Ebioniti

Ebioniti (grčki: Ἐβιωναῖοι, Ebionaioi, hebrejski: םינויב א, Ebyonim – siromašni) su rana judeo-hristijanska skupina koja postojala u Judeji i Palestini u periodu od 1. veka do 4. veka, u vreme ranog hrišćanstva.

Ebioniti su po prihvatanju siromaštva vjerojatno podražavali izvornu grupu Isusovih učenika koji su se odricali svega zbog svoje vere. Mnogo od onoga što je poznato o njima dolazi od tzv. crkvenih otaca koji pišu polemičke traktate protiv ebionita koje su nazivali judejskim hereticima. Neki naučnici smatraju da su se ebioniti odelili od hristijanstva da bi obnovili judejski zakon (da se vrate na Stari Zavet). Drugi, pak, smatraju da su ebioniti bili verni autentičnom učenju Isusa Hrista i da su predstavljali Jerusalimsku crkvu koja je marginalizirana od strane sledbenika apostola Pavla.

Nasuprot drugim hrišćanima, ebioniti su insistirali na univerzalnoj potrebi da se slede judejski religiozni obredi i judejski zakon, koji je Isus objasnio i rasvetlio. Za njih je Isus, kao smrtan čovek, bio mesija i prorok no ne i bogočovek. Poštovali su Jakova Pravednog, Isusovog brata i glavi Jerusalimske crkve a odbacivali Pavla Tarskog smatrajući ga „odstupnikom od Zakona“. Ovi izvorni Isusovi sledbenici su vremenom "odbačeni od jedne religije kao otpadnici, a od druge kao jeretici".

Neki naučnici prave razliku među ebionita i drugih judeo-hristijanskih skupina, poput Nazarena, dok drugi smatraju da se radilo o jednoj te istoj skupini judeo-hrišćana. Neki ih pak povezuju sa esenima i kumranskom zajednicom.

Istorija

Mapa Dekapolisa sa lokacijom antičkog grada Pella.

Epifanije smešta njihove početke u vrijeme poslije razorenja Jeruzalema, u okolicu grada Pella, sjeverno od Jerusalima. Najraniji pomen grupe koja se može identifikovati kao ebioniti dolazi od Justina koji u delu „Dialog sa Trifunom“ (oko 140) pominje jevrejske hrišćane koji »priznaju Isusa kao Krista, smatrajući ga čovjekom među drugim ljudima«. Kasniji kršćanski pisci daju joj ime ebionita. Irinej Lionski (oko 180) bio je prvi koji je koristio termin ebioniti, sa ciljem da opiše heretičku judejsku sektu, za koju je tvrdio da se tvrdoglavo držala zakona. Origen (oko 212), dalje objašnjava od kude dolazi termin ebioniti. Epifanije Salaminski (4 vek) je dao najkompletnije, no istovremeno i najnesigurnije svedoštvo o ebionitima u svom delu Panarion u kojem nabraja 80 jeretičkih sekti. U tom delu daje opšti pregled njihovih verovanja i citate njihovih evanđelja, od kojih danas nema sačuvano nitu jedno.

Ebioniti se najranije spominju u 2. veku, a njihova rana istorija i povezanost sa Jerusalimskom crkvom ostaju i danas nerazjašnjeni. Mnogi naučnici njihov nastanak povezuju sa prvim jevrejsko-rimskim ratom. Prema Euzebiju iz Cezareje, hristijani su napustili Jerusalim zbog rata i pobegli u Pela, današnji Jordan, predvođeni Simeonom Jerusalimskim, a za vreme drugog jevrejsko-rimskog rata bili su gonjeni od Bar Kohbe jer su odbili da prihvati njegove mesijanske tvrdnje. Prema ovim naučnicima, boraveći na drugoj strani Jordana, ebioniti su postali posebna grupa, odeljena od hrišćanstva, koja se veoma približila rabinskom judaizmu što rezultira „degeneriranjem“ u klasičnu judejsku sektu. Delovi ove grupe su se odelili i priklonili judejskom gnosticizmu, a neki ebioniti se sreću i u kontekstu gnostičkih pokreta rasprostranjenih u Siriji i istočnim zemjama.

Nakon prvog judeo-rimskog rata važnost Jerusalimske crkve počinje da opada, a judeo-hrišćani su bili rasuti po jevrejskoj dijaspori. Rimljani su raselili Jevreje iz Judeje, a Jerusalim je postao neznabožački grad Elija Kapitolina. Oni judeo-hrišćani koji su bili u Peli u potpunosti su raskinuli sa judaizmom i prihvatili hrišćanske dogme u celosti, a oni koji su ostali pri starim ubeđenjima su proglašeni jereticima. Epifanije 375 godine spominje grupu ebionita na Kipru, no već sredinom 5 veka Teodorit od Kipra izveštava da oni više nisu prisutni u toj oblasti.

Učenje

Njihova predstava o Hristu bila je veoma čudna. Oni su njega smatrali za običnog čoveka, koji je zbog svoje moralnosti priznat za pravednika. On se, po njima, rodio iz bračne zajednice Marije i njenog muža. Po njihovom mišljenju, potrebno je sačuvati obrede koje zahteva zakon. (..) Smatraju da je potrebno odbaciti Poslanice apostola Pavla, nazivajući ga odstupnikom. Prihvataju samo ‘Evanđelje Hebreja’, a ostale knjige odbacuju.

– Euzebije iz Cezareje

Crkveni oci opisuju ebionite kao tradicionaliste, asketske jevreje koji strogo slede Mojsijev zakon, poštuju Jerusalim kao najsveti grad i mešaju se samo sa onima koji su prihvatili judaizam. Ebioniti prakticiraju svakodnevno ritualno krštenje (kupanje), ali imaju i krštenje inicijacije. Jednom u godini se sabiraju u periodu oko Pashe pri čemu dele beskvasni hleb i piju samo vodu, a ne i vino, različito od tradicionalne hrišćanske evharistije. Epifanije od Salamine navodi da se protive životinskoj žrtvi i praktikuju reliogiozno vegetarijanstvo.

Ebioniti su verovali da i Jevreji i neznabošci moraju poštovati Mojsijeve zapovedi ako žele da ostanu pravedni i teže k jedinstvu sa Bogom, a zapovedi su tumačili u duhu Hristovog učenja objavenog u „Besedi na gori“. Verovali su da Isusa mogu slediti samo oni koji poštuju pravila košer ishrane, subotu, pashu i druge jevrejske praznike. Za muškarce je to značilo i obrezivanje.

Od drugih Jevreja ih je odvajalo shvatanje Isusa kao jevrejskog Mesije. Isus se posebno istakao svojom pravednošću u poštovanju božjeg zakona, te je od Boga izbran da bude mesijanski prorok kao Mojsije. Rođen je od Josipa i Marije, kao običan čovjek. Verovalo se da ga je Bog prihvatio kao Mesiju i sina Božjeg prilikom krštenja na Jordanu (vidi: adopcionizam), kada je na njega sleteo sveti Duh u vidu goluba i kada je glas sa neba objavio da je on Božiji sin. Prema Irineju, verovali se da Mesija (Krist) predstavlja anđeosku moć koja je ušla u Isusa prilikom krštenja.

Ebioniti su bili striktni monoteisti i bila im je strana tvrdnja da je Isus bog. Oni nisu prihvatali mnoge hristološke dogme o Isusu, na primer: postojanje od večnosti, božanstvenost, rođenje od device i fizičko uskrsnuće. Naglašavali su jedinstvenost Boga, i čovečnost Isusa.

Od novozavetnih spisa su priznavali samo Evanđelje po Mateju i to jevrejsku verziju poznatu kao Evanđelje po Hebrejima, koja je smatrana za dodatak hebrejske Biblije. Irinej kaže da ovo evanđelju nema prve dve glave koje govore o rođenju Isusa već počinje krštenjem Isusa od strane Jovana Krstitelja.

Veliki su protivnici Pavla iz Tarza.

Spisi

Najvažniji produkt njihove literarne djelatnosti jest Simahov prijevod Starog Zavjeta na grčki. Origen se poslužio Simahovim prijevodom u Heksapli, a Jeronim je taj prijevod veoma cijenio. Ebioniti ne priznaju sav Pentateuh, posebno zabacuju ono što se odnosi na krvne žrtve.

Ebionitsko Evanđelje redigirano je početkom II stoljeća. To je heterodoksna prerada aramejskog Evanđelja po Hebrejima, to jest judaižirane verzije Matejeva Evanđelja. Euzebije kaže da je Simah pisao i komentare kojima je pomoću Matejeva Evanđelja "utvrđivao njihovu herezu" (Hist. eccl. 6, 17).

Epifanije ubraja među njihove svete knjige i »Propovedanja Petrova« od pseudo-Klementa.

Povezano

• Judeo-hrišćani
• Rano hrišćanstvo
• Evanđelje po Hebrejima
• Evanđelje po ebionitima

Vanjske veze

• (en) Ebioniti prema crkvenim ocima (wikisource)