Stara pravoslavna crkva u Mostaru

Stara pravoslavna crkva ili crkva rođenja presvete Bogorodice u opštini Mostar, Bosna i Hercegovina, pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi i Eparhiji zahumsko-hercegovačkoj i primorskoj. Crkva je nacionalni spomenik BiH. Odluku je donijela komisija na sastanku u Sarajevu od 7. do 11. oktobra 2003.god.

Lokacija

Smještena je na istočnim padinama grada, na lokalitetu Bjelušine i u kraju koji se zove Perkovina, odmah do Saborne crkve u Mostaru.

Historija

Starija crkva na istom mjestu potiče iz prve polovine 15. vijeka. Ona se zbog malih dimenzija zvala Ćelija. U potpunosti je obnovljena za vrijeme mitropolita Josifa 1833. godine. Ferman za obnovu crkve Srbi su dobili Srbi kao nagradu za njihovo učešće na strani sultanove vojske u borbi koju je vodila protiv bosanskog begovata sa Husein kapetanom Gradaščevićem na čelu.

Gradnji crkve protivili su se mostarski muslimani, ali je završena zalaganjem Hasan-bega Resulbegovića, trebinjskog zapovjednika. Pravoslavna općina je za dopuštenje dala 17500 groša i obavezala se, bar formalno, da crkva ne smije biti veća cijelim obimom od pređašnje.

Sadašnji igled crkve je iz 1863. godine što svjedoči i natpis iznad ulaznih vrata na kojima piše da je crkva te godine obnovljena. U ratu devedesetih godina 20. vijeka je zapaljena i izgorila. Donacijom njemačke Vlade je obnovljena i posvećena 17. oktobra 2004. godine. Crkva je imala ikonu Bogorodice, drveni ikonostas sa 16 raznih ruskih, venecijanskih i lokalnih ikonama, koje su datirale iz perioda od 15. do 18. vijeka.

Opis

U arhitektonskom smislu, crkva je tipično hercegovačko sakralno zdanje jednostavne pravougaone osnove, srazmjerno malih dimenzija, sa unutrašnjom polukružnom oltarskom apsidom. Ova skupina vjerskih objekata, nastala je na osnovu saradnje dubrovačkih graditelja i naručilaca iz Hercegovine, u osmanskom periodu.

Ulaz u crkvu nalazi se na zapadnoj, a apsida na istočnoj strani objekta. Vanjske dimenzije crkve su: dužina 13,20 m i širina 9,30 m. Pod crkve je za 1,5 m niži od kote okolnog terena, pa se iz prostora ulaznih vrata u glavni prostor crkve silazi niz osam polukružnih stepenika. U unutrašnjosti crkve se nalaze četiri stupa, tako da naos crkve izgleda kao da je podijeljen u jedan srednji i dva bočna broda.

Iznad zapadnog zida crkve urađen je zvonik na preslicu sa tri zvona. Zvonik ovog oblika jedna je od glavnih karakteristika crkava u ovim krajevima. Desno od ulaza u objekat nalazio se manji trijem. Krov crkve je dvovodni i pokriven je kamenom pločom. Crkveno dvorište je prostrano i ograđeno visokim kamenim zidom.

Literatura

• Vladimir Ćorović - Mostar i njegova srpska pravoslavna opština, Beograd, 1933.
• Radomir Stanić - Spomenici monaha i monahinja iz XVII i XVIII vijeka na pravoslavnim grobljima u Mostaru, Glasnik, Službeni list SPC, broj 3, Beograd, mart 1967, str. 35 – 46.
• Svetlana Rakić - Ikone Bosne i Hercegovine (XVI do XIX vijek), Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd, Beograd, 1998.
• Ljiljana Ševo - Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878, Biblioteka Baština, Banja Luka, 2002.