i Uba. Pojavu partizana primetio je predsednik lokalne opštine Velisav Petrović i o tome je obavestio svog brata Živojina Petrovića, obaveštajnog oficira u Okružnom načelstvu Valjevo, koji je ovu informaciju preneo nemačkoj komandi u Valjevu. Ubrzo potom iz pravca Uba pristigla je nemačka jedinica koja je prisilila borce 2. čete Trećeg tamnavskog bataljona i Posavskog NOP odreda da se povuku, pri čemu je stradao jedan partizanski borac, a nekoliko njih je ranjeno. Nemci su na području opštine Divci streljali 6 lokalnih stanovnika zbog ukazivanja gostoprimstva partizanima. Nakon što su se Nemci povukli, izvršena je partizanska istraga na osnovu koje je ustanovljeno da je Velisav Petrović odgovoran za obaveštavanje Nemaca. Petrović je uhapšen i sproveden u štab čete gde mu je izrečena presuda streljanjem. Ovu činjenicu iskoristila je štampa Nedićeve Srbije (Novo Vreme) koja je objavila dezinformaciju (na osnovu izjave jednog ucenjenog partizanskog kurira) da je Petrovića ubio Stevan Borota, tako što ga je zaklao testerom. Da bi sve bilo uverljivije, vlasti Nedićeve Srbije su objavile u novinama da Stevan nije Srbin pravoslavne vere, već Mađar, i da mu je ime Ištvan. Za Josifa se govorilo da je on, u stvari, Hinko Majer, veletrgovac iz Zagreba, i da su obojica poslati u Srbiju da izazovu bratoubilački rat. Potom je kvislinški propagandni aparat dodatno razradio siže ovog navodnog događaja u publikaciji "Krvava lista komunističkih zločina", uvodeći u ovaj narativ i Josifa kao naredbodavca navodnog masakriranja Petrovića, pri čemu je isticano Josifovo jevrejsko poreklo.

Josif Majer (desno) sa Stevanom Borotom (lijevo) na vješalima u Valjevu 27. marta 1942. godine.

Sredinom februara 1942. od reorganizovanog Tamnavskog bataljona i drugih delova Posavskog NOP odreda formiran je Posavsko-tamnavski odred koji je dobio zadatak da se prebaci u rejon Kosmaja jer se procenjivalo da su tamo uslovi za borbu povoljniji nego u Valjevskoj Podgorini. Na putu za Kosmaj, 27./28. 2. 1942, došlo je do pogibije nekoliko desetina i hapšenja većeg broja boraca odreda. Među uhvaćenima bili su Josif Majer i Stevan Borota. Obojica su bila sprovedena u valjevski zatvor, da bi početkom marta 1942. Borota bio sproveden u zatvor Specijalne policije u Beogradu.

Prilikom saslušanja Borota je izjavio sledeće:

"U partizanske redove sam stupio samo kao veliki nacionalista, a nikako kao komunisat i imao sam jedinu želju da se srpski narod oslobodi okupacije i posveti svome podizanju. O samoj komunističko-partizanskoj borbi sada ne mogu ništa pohvalno da kažem, pošto sam u toku višemesečnog bavljenja među partizanima uvideo da je nacionalni interes bio zloupotrebljen od komunističkih propagatora za čisto komunističke svrhe. U pogledu zločina, odnosno ubistava van borbe, znam da kažem pozitivno samo za četiri slučaja. Za vreme bavljenja moje čete u selu Кršnoj glavi Majer je, u saglasnosti sa vodnim političkim deletagima, osudio dva čoveka na smrt pod sumnjom i optužbom da su potkazali Nemcima gde se nalazimo te su oni došli i napali nas. Jednog od ove dvojice uopšte ne poznajem, dok za drugog znam da se zove Veselin Petrović i da je iz sela Кlanice. Majer je tom prilikom hteo da osudi na smrt i Petrovićevog brata, inače aktivnog kapetana Srpskih oružanih odreda, ali sam ja uspeo da Majer od ove osude odustane, jer do njega nije bilo nikakve krivice. Druga dva čoveka su ubijena u selu Dupljaji, takođe po Majerovoj osudi, ali ne znam za razloge ubistva niti znam ko su bili ubijeni ljudi. Ja lično ne samo da nisam učestvovao u izricanju smrtnih ili kojih drugih presuda, već nisam izvršenju presude ni prisustvovao, a kamo li da sam ubistva izvršavao.".

Sa druge strane Josip Majer je istražnim organima izjavio sledeće:

"U koliko se tiče zločina izvršenih od strane moje čete poznato mi je, da su pored ubistva Petrovića Velisava i kafedžije iz sela Mravinjaca ubili još i jednog Rusa, koji je uhvaćen na pruzi, ali kako se isti zove to mi nije poznato. Znam samo da je bio oženjen sa Nemicom, i da je bio optužen da popravlja prugu koju mi rušimo i potkazuje kretanje naših odreda. Zbog ovoga rešeno je od moje i Borotine strane da se on ubije što je i urađeno. Ubijen je u blizini sela Dupljala, ali na kom mestut to mi nije poznato.".

Ljotićevske novine "Naša borba" u broju od 15. 3. 1942. u tekstu Borivoja Karapandžića najviše se bave sotoniziranjem Majera za koga je autor, tako reći, siguran da je on izrekao presudu o testerisanju predsednika opštine Divci Petrovića. Ovo je ujedno bila ko zna koja po redu verzija jednog izmišljenog događaja koja je služila u propagandne svrhe protiv partizanskih odreda i njihovih rukovodilaca. Majer je sa Borotom bio podvrgnut užasnoj torturi posle čega su sastavljeni zapisnici o njihovom saslušavanju. Majer je saslušan 28. 2. u kancelariji Okružnog načelstva u Valjevu, a Borota u zatvoru Specijalne policije Uprave grada Beograda 10. 3. 1942. godine. Svoje poslednje trenutke Majer i Borota su dočekali dostojanstveno. Na osnovu naređenja nemačkog okupatora, lokalne kvislinške vlasti u Valjevu izvršile su javno vešanje Majera i Borote na pijačnom trgu u gradu, 27. 3. 1942. Prema naređenju okružnog načelnika Valjevskog načelstva njihova tela su visila na vešalima dva dana kao opomena kako će završiti oni koji se ne budu pokoravali nemačkoj vojnoj sili. Obešene partizanske borce čuvali su po dvojica pripadnika Srpske državne straže. Posle dva dana tela Majera i Borote su zakopana bez sanduka i belega uz tarabu desno od ulaza u Gradsko groblje u Valjevu. Posle oslobođenja Valjeva njihove kosti su položene u običan ograđeni grob u prvom redu ulaznog puta nasuprot grobarske kućice. Predsedništvo Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) na predlog Vrhovnog komandanta Jugoslovenske armije (JNA) Josipa Broza Tita, odlučilo je 1945. godine da se za umešnost u komandovanju i posebne podvige, pokazanu hrabrost i naročite zasluge za narod odlikuju: Josif Majer Ordenom zasluga za narod Prvog reda i Stevan Borota Ordenom zasluga za narod Drugog reda. Godine 1980. kosti Josifa Majera i Stevana Borote su prenete u kosturnicu na Partizanskom spomen-groblju na Krušiku u Valjevu. Sačuvano je nekoliko fotografija na kojima se vide četnici tamnavskog vojvode Budimira Bosiljčića, uključujući i samog vojvodu, kako sprovode Josifa Majera i Stevana Borotu iz gradskog zatvora ka stratištu. Takođe, sačuvana je i fotografija egzekucije, kao i fotografija dvojice obešenih partizanskih boraca. Navedene fotografije objavljene su u radu Radivoja Davidovića, "Borota i Majer - mit i stvarnost", objavljenom u "Glasniku Istorijskog arhiva Valjevo". Josif Majer je u trenutku smrti imao samo 21 godinu, a Stevan Borota 44 godine života. Istog dana u Obrenovcu su obešeni partizanski borci Vladimir Aksentijević i Budimir Davidović, a na Ubu Dragoslav Simić i Svetislav Popović. Svu šestoricu istaknutih boraca Posavskog NOP odreda obesili su pripadnici kvislinških organa tj. legalni četnici.

Na istom mestu na kom su obešeni Josif i Stevan, 22. 5. 1942. obešen je i Stjepan Filipović.

Počast

Na kraju glavne staze, sa leve strane, na Partizanskom spomen-groblju u Valjevu postavljena je spomen-ploča na kojoj piše: "Stevan Borota, komandir čete Tamnavskog bataljona, Josif Majer, komesar Tamnavskog bataljona, obešeni u Valjevu 1942.godine.". Posle završetka Drugog svetskog rata došlo je do preimenovanja ulica u mnogim mestima. Veliki broj ulica dobio je nazive po borcima iz NOB-a. Na Ubu i u Valjevu Josif Majer i Stevan Borota nisu zaboravljeni; postavljene su table na ulicama sa njihovim imenima. Dolaskom demokratskih vlasti došlo je do velikih društveno-političkih promena u Srbiji. Veoma brzo usledilo je preimenovanje ulica u mnogim mestima. Tako je i Skupština opštine Valjevo 13. 12. 2002 godine donela odluku da se ulica Josifa Majera promeni u Ulicu Jefimijinu, a ulica Stevana Borote dobila je naziv Ulica braće Jakšić. Komisija za spomenike i nazive naseljenih mesta, trgova i ulica u opštini Ub pokrenula je 2009 godine inicijativu o promeni naziva ulica nazvanih po Josifu Majeru i Stevanu Boroti.

Odlikovanja i pohvale

• Orden zasluga za narod sa zlatnom zvijezdom SFR Jugoslavije

Literatura

• Romano, Jaša (1980). Jevreji Jugoslavije 1941-1945: žrtve genocida i učesnici narodnooslobodilačkog rata, Beograd: Jevrejski Istorijski Muzej, Saveza jevrejskih opština Jugoslavije.

Vanjske veze

Portal NOB Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

• Radivoje Davidović, Borota i Majer, mit i stvarnost