Holokaust u okupiranoj Srbiji
Holokaust u okupiranoj Srbiji označava sustavno istrebljenje Židova i Roma koje je pokrenula nacistička Njemačka, nazvano holokaust, u tadašnjoj Nedićevoj Srbiji uz intenzivnu suradnju kvislinškog režima.
Odmah po preuzimanju vlasti započelo je brzo i nesmiljeno provođenje rasističke politike protiv Židova i Roma. U samo nekoliko mjeseci preuzeti su rasistički zakoni (Nürnberški zakoni) i postupci iz nacističke Njemačke.
Većina je likvidirana u Koncentracijskim logoru Sajmište, Crveni Krst u Nišu ili prebačena u druge koncentracijske i radne logore koje su Nijemci držali pod svojom kontrolom u okupiranoj Europi.
U suradnji s Nijemcima general Milan Nedić (koji je sebe zvao "srpski Pétain") je gotovo sve djelove postojećeg srpskog državnog aparata stavio na raspolaganje nacistima. Pogotovo srpska policija je pomagala nacistima primjerice pri uhićenjima Židova.
Več u kolovozu 1942. godine Srbija je, među prvim državama u Evropi, proglašena "Judenfrei" (nacistički izraz za područje "očišćeno" od Židova).[1][2][3]
Nacistički holokaust
urediZatvaranje Jevreja je započelo već aprila 1941. godine, odmah po nemačkoj okupaciji Srbije. Masovno hapšenje Jevreja je u Srbiji i odvođenje u u logore počelo u avgustu 1941. godine, u čemu je ključnu ulogu imala kvislinška Nedićeva vlada, čija je policija i žandarmerija svojski pomagala nacistima.[4]
Krajem oktobra 1941., kada je ustanak u Srbiji dostigao vrhunac, Harald Turner je u pisao da taoce treba tražiti među zatvorenim Jevrejima i Romima, smatrajući to "pitanjem principa, budući da ove dve grupe predstavljaju elemenat nesigurnosti i stoga opasnost po javni red i sigurnost."[5] Oktobra 1941. godine, kao odgovor na sve veći partizanski ustanak u Srbiji, novopostavljeni komandant nemačke vojske u Srbiji, Franc Beme je uveo takozvane "mere odmazde", obelodanjene u zvaničnoj naredbi da se za svakog ubijenog nemačkog vojnika ima pogubiti 100 civila, a 50 za svakog ranjenog. U svesti nacista, postojalo je poistovećenje komunističkih pobunjenika sa Jevrejima, što je činilo Jevreje adekvatnom metom za "odmazde". U Bemeovom naređenju je naglašeno da taoci moraju biti uzimani iz populacija koje uključuju: "sve komuniste, ljude za koje se sumnja da su komunisti, sve Jevreje i određen broj nacionalista i demokratski nastrojenih stanovnika."[6] Shodno tome, prednost pri masovnim streljanjima su imali jevrejski zatvorenici iz Šapca i Beograda, osumnjičeni komunistički simpatizeri zatvoreni u logoru Banjica, kao i grupe Roma iz Beograda i okolinih naselja.[7]
Represalije su bile efikasan način za rešavanje "jevrejskog pitanja", naročito posle Ajhmanovog naređenja. Kako je Harald Turner istakao u prepisci sa Berlinom, sprovođenje kaznenih mera bio je "neprijatan posao", ali se "jevrejsko pitanje, samo po sebi, najbrže rešava na ovaj način".[8] Turner se pritom osvrnuo na nelogičnost politike streljanja jevrejskih taoca, budući da je odmazda trebalo da ide "na račun Srba" koji su činili okosnicu pobune. Međutim, ovo je pravdavao pozivajući se na praktične razloge ("oni [Jevreji] su ti koje već imamo u logoru") i "konačno rešenje": "Sem toga, oni su takode građani Srbije i moraju da nestanu".[9]
Jedan nemački vojnik je nakono rata konstatovao: "Ubijanje Jevreja nije imalo nikakve veze sa napadima partizana". Odmazda je zapravo bila "alibi za istrebljenje Jevreja".[10]
Uloga kvislinga
urediUčešće Nedićeve vlade
uredi„Ja znam samo jedno rešenje za jevrejsko pitanje: napolje sa njima. Sve dotle dok je i jedan Jevrejin u zemlji, ili dok može da govori sa Srbima, ili dok ga Srbi mogu žaliti, sve dotle nema mira u zemlji”.[11]
Učešće srpske policije i oružanih odreda Nedićeve „Vlade narodnog spasa” u racijama i hapšenjima Jevreja imalo je važnu ulogu. U tu svrhu bio je obrazovan i poseban, 7. odsek Specijalne srpske policije, zadužen za Jevreje i Rome. Nekoliko stotina srpskih agenata radilo je na registraciji beogradskih Jevreja i Roma. Spiskove talaca za streljanje predstavnici nemačkih okupacionih vlasti sastavljali su u saradnji sa Dragim Jovanovićem.[11]
Šef okupacione vojne uprave dr Harald Turner je 28. marta 1942. zabeležio: „Gospodin Nedić će moći da prisvoji istorijsku zaslugu da je za vreme njegove vladavine jevrejsko pitanje u Srbiji u potpunosti rešeno”.[11]
Propaganda Nedićeve vlade
urediNakon Vlada narodnog spasa Milana Nedića je provodila nacističku propagandu u Srbiji. Nedićeva vlada je najviše ulagala u antikomunističku i antisemitsku propagandu. Antisemitska propaganda je izvirala iz razorne mržnje Adolfa Hitlera, koji je sve svoje protivnike poistovetio sa Jevrejima. Tokom okupacije Srbije, antisemitizam je postao jedna vrsta "kulturološkog rodnog pojma" koji je, između ostalog, obuhvatao komunizam, demokratiju, liberalizam, kapitalizam i ostalo. Boljševici, komunisti i zapadni saveznici (Britanija i SAD) su redovno dovođeni u vezu sa Jevrejima i njihovom ,,globalnom zaverom``.[12]
Za Hitlera je antisemitizam bio osnovno sredstvo širenja nacizma. Nemačka je predstavljena kao brana protiv "jevrejske opasnosti", "svetskog jevrejstva", koje je stajalo podjednako iza komunizma i kapitalističkih država. Antisemitizam je bio osnovni vezivni element cele propagandne konstrukcije, jer je spajao nacističku borbu protiv komunizma i kapitalizma, odnosno protiv Engleske i Sovjetskog saveza. U nacističkoj propagandi je najčešće upotrebljavan epitet “međunarodno jevrejstvo”. Glavni propagandni motiv je teorija zavere u kojoj Jevreji vuku konce svih događaja iz pozadine. Jevreji su bili krivi za sva zla, od kojih je Nemačka želela da oslobodi čovečanstvo.[12]
Na propagandnim plakatima Nedićeve vlade Jevreji su prikazivani kao okrutni gospodari sveta, koji drže ekonomiju, privredu, vojsku i dr. Boljševici, komunisti i zapadni saveznici (Britanija i SAD) su gotovo uvek dovođeni u vezu sa Jevrejima i njihovom "globalnom zaverom". General Milan Nedić svoje govore redovno usmerava protiv "komunističko-jevrejskog ološa" i "komunističko-masonsko-jevrejsko-engleske mafije".[13] Ovakva retorika je bila veza sa nacističkom politikom prema Jevrejima, u kojoj su srbijanski kvislinzi bili veoma angažovani.
Pošto su Jevreji u Srbiji gotovo istrebljeni u prvih godinu dana, antisemitizam je nastavio da služi kao izgovor za napade na ostale nemačke protivnike. Nacistička propaganda je plašila srpski narod da će, u slučaju pobede komunizma, “međunarodni Jevrejin seljacima i radnicima oteti plodove njihovog znoja i truda, pa ih prisiliti da prose od jevrejskih gospodara”.[12]
Broj žrtava
urediTokom dva meseca Bemeovog mandata na čelu vojne komande (oktobar-decembar 1941.), ubijeno je približno 30 000 civila - uključujuci gotovo svo muško jevrejsko stanovništvo Srbije.[14][15]
Do kraja rata, od 16,700 Židova u Srbiji i Banatu, 15,000 je ubijeno. Sveukupno, procjenjuje se da je otprilike 80,000 građana Srbije ubijeno u koncentracijskim logorima diljem Nedićeve Srbije od 1941. do 1944.[16]
Ukupan broj stradalih srpskih Jevreja bliži se procentu od devedeset odsto.[11]
Posleratna suđenja
urediPosleratnom državnom istragom utvrđeno je, van svake sumnje, da su za masovno uništavanje Jevreja i Roma u Srbiji najzaslužniji: nemački vojni zapovednik Hajnrih Dankelman, šef Gestapoa (ajnzackomande Beograd) Karl Kraus, predsednik vlade Milan Nedić, ministar unutrašnjih poslova Milan Aćimović, upravnik grada Beograda Dragomir Jovanović i šef Specijalne policije Ilija Paranos.[11]
Literatura
uredi- Jewish Historical Museum Belgrade (Hg); Federation of Jewish Communities in Serbia (bzw./ in Yugoslavia); Aleksandar Gaon (Kompilator); Stephen Agnew & Jelena Babsek Labudović (Übers.) : We survived the Holocaust. Yugoslav Jews on the Holocaust Band 1. Verlag wie Hg., Beograd 2005 ISBN 86-903751-2-0
- Philip J. Cohen: "Tajni rat Srbije. Propaganda i manipuliranje poviješću", Zagreb: Ceres, 1997.
Izvori
uredi- ↑ http://books.google.com/books?id=Fz1PW_wnHYMC&pg=PA83&dq=belgrade+judenfrei+first&client=firefox-a
- ↑ Konačno riješenje (New York, 1985.), str. 77; Walter Manoschek, "Serbien ist judenfrei".
- ↑ http://books.google.com/books?id=U765FGDfbPoC&pg=PA93&dq=serbia+judenfrei&client=firefox-a#PPA93,M1
- ↑ Israel Gutman (ed.), Encyclopedia of the Holocaust, MacMillan, New York, 1990, p. 1341.
- ↑ Browning, Fateful Months: Essays on the Emergence of the Final Solution, str. 54.
- ↑ Browning, Fateful Months: Essays on the Emergence of the Final Solution, str.48.
- ↑ Holokaust u okupiranoj Srbiji
- ↑ Citirano prema Manoschek, The extermination of Jews in Serbia, str. 177.
- ↑ Citirano prema Browning, The Path to Genocide: Essays on the Launching of the Final Solution, str. 135.
- ↑ Citirano prema Ženi Lebl, Do 'konačnog rešenja': Jevreji u Beogradu, 1521-1942, Beograd: Čigoja, 2001, str. 332.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 „Filip David, Istorijski revizionizam M.Bjelajca”. Arhivirano iz originala na datum 2012-09-07. Pristupljeno 2012-09-06.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Kosta Nikolić, Nemački ratni plakat u Srbiji 1941-1944 (str. 85-87), Boanrt, Nova Pazova, 2000. ISBN 86-503-0003-0
- ↑ General Milan Ð. Nedic, Desna Srbija – Moja rec Srbima 1941-1944: Izabrani ratni govori, Slobodna knjiga, Belgrade, 1996, str. 18, 21.
- ↑ Manoschek, The extermination of Jews in Serbia, str. 176.
- ↑ Browning, The Origins of the Final Solution, (London: Henemann, 2004), str. 343.
- ↑ Serbien und Montenegro: Raum und Bevölkerung, Geschichte, Sprache und Kultur by Walter Lukan, Ljubinka Trgovcevic, Dragan Vukcevic
