Stevan Damjanović
Stevan Leko Damjanović (1911-1945) je bio kapetan jugoslovenske vojske, a potom komandant Majevičkog četničkog korpusa i saradnik okupatora u drugom svetskom ratu.
| Stevan Damjanović Leko | |
|---|---|
 Stevan Leko Damjanović u društvu saborca | |
| Datum rođenja | 1908. |
| Mesto rođenja | Slijepčevići Austrougarska |
| Datum smrti | 9. 8. 1945. (34 godina) |
| Mesto smrti | Majevica Demokratska Federativna Jugoslavija |
| Škola | Vojna akademija |
| Vojska | Jugoslovenska vojska, Jugoslovenska vojska u otadžbini |
| Rod |  Jugoslovenska vojska Jugoslovenska vojska u otadžbini |
| Čin | potpukovnik |
| Jedinica | Majevički korpus JVuO |
| Bitke/ratovi | Drugi svetski rat u Jugoslaviji |
| Odlikovanja |  |
Organizovao je i sproveo prvi u seriji četničkih pučeva u Bosni protiv dotadašnjih saveznika partizana.
Drugi svetski rat
Napad na partizane i sporazum sa NDH
U zimsko jutro 20. februara 1942. godine četnici pod vođstvom Radivoja Kerovića i Stevana Damjanovića izvršili su prepad na Štab Majevičkog partizanskog odreda, koji se nalazio u seoskoj kući u Vukosavcima kod Lopara.[1] U kuću je upala grupa četnika s bombama i pištoljima i na spavanju ubila doktora Mustafu Mujbegovića, Peru Ćuskića, i Krstu Popova. U višečasovnoj borbi koja je usledila,[2] izginuli su većina članova Štaba odreda i članova Okružnog komiteta KPJ za Majevicu, ukupno oko 30 rukovodilaca i boraca, među kojima i komandant Majevičkog odreda Ivan Marković Irac, politički komesar Fadil Jahić Španac i članovi Štaba odreda Albin Herljević i Slavko Mićić, narodni heroji.[3] I četnici su pretrpjeli znatne gubitke: izginula je skoro sva tzv. četnička »gvozdena desetina«, koja je upala u kuću u kojoj se nalazio štab Majevičkog partizanskog odreda.[2]
Istovremeno, druga četnička grupa je na prepad pohvatala četu Majevičkog partizanskog odreda na planini Majevici. Posle dužeg mučenja, četnici su ubili političkog komesara čete Majevičkog NOP odreda Strahinju Mitrovića Stajka, narodnog heroja, i sedam njegovih boraca.[4] Nakon što su likvidirani članovi štaba Majevičkog NOP odreda i lojalni borci, četnici su preuzeli vlast nad ostatkom odreda. Nakon preotimanja ostataka Majevičkog partizanskog odreda, on je preimenovan u Majevički četnički odred. Ubrzo, 30. maja 1942. godine u Loparama Radivoje Kerović i predstavnici Majevičkog četničkog odreda sklopili su sporazum sa vlastima NDH, o prestanku neprijateljstva i zajedničkoj borbi protiv partizana.[5]
Leko Damjanović ovako opisuje izvršenu akciju u izveštaju Draži Mihailoviću, 12. jula 1942. godine:
Prvi plan je bio da se jednovremeno na svim mestima napadnu partizani, za šta sam i trupe spremio tako da smo bili nadmoćni prema svakoj njihovoj jedinici. Osim toga, napasti ih na našu slavu (Sretenje - prim. a.), kada se ne nadaju, svakako da bi uspeh bio sjajan, i u rekordnom roku bi bili razoružani. Prvi plan je propao, a drugi se sastojao u tome da se napadnu štabovi i položaji jedinice jednovremeno s našim bataljonima: Majevičkim, kojim je komandovao rezervni poručnik Ljubomir Antić iz Tuzle, i Jablaničkim, kojim je komandovao moj brat Jovo Damjanović, rezervni inženjer narednik.
Napad je izvršen 20. februara i uspeh je bio potpun, tako da je u samom štabu poubijano preko četrdeset vodećih komunističkih ličnosti, koji su imali dan ranije konferenciju u štabu te se nisu bili razišli. Jednovremeno su napadnute komunističke čete u selu Vukosavcima, gde im je bio glavni štab, u Loparama, u Vakufu i na Površnicama prema Gornjoj Tuzli. Nešto je razoružano, jedan deo poubijan, a ostatak je pobegao u ravan, prema Savi u sastav svojih triju bataljona koji su bili smešteni u osnovnim školama sela Ražljeva, Korenite i Dragaljevca.
28. februara preduzet je opšti napad na komuniste. Juriš je izvršen, i partizani su potpuno uništeni, a nešto ih se spasilo bekstvom preko Jelice planine ka Šekovićima i Papraći. Tu je poginuo i komandant našeg majevičkog bataljona rezervni poručnik Antić Ljubomir.[6]
Borba za vlast među četnicima
Kapetan Stevo Damjanović je, početkom marta 1942, od strane Draže Mihailovića bio određen da objedini dejstva i rukovodi svim četničkim jedinicama na području istočne Bosne. Došavši na to područje, naišao je na jedinstven otpor četničkih vođa, koji su priznavali Dražu Mihailovića kao vrhovnog komandanta, ali nisu dozvoljavali da na njihove položaje dođu oficiri. Naročito su bili protiv Damjanovića, koga su u dopisu od 20. juna 1942. ocenili kao nesposobnog za četničko-vojničke akcije, kao slabog organizatora, spletkaroša, zabušanta i sl. Dopis je potpisalo 14 četničkih komandanata.[7] Damjanović je na te optužbe odgovorio 20. jula, uputivši Draži Mihailoviću veoma opširan izveštaj.[8] Otpor lokalnih četničkih vođa u istočnoj Bosni (takođe i zapadnoj) potpunom potčinjavanju oficirima Draže Mihailovića trajao je sve do polovine 1943, kada su na komandne položaje najzad došli oficiri.[9]
Nemačka zimska ofanziva 1943/1944
29. decembra 1943. generalu Mihailoviću je iz Štaba Majevičkog korpusa stigla depeša da četnici ubijaju partizane redom, Nemci daju municiju, a muslimani ga zovu car Leko:
Po rasulu partizanskih brigada u pozadini zarobljeno je preko 300, poginulo i ranjeno preko 150, zarobljena ogromna količina sanitetskog materijala, mnogo engleskog eksploziva za rušenje, veliku komoru natovarenu na konjima, jednu najmoderniju radio stanicu sa jako velikim dometom i radio telegrafistom, drugim u državi. Bande su prsle na sve strane. Četnici i narod sa sekirama gone, razoružavaju i ubijaju sve. Četnici su svi u pokretu i u gonjenju. Veliki plen pristiže svakog dana. Nemačke trupe, koje su bile na terenu odlaze i ostavljaju četnike za čišćenje terena. Četnici za vreme njihove akcije nisu dirani, delili su im municiju. Majevica za sada je čista od komunističkih bandi. Vrši se čišćenje Semberije. Gde se nalaze terenci prikriveni. Narod je oduševljen četničkom akcijom u kojoj sami sudeluju. Politikom uspeo sam da uvedem Turke u borbu protivu partizana rame uz rame sa mojim četnicima. Turci me nazivaju »Car Leko«. Niko ih ne može pomiriti sa partizanima.[10]
Antipartizanska ofanziva u istočnoj Bosni 1944
11. januara 1944. godine kapetan Damjanović je pitao generala Mihailovića da li da sarađuje sa Nemcima:
Nemci preko svojih agenata traže da odem u Sarajevo, da navodno utanačimo sve oko ustupanja Istočne Bosne, pa i cele Bosne meni. Obećavaju oružje i sve drugo Srpskom narodu pod uslovom, da čistimo komunističke bande na dodeljenoj teritoriji. Na sva njihova navaljivanja preko svojih ljudi odbio sam to, upravo ostavio pitanje otvoreno u želji, da Vi donesete svoje rešenje. Molim hitno rešenje po prednjem. Kapetan Damjanović.[11]
Draža Mihailović mu je 13. januara odgovorio da mora vešto koristiti jedne neprijatelje protiv drugih:
Sve što radi Damjanović mora biti vešto i ne sme da škodi našoj stvari. U velikom broju neprijatelja protiv kojih se borimo nije ništa nelogično koristiti jedne protiv drugih.[12]
– general Draža Mihailović
29. januara, šef njegovog štaba izveštava Mihailovića da je kapetan Damjanović bio u Sarajevu ("sve sa njime u Sarajevu svršeno najbolje"), i da će "Majevica i Semberija u najkraće vreme biće čiste" od komunista.[13] 1. februara Leko izveštava Dražu da se vratio sa puta, da je uspeo akt "o saradnji protiv crvenih", da je dobio: 100.000 metaka, 500 bombi, 2 automatska oružja, a ostatak čeka.[14]
Komandant Cersko-majevičke grupe korpusa, Stevan-Leko Damjanović, i njegov pomoćnik, vojvoda majevičkih četnika Radivoje Kerović sastajali su se tokom antipartizanske operacije u istočnoj Bosni marta i aprila 1944. sa članovima štaba 13. SS „Handžar“ divizije,[15] sa kojima su se dogovorili o saradnji u otkrivanju i uništavanju partizanskih saradnika i partizanskih bolnica koje su ostale u severoistočnoj Bosni. Četnici i esesovci uspeli su da otkriju većinu sakrivenih bolnica, masakrirajući pri tome bolničko osoblje, ranjenike, civile osumnjičene za vezu sa partizanima i članove njihovih porodica.[16]
U izvještaju poslatom 24. avgusta 1944. Stevan Damjanović piše Istaknutom delu štaba Draže Mihailovića:
Jake snage SS. u pokretu su na Srebrnici i Vlasenici. Crveni se povlače uz slab otpor na jugu. Budite oprezni i koristite ovu akciju. Vojnici SS odreda dezertiraju u većem broju u zeleni kadar, a prilaze i nama. Od tih dezertera osnovali smo SS timanjsku brigadu. Leko.[17]
Završne operacije
Početkom 1945. godine, četnički potpukovnik Leka Damjanović je pomagao prelazak Gašparevićeve špijunsko-terorističke grupe obučene od Gestapoa, u Srbiju. Leka Damjanović je angažovao gumene čamce od nemačkih jedinica, koje su se nalazile u Amajlijama, kojima su se diverzanti trebali prebaciti preko Drine. Gašparović je sa ljudstvom došao do Drine u pratnji jednog bataljona jačine oko 120 ljudi, ali su partizani napali Nemce u Amajlijama, usled čega oni nisu mogli da doture čamce i pa je taj pokušaj prelaza propao. Leka Damjanović i Raja Banjičić su pokušali organizovati ponovo prebacivanje na istom mestu, ali bezuspešno, pošto su snage NOVJ već zaposele taj deo Drine. Tako su oba pokušaja prelaza Lovačke grupe Jugoistok na tom mestu propala.[18]
Reference
- ↑ VUKOSAVCI – napad četnika na štab Majevičkog partizanskog odreda
- ↑ 2,0 2,1 ISTOČNA BOSNA U NOR-u – SJEĆANJA UČESNIKA, knjiga 2.
- ↑ https://znaci.org/odrednica.php?slug=majevicki-partizanski-odred
- ↑ https://znaci.org/odrednica.php?slug=majevicki-partizanski-odred
- ↑ ZAPISNIK O PREGOVORIMA PREDSTAVNIKA MAJEVIČKE ČETNIČKE GRUPE I KOMANDANTA 3. DOMOBRANSKE DIVIZIJE OD 30. MAJA 1942. O PRIZNAVANjU NDH I SARADNjI SA VLASTIMA NDH, Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (četnički dokumenti), knjiga 1 (1941. i 1942. godina), Vojnoizdavački zavod, Beograd - dokument broj 91
- ↑ Branko Latas, Milovan Dželebdžić: Četnički pokret Draže Mihailovića 1941-1945
- ↑ Arhiv VII, Ča, k. 210, reg. br. 12/2
- ↑ Arhiv VII, Ca, k. 210, reg. br. 15/2
- ↑ https://www.znaci.org/00001/4_14_1_123.htm
- ↑ Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 16. do 23. decembra 1943. godine
- ↑ Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 1. do 14. januara 1944. godine
- ↑ Arhiv VII, Ča, k. 276, reg. br. la/1, depeša br. 361.
- ↑ https://www.znaci.org/00001/4_14_3_67.htm
- ↑ https://www.znaci.org/00001/4_14_3_74.htm
- ↑ Ljubo Kerović, Popis srpskih žrtava i bilješke za istoriju, 1995.
- ↑ Radivoje Kovačević; Sjeveroistočna Bosna 1944-1945. Prilog istoriografiji, Brčko 2005
- ↑ Izvod iz Knjige primljenih depeša Istaknutog dela štaba četničke Vrhovne komande od 6. avgusta do 9. septembra 1944. godine
- ↑ PLAN KOMANDE LOVAČKIH GRUPA JUGOISTOK
