Vasilije iz Cezareje

Vasilije iz Cezareje (grč. Βασίλειος Καισαρείας, oko 330–379), poznat i kao Vasilije Veliki (Βασίλειος ὁ Μέγας) bio je jedan od ranih crkvenih otaca i, uz Grigorija Nazijanskog i Grigorija Niskog, jedan od trojice "velikih Kapadokijaca". Kao arhiepiskop Cezareje napisao je nekoliko dela o monaštvu, teologiji i kanonskom pravu. Ubrzo nakon smrti proglašen je za svetitelja: pravoslavna crkva ga slavi 1. januara, a katolička crkva 2. januara.

Životopis

Basilii Magni Opera, 1540

Vasilije se rodio u uglednoj porodici u Cezareji, glavnom gradu Kapadokije, maloazijske provincije koja je u 4. veku bila posebno važna zbog svog položaja na vojnom putu između Carigrada i Antiohije. Njegova je porodica bila hrišćanska još od vremena progona hrišćana, koji su se završili u 4. veku. Jedan od Vasilijevih ujaka bio je episkop, a na isti će položaj kasnije zautimati i njegova dva brata, Grigorije Niski i Petar iz Sevastije. Vasilije je dobio klasično književno obrazovanje, koje je trebalo da ga pripremi u tome da krene očevim stopama i postane pravnik i retor. Na studijama je bio u Cezareji i Carigradu, a u periodu između 351. i 356. i u Atini, gde se sprijateljio s Grigorijem Nazijanskim. Vrativši se kući započeo je sekularnu karijeru, ali je pod uticajem svoje sestre Makrine ipak više iskazivao naklonost ka asketskom životu. S jednom grupom prijatelja osnovao je manastir na porodičnom imanju blizu gradića Anesija na crnomorskoj obali. Godine 357. obišao je manastire u Egiptu, a 360. pomagao je kapadokijskim episkopima na sinodu u Carigradu.

Rana crkvena delatnost

Vasilija je uznemirilo opšte prihvatanje arijanskog simbola vere na saboru u Riminiju koji je bio održan 359. godine, a posebno to da je njegov vlastiti arhiepiskop, Dijanije iz Cezareje, podržao arijanstvo. nešto pre Dijanijeve smrti (362) Vasilije se s njim pomirio i kasnije postao prezviter koji je trebalo da pomaže Dijanijevom nasledniku, Evseviju. Vasilijeve sposobnosti i ugled, te Evsvijeva nepoverenje prema skepticizmu rezultirali su tenzijama između njih dvojice, pa se Vasilije povukao u Anesi. Međutim, 365. pozvan je natrag u Cezareju, kada je crkvi zapretio arijanski car Valens. Od tada je njegova teološka i crkvena politika bila usmerena ka tome da se nekadašnji poluarijanci i oni koji su podržavali odluke Nikejskog sabora ujedine protiv arijanstva pod formulom "tri osobe (hypostases, ὑπόστᾰσις) u jednoj suštini (ousia, οὐσία)", čime bi se sačuvalo kako jedinstvo tako i neophodne distinkcije u teološkom konceptu boga. Nakon Evsevijeve smrti 370. godine Vasilije ga je nasledio na položaju episkopa, premda su se tome bili suprotstavili neki drugi episkopi u provinciji.

Antiarijansko delovanje

Kao episkop Cezareje Vasilije je istovremeno bio mitropolit Kapadokije, a njegova vlastita dijaceza pokrivala je velike oblasti istočne Kapadokije, gde mu je pomagalo više "seoskih episkopa" (chorepiscopi). Takođe je osnovao dobrotvorne institucije za pomoć siromašnima, bolesnima i beskućnicima. Kada je Valens 371. prošao kroz Cezareju, Vasilije se dramatično udupro carevom zahtevu da mu se pokori. Ali 372. godine Valens je podelio ovu provinciju, što je Vasilije protumačio kao lični napad na njega, jer je Antim iz Tijane postao mitropolit gradova u severnoj Kapadokiji. Vasilije je odgovorio postavljanjem svojih pristalica u nekim od pograničnih gradova – Grigorija Nazijanskog u Sasimi i vlastitog brata Grigorija u Nisi. Ova se taktika pokazala samo delimično uspešnom, ali je Vasilije izbegao napade koje je Valens pokrenuo protiv ortodoksnih episkopa u drugim oblastima. U međuvremenu je Vasilije nastojao obezbediti podršku da se bivši poluarijanac Meletije postavi za antiohijskog patrijarha nasuprot Pavlinu, vođi strogo ortodoksne nikejske manjine, jer se plašio da ekstremni zagovornici nikejskog simbola u tom trenutku klize u sabelijanizam, jeres koja je prenaglašavala jednosuštastvenost boga. Tokom Vasilijevog života, međutim, to je sprečeno time što su Pavlina priznali aleksandrijski episkopi i, uprkos nizu pregovora, i papa Damaz I u Rimu (nakon 375).

Vasilije je bio slabog zdravlja, možda i zbog napora koje je sobom nosio asketski život. Umro je ubrzo nakon što je Valensova pogibija u bici kod Hadrijanopolja otvorila put pobedi Vasilijeve teologije. Snažan, čvrst i siguran u vlastito mišljenje, čini se da su se Vasiliju više divili no što su ga voleli. Ali njegova smrt bila je naširoko oplakivana, a on sam ubrzo je proglašen svetiteljem.

Dela

Vasilijeva brojna i uticajna dela obrađuju teme koje su ga okupirale kao monaha, sveštenika i najzad crkvenog starešinu. Duža pravila i Kraća pravila (za manastirski život) i drugi asketski spisi odaju njegovo lično iskustvo koje je počeo sticati još u Anesiju, a koje je produbio kada se starao o kapadokijskim manastirima. Vasilije uvek prednost daje monaškom životu, gde se može upražnjavati bratska ljubav prema bližnjima, u odnosu na isposnički i pustinjački život. Sačuvane Vasilijeve homilije uglavnom se bave etičkim i društvenim problemima. U jednoj od najpoznatijih homilija, nazvanoj Poslanica mladima, Vasilije brani proučavanje antičke grčke književnosti od strane hrišćana; to i nije čudno kada se zna da se i sam Vasilije obilno koristio antičkom filozofskom mišlju. U Šestodnevu (Hexaëmeron), koji sadrži devet propovedi za korizmu o danima stvaranja sveta, Vasilije govori o tome kako raznolika lepota sveta odslikava veličanstvenost boga. U spisu Protiv Evnomija brani božanstvenost Sina koju je osporavao Evnomije, jedan od ekstremnih arijanskih mislilaca. Spis O Svetom duhu obrazlaže božanstvenu prirodu Svetog duha koju crkvena tradicija implicira, ali još ne definiše formalno.

Ličnost Vasilije najbolje se otkriva u njegovim pismima, od kojih je sačuvano više od 300. Mnoga pisma bave se svakodnevnim aktivnostima, dok druga pak predstavljaju prave male traktate na teološke ili etičke teme. Nekoliko njegovih Kanonskih pisama, tj. odluka o disciplinskim merama, postalo je delom kanonskog prava u pravoslavnoj crkvi. Stepen tačnog Vasilijevog doprinosa veličanstvenoj grupi evharistijskih molitvi, koja je poznata kao Liturgija svetog Vasilija, još uvek se ne može utvrditi. Ipak, središnja molitva o posvećenju (hleba i vina) svakako odslikava njegov duh i verovatno je bila u upotrebi u Cezareji za njegova života.

Vanjske veze

Christian Classics Ethereal Library, Early Church Fathers, Series II, Vol. VIII contains the treatise on the Holy Spirit, the Hexaemeron, some of the homilies and the letters.
St Basil the Great in English and Greek, Select Resources.
The Orthodox Wikipedia has a slightly longer article on St. Basil.
The Heritage of the Holy Fathers Arhivirano 2006-01-01 na Wayback Machine-u has a more complete collection of his homilies (and some other works, but only a few of his letters) is available in Russian.
Excerpts from Basil the Great.
St. Basil the Great at Catholic Online
St. Basil the Great at New Advent
St. Basil the Great at American Catholic
Basil of Caesarea and His Influence on Monastic Mission Arhivirano 2012-02-20 na Wayback Machine-u benedictines.org.uk