Savetovanje u Stolicama

Savetovanje u Stolicama je bilo jugoslovensko savetovanje rukovodilaca narodnooslobodilačkih snaga, održano 26-27. septembra 1941. godine u selu Stolice, kod Krupnja, na kome je rešeno pitanje vojne strukture i organizacije.

Savetovanjem je rukovodio komandant Glavnog štaba NOPOJ Josip Broz Tito. Savetovanju su prisustvovali predstavnici vojnih i partijskih rukovodstava iz Srbije, Hrvatske, Slovenije, Bosne i Hercegovine i komandanti najbližih partizanskih odreda iz Srbije.

Na savetovanju su uznošena iskustva, razmotrena pitanja dalje oslobodilačke borbe i donete značajne odluke za učvršćenje i razvijanje dalje borbe. Formirani su glavni štabovi u svim pokrajinama, a Glavni štab je preimenovan u Vrhovni štab. Takođe na savetovanju je usvojen i jedinstven naziv za borca – partizan i njegova spoljna oznaka – crvena zvezda petokraka.

Situacija uoči savetovanja

U periodu od jula od avgusta 1941. godine, u većem delu Jugoslavije došlo je do oružanog ustanka i postignuti su vidni rezultati. Ali pored vidnih uspeha, javile su se i mnoge teškoće. U Makedoniji je došlo do teškoća zbog rada sekretara Pokrajinskog Komiteta KPJ za Makedoniju Metodija Šatrova i još nije došlo do ustanka. U pojedinim oblastima Slovenije i Hrvatske ustanak nije dostigao očekivane razmere, dok su se u Crnoj Gori, pod udarom italijanskih divizija u drugoj polovini jula, ustaničke snage razišle kućama, a oslobodilačka borba privremeno splasnula.

Odredi su bili organizovani na teritorijalnom principu, ali su rano zapažene slabosti takve vojne organizacije. Zbog prikovanosti odreda za određene teritorije, oni su ostajali nepovezani i lišeni snažnije borbene moći, bez pokretljivosti i širih manevarskih mogućnosti.

Zamah oružanog ustanka je pred partizanske vođe stavljao sve složenije zadatke. Uslovi delovanja Glavnog štaba iz okupiranog Beograda, bili su sve teži, a održavanje veza sa pokrajinski komitetima, štabovima i jedinicama bilo je otežano i neredovno. Zbog toga su Politbiro CK KPJ i Glavni štab NOPOJ-a, avgusta 1941. godine odlučili da pređu na oslobođenu teritoriju i da se održi vojno-političko savetovanje najodgovornijih rukovodilaca i predstavnika štabova iz svih krajeva Jugoslavije.

Komandant Glavnog štaba NOPOJ-a Josip Broz Tito krenuo je, iz Beograda, 16. septembra i preko Čačka i Požege izašao na oslobođenu teritoriju Valjeva. Ostali članovi Vojnog rukovodstva: Milutinović, Ranković i Lola Ribar krenuli su dva dana kasnije.

Savetovanju u Stolicama prethodilo je Savetovanje u Dulenima, koje je organizovao Glavni štab NOP odreda Srbije, 16. septembra 1941, za komandante i komesare partizanskih odreda zapadne Srbije, Šumadije i Pomoravlja.

Savetovanje

Moram da kažem da je mene nevjerojatno prijatno iznenadilo da su mogli doći drugovi iz Slovenije. Zamislite vi sebi u ono vrijeme kada je svaki korak bio takorekuć smrtno opasan po čovjeka! Strahovito je bilo teško se kretati. Došli su drugovi iz Slovenije, Hrvatske, Bosne, dakle iz svih krajeva.^[1]
– Tito

Vojno-političkom savetovanju u Stolicama kod Krupnja, 26. septembra 1941. godine, prisustvovali su:

članovi CK KPJ i GŠ NOPOJ-a:
- Josip Broz Tito, Ivan Milutinović, Aleksandar Ranković i Ivo Lola Ribar,
članovi pokrajinskih rukovodstava:
- Sreten Žujović Crni, Rodoljub Čolaković i Filip Kljajić Fića iz Srbije;
- Rade Končar i Vlado Popović iz Hrvatske;
- Franc Leskošek i Miha Marinko iz Slovenije;
- Svetozar Vukmanović Tempo i Slobodan Princip Seljo iz Bosne i Hercegovine;
komandanti i politički komesari najbližih partizanskih odreda:
- Koča Popović, Nebojša Jerković, Miloš Minić, Zdravko Jovanović i Dragojlo Dudić.

Rukovodstvo u Crnoj Gori, usled slabih veza, nije bilo obavešteno o savetovanju, a u Makedniji je tek tih dana imenovan novi Pokrajinski komitet i Pokrajinski štab, na čelu sa Draganom Pavlovićem Šiljom i Lazarom Koliševskim.

Savetovanjem je rukovodio generalni sekretar CK KPJ i komandant Glavni štab NOPOJ-a Josip Broz Tito, koji je podneo uvodni referat o situaciji, a predstavnici glavnih štabova podneli su izveštaje o razvoju NOB-a u svojim pokrajinama. Izvršena je potpuna procena situacije u zemlji u prvim mesecima ustanka. Na savetovanju se raspravljalo o najvažnijim vojnim pitanjima, bitnim za rukovođenje i dalji razvoj NOB-a u Jugoslavije.

Na savetovanju u Stolicama Koča Popović je odlučno istupao zalažući se za partizansku strategiju ratovanja, protiv frontalne borbe.^[2]

Odluke savetovanja

Na njemu su donete bitne odluke za ustanak 1941. godine: o formaciji i organizaciji partizanskih jedinica i štabova, o razvoju i nadležnostima pokrajinskih vojnih štabova i štabova odreda, a za sve partizane uvedene su odgovarajuće oznake i simboli.

Utvrđeni su jedinstveni nazivi vojnih i političkih organizacija, oznake u oružanoj sili naroda i pozdrav. Glavni štab je pretvoren u Vrhovni štab NOPOJ, kao jedinstveno vojno rukovodstvo za rukovođenje oslobodilačkom borbom u celoj zemlji, a odlučeno je da se u pokrajinama Jugoslavije organizuju glavni štabovi kao rukovodstva partizanskih snaga. Četa (80-100 boraca) je trebalo da postane osnovna jedinica; tri do četiri čete činile su bataljon, a dva do četiri bataljona partizanski odred kao najveću partizansku jedinicu. Takođe je odlučeno da se od više partizanskih odreda, radi izvršavanja zajedničkih zadataka, mogu formirati grupe partizanskih odreda sa posebnim privremenim štabovima. Jedinstvenoj vojnoj organizaciji doprinosili su formulisanje jedinstvene partizanske zakletve, utvrđivanje partizanskog pozdrava, organizacija sanitetske službe, ishrane, vojne discipline.^[3]

Za sve borce, u čitavoj zemlji, usvojen je naziv "partizani", a kao osnovna borbena i taktička jedinica "partizanski odred". U sastav odreda ulaze bataljoni sastavljeni od četa. Rešeno je da odredom i bataljonom komanduje štab u sastavu: komandant, politički komesar i njihovi zamenici.

Svim štabovima je ukazano na stalnu potrebu jačanja discipline i organizovanja obaveštajne, sanitetske i intendentske službe, kao i na niz drugih pitanja od značaja za organizaciju. Svi partizani bili su obavezni da stupanjem u odred polože partizansku zakletvu, čiji je tekst objavljen u Biltenu Glavnog štaba 19. avgusta 1941. godine.

Spomen-muzej Stolice

Zgrada rudnika Zajače, u blizini sela Brštica, kod Krupnja, u kojoj je održano savetovanje je posle rata pretvorena u muzej. Izložba se u početku sastojala od rekonstrukcije sobe u kojoj je održano savetovanje, a od 1979. godine i postavkom koja je ukazivala na značaj samog događaja.

Pored kuće je 1954. godine postavljena skulptura „Partizanski kurir“, rad vajara Stevana Bodnarova. Na mestu starih rudarskih baraka su 1981. godine rekonstruisana četiri paviljona od borovine, sa namerom da služe kao izložbeni prostor i prostor za predavanja. Iste godine ispred kuće je postavljena skulptura „Maršal Tito“ Antuna Augustinčića, a arhitekta Milun Stambolić je uradio ulazne kapije. Tokom devedesetih godina muzejska postavka je rasturena, a dve skulpture više puta bacane u provaliju koja se nalazi odmah ispred spomen-kuće.